Liber Primus
| ÆNEADUM genetrix, hominum divomque voluptas, | |
| alma Venus, cæli subter labentia signa | |
| quæ mare navigerum, quæ terras frugiferentis | |
| concelebras, per te quoniam genus omne animantum | |
| 05 | concipitur visitque exortum lumina solis: | |
| te, dea, te fugiunt venti, te nubila cæli | |
| adventumque tuum, tibi suavis dædala tellus | |
| summittit flores, tibi rident æquora ponti | |
| placatumque nitet diffuso lumine cælum. | |
| 10 | Nam simul ac species patefactast verna diei | |
| et reserata viget genitabilis aura favoni, | |
| aëriæ primum volucris te, diva, tuumque | |
| significant initum perculsæ corda tua vi. | |
| Inde feræ pecudes persultant pabula læta | |
| 15 | et rapidos tranant amnis: ita capta lepore | |
| te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. | |
| Denique per maria ac montis fluviosque rapacis | |
| frondiferasque domos avium camposque virentis | |
| omnibus incutiens blandum per pectora amorem | |
| 20 | efficis ut cupide generatim sæcla propagent. | |
| Quæ quoniam rerum naturam sola gubernas | |
| nec sine te quicquam dias in luminis oras | |
| exoritur neque fit lætum neque amabile quicquam, | |
| te sociam studeo scribendis versibus esse, | |
| 25 | quos ego de rerum natura pangere conor | |
| Memmiadæ nostro, quem tu, dea, tempore in omni | |
| omnibus ornatum voluisti excellere rebus. | | |
| Quo magis æternum da dictis, diva, leporem. | |
| Effice ut interea fera moenera militiai | |
| 30 | per maria ac terras omnis sopita quiescant; | |
| nam tu sola potes tranquilla pace juvare | |
| mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors | |
| armipotens regit, in gremium qui sæpe tuum se | |
| reiicit æterno devictus vulnere amoris, | |
| 35 | atque ita suspiciens tereti cervice reposta | |
| pascit amore avidos inhians in te, dea, visus | |
| eque tuo pendet resupini spiritus ore. | |
| Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto | |
| circum fusa super, suavis ex ore loquellas | |
| 40 | funde petens placidam Romanis, incluta, pacem; | |
| nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo | |
| possumus æquo animo nec Memmi clara propago | |
| talibus in rebus communi desse saluti. | |
| omnis enim per se divum natura necessest | |
| 45 | immortali ævo summa cum pace fruatur | |
| semota ab nostris rebus seiunctaque longe; | |
| nam privata dolore omni, privata periclis, | |
| ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, | |
| nec bene promeritis capitur nec tangitur ira. | |
| * | |
| 50 | Quod superest, vacuas auris [animumque sagacem] | |
| semotum a curis adhibe veram ad rationem | |
| ne mea dona tibi studio disposta fideli, | |
| intellecta prius quam sint, contempta relinquas; | |
| nam tibi de summa cæli ratione deumque | |
| 55 | disserere incipiam et rerum primordia pandam, | |
| unde omnis natura creet res auctet alatque | |
| quove eadem rursum natura perempta resolvat, | |
| quæ nos materiem genitalia corpora rebus | |
| reddunda in ratione vocare et semina rerum | |
| 60 | appellare suëmus et hæc eadem usurpare | |
| corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis. | |
| Humana ante oculos foede cum vita jaceret | |
| in terris oppressa gravi sub religione, | |
| quæ caput a cæli regionibus ostendebat | |
| 65 | horribili super aspectu mortalibus instans, | |
| primum Graius homo mortalis tollere contra | |
| est oculos ausus primusque obsistere contra; | |
| quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti | |
| murmure compressit cælum, sed eo magis acrem | |
| 70 | inritat animi virtutem, effringere ut arta | |
| naturæ primus portarum claustra cupiret. | |
| ergo vivida vis animi pervicit et extra | |
| processit longe flammantia moenia mundi | |
| atque omne immensum peragravit mente animoque, | |
| 75 | unde refert nobis victor quid possit oriri, | |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | |
| qua nam sit ratione atque alte terminus hærens. | |
| Quare religio pedibus subiecta vicissim | |
| obteritur, nos exæquat victoria cælo. | |
| 80 | Illud in his rebus vereor, ne forte rearis | |
| impia te rationis inire elementa viamque | |
| indugredi sceleris. quod contra sæpius illa | |
| religio peperit scelerosa atque impia facta. | |
| Aulide quo pacto Triviai virginis aram | |
| 85 | Iphianassai turparunt sanguine foede | |
| ductores Danaum delecti, prima virorum. | |
| Cui simul infula virgineos circum data comptus | |
| ex utraque pari malarum parte profusast, | |
| et mæstum simul ante aras adstare parentem | |
| 90 | sensit et hunc propter ferrum celare ministros | |
| aspectuque suo lacrimas effundere civis, | |
| muta metu terram genibus summissa petebat. | |
| Nec miseræ prodesse in tali tempore quibat, | |
| quod patrio princeps donarat nomine regem; | |
| 95 | nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras | |
| deductast, non ut sollemni more sacrorum | |
| perfecto posset claro comitari Hymenæo, | |
| sed casta inceste nubendi tempore in ipso | |
| hostia concideret mactatu mæsta parentis, | |
| 100 | exitus ut classi felix faustusque daretur. | |
| Tantum religio potuit suadere malorum. | |
| Tutemet a nobis jam quovis tempore vatum | |
| terriloquis victus dictis desciscere quæres. | |
| Quippe etenim quam multa tibi jam fingere possunt | |
| 105 | somnia, quæ vitæ rationes vertere possint | |
| fortunasque tuas omnis turbare timore! | |
| Et merito; nam si certam finem esse viderent | |
| ærumnarum homines, aliqua ratione valerent | |
| religionibus atque minis obsistere vatum. | |
| 110 | Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, | |
| æternas quoniam poenas in morte timendum. | |
| ignoratur enim quæ sit natura animai, | |
| nata sit an contra nascentibus insinuetur | |
| et simul intereat nobiscum morte dirempta | |
| an tenebras Orci visat vastasque lacunas | |
| an pecudes alias divinitus insinuet se, | |
| Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno | |
| detulit ex Helicone perenni fronde coronam, | |
| per gentis Italas hominum quæ clara clueret; | |
| etsi præterea tamen esse Acherusia templa | |
| Ennius æternis exponit versibus edens, | |
| quo neque permaneant animæ neque corpora nostra, | |
| sed quædam simulacra modis pallentia miris; | |
| unde sibi exortam semper florentis Homeri | |
| commemorat speciem lacrimas effundere salsas | |
| coepisse et rerum naturam expandere dictis. | |
| qua propter bene cum superis de rebus habenda | |
| nobis est ratio, solis lunæque meatus | |
| qua fiant ratione, et qua vi quæque gerantur | |
| in terris, tunc cum primis ratione sagaci | |
| unde anima atque animi constet natura videndum, | |
| et quæ res nobis vigilantibus obvia mentes | |
| terrificet morbo adfectis somnoque sepultis, | |
| cernere uti videamur eos audireque coram, | |
| morte obita quorum tellus amplectitur ossa. | |
| Quod super est, vacuas auris animumque sagacem | |
| semotum a curis adhibe veram ad rationem, | |
| ne mea dona tibi studio disposta fideli, | |
| intellecta prius quam sint, contempta relinquas. | |
| nam tibi de summa cæli ratione deumque | |
| disserere incipiam et rerum primordia pandam, | |
| unde omnis natura creet res, auctet alatque, | |
| quove eadem rursum natura perempta resolvat, | |
| quæ nos materiem et genitalia corpora rebus | |
| reddunda in ratione vocare et semina rerum | |
| appellare suemus et hæc eadem usurpare | |
| corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis. | |
| Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta | |
| difficile inlustrare Latinis versibus esse, | |
| multa novis verbis præsertim cum sit agendum | |
| propter egestatem linguæ et rerum novitatem; | |
| sed tua me virtus tamen et sperata voluptas | |
| suavis amicitiæ quemvis efferre laborem | |
| suadet et inducit noctes vigilare serenas | |
| quærentem dictis quibus et quo carmine demum | |
| clara tuæ possim præpandere lumina menti, | |
| res quibus occultas penitus convisere possis. | |
| hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest | |
| non radii solis neque lucida tela diei | |
| discutiant, sed naturæ species ratioque. | |
| Principium cujus hinc nobis exordia sumet, | |
| nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam. | |
| quippe ita formido mortalis continet omnis, | |
| quod multa in terris fieri cæloque tuentur, | |
| quorum operum causas nulla ratione videre | |
| possunt ac fieri divino numine rentur. | |
| quas ob res ubi viderimus nil posse creari | |
| de nihilo, tum quod sequimur jam rectius inde | |
| perspiciemus, et unde queat res quæque creari | |
| et quo quæque modo fiant opera sine divom. | |
| Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus | |
| omne genus nasci posset, nil semine egeret. | |
| e mare primum homines, e terra posset oriri | |
| squamigerum genus et volucres erumpere cælo; | |
| armenta atque aliæ pecudes, genus omne ferarum, | |
| incerto partu culta ac deserta tenerent. | |
| nec fructus idem arboribus constare solerent, | |
| sed mutarentur, ferre omnes omnia possent. | |
| quippe ubi non essent genitalia corpora cuique, | |
| qui posset mater rebus consistere certa? | |
| at nunc seminibus quia certis quæque creantur, | |
| inde enascitur atque oras in luminis exit, | |
| materies ubi inest cujusque et corpora prima; | |
| atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni, | |
| quod certis in rebus inest secreta facultas. | |
| Præterea cur vere rosam, frumenta calore, | |
| vites autumno fundi suadente videmus, | |
| si non, certa suo quia tempore semina rerum | |
| cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur, | |
| dum tempestates adsunt et vivida tellus | |
| tuto res teneras effert in luminis oras? | |
| quod si de nihilo fierent, subito exorerentur | |
| incerto spatio atque alienis partibus anni, | |
| quippe ubi nulla forent primordia, quæ genitali | |
| concilio possent arceri tempore iniquo. | |
| Nec porro augendis rebus spatio foret usus | |
| seminis ad coitum, si e nilo crescere possent; | |
| nam fierent juvenes subito ex infantibus parvis | |
| e terraque exorta repente arbusta salirent. | |
| quorum nil fieri manifestum est, omnia quando | |
| paulatim crescunt, ut par est semine certo, | |
| crescentesque genus servant; ut noscere possis | |
| quicque sua de materia grandescere alique. | |
| Huc accedit uti sine certis imbribus anni | |
| lætificos nequeat fetus submittere tellus | |
| nec porro secreta cibo natura animantum | |
| propagare genus possit vitamque tueri; | |
| ut potius multis communia corpora rebus | |
| multa putes esse, ut verbis elementa videmus, | |
| quam sine principiis ullam rem existere posse. | |
| Denique cur homines tantos natura parare | |
| non potuit, pedibus qui pontum per vada possent | |
| transire et magnos manibus divellere montis | |
| multaque vivendo vitalia vincere sæcla, | |
| si non, materies quia rebus reddita certast | |
| gignundis, e qua constat quid possit oriri? | |
| nil igitur fieri de nilo posse fatendum'st, | |
| semine quando opus est rebus, quo quæque creatæ | |
| aëris in teneras possint proferrier auras. | |
| Postremo quoniam incultis præstare videmus | |
| culta loca et manibus melioris reddere fetus, | |
| esse videlicet in terris primordia rerum | |
| quæ nos fecundas vertentes vomere glebas | |
| terraique solum subigentes cimus ad ortus; | |
| quod si nulla forent, nostro sine quæque labore | |
| sponte sua multo fieri meliora videres. | |
| Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum | |
| dissoluat natura neque ad nihilum interemat res. | |
| nam siquid mortale e cunctis partibus esset, | |
| ex oculis res quæque repente erepta periret; | |
| nulla vi foret usus enim, quæ partibus eius | |
| discidium parere et nexus exsolvere posset. | |
| quod nunc, æterno quia constant semine quæque, | |
| donec vis obiit, quæ res diverberet ictu | |
| aut intus penetret per inania dissoluatque, | |
| nullius exitium patitur natura videri. | |
| Præterea quæ cumque vetustate amovet ætas, | |
| si penitus peremit consumens materiem omnem, | |
| unde animale genus generatim in lumina vitæ | |
| redducit Venus, aut redductum dædala tellus | |
| unde alit atque auget generatim pabula præbens? | |
| unde mare ingenuei fontes externaque longe | |
| flumina suppeditant? unde æther sidera pascit? | |
| omnia enim debet, mortali corpore quæ sunt, | |
| infinita ætas consumpse ante acta diesque. | |
| quod si in eo spatio atque ante acta ætate fuere | |
| e quibus hæc rerum consistit summa refecta, | |
| inmortali sunt natura prædita certe. | |
| haud igitur possunt ad nilum quæque reverti. | |
| Denique res omnis eadem vis causaque volgo | |
| conficeret, nisi materies æterna teneret, | |
| inter se nexus minus aut magis indupedita; | |
| tactus enim leti satis esset causa profecto, | |
| quippe ubi nulla forent æterno corpore, quorum | |
| contextum vis deberet dissolvere quæque. | |
| at nunc, inter se quia nexus principiorum | |
| dissimiles constant æternaque materies est, | |
| incolumi remanent res corpore, dum satis acris | |
| vis obeat pro textura cujusque reperta. | |
| haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes | |
| discidio redeunt in corpora materiai. | |
| postremo pereunt imbres, ubi eos pater æther | |
| in gremium matris terrai præcipitavit; | |
| at nitidæ surgunt fruges ramique virescunt | |
| arboribus, crescunt ipsæ fetuque gravantur. | |
| hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum, | |
| hinc lætas urbes pueris florere videmus | |
| frondiferasque novis avibus canere undique silvas, | |
| hinc fessæ pecudes pinguis per pabula læta | |
| corpora deponunt et candens lacteus umor | |
| uberibus manat distentis, hinc nova proles | |
| artubus infirmis teneras lasciva per herbas | |
| ludit lacte mero mentes perculsa novellas. | |
| haud igitur penitus pereunt quæcumque videntur, | |
| quando alit ex alio reficit natura nec ullam | |
| rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena. | |
| Nunc age, res quoniam docui non posse creari | |
| de nihilo neque item genitas ad nil revocari, | |
| ne qua forte tamen coeptes diffidere dictis, | |
| quod nequeunt oculis rerum primordia cerni, | |
| accipe præterea quæ corpora tute necessest | |
| confiteare esse in rebus nec posse videri. | |
| Principio venti vis verberat incita corpus | |
| ingentisque ruit navis et nubila differt, | |
| inter dum rapido percurrens turbine campos | |
| arboribus magnis sternit montisque supremos | |
| silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri | |
| cum fremitu sævitque minaci murmure pontus. | |
| sunt igitur venti ni mirum corpora cæca, | |
| quæ mare, quæ terras, quæ denique nubila cæli | |
| verrunt ac subito vexantia turbine raptant, | |
| nec ratione fluunt alia stragemque propagant | |
| et cum mollis aquæ fertur natura repente | |
| flumine abundanti, quam largis imbribus auget | |
| montibus ex altis magnus decursus aquai | |
| fragmina coniciens silvarum arbustaque tota, | |
| nec validi possunt pontes venientis aquai | |
| vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri | |
| molibus incurrit validis cum viribus amnis, | |
| dat sonitu magno stragem volvitque sub undis | |
| grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat. | |
| sic igitur debent venti quoque flamina ferri, | |
| quæ vel uti validum cum flumen procubuere | |
| quam libet in partem, trudunt res ante ruuntque | |
| impetibus crebris, inter dum vertice torto | |
| corripiunt rapidique rotanti turbine portant. | |
| quare etiam atque etiam sunt venti corpora cæca, | |
| quandoquidem factis et moribus æmula magnis | |
| amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt. | |
| Tum porro varios rerum sentimus odores | |
| nec tamen ad naris venientis cernimus umquam | |
| nec calidos æstus tuimur nec frigora quimus | |
| usurpare oculis nec voces cernere suemus; | |
| quæ tamen omnia corporea constare necessest | |
| natura, quoniam sensus inpellere possunt; | |
| tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res. | |
| Denique fluctifrago suspensæ in litore vestis | |
| uvescunt, eædem dispansæ in sole serescunt. | |
| at neque quo pacto persederit umor aquai | |
| visum'st nec rursum quo pacto fugerit æstu. | |
| in parvas igitur partis dispergitur umor, | |
| quas oculi nulla possunt ratione videre. | |
| quin etiam multis solis redeuntibus annis | |
| anulus in digito subter tenuatur habendo, | |
| stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri | |
| ferreus occulte decrescit vomer in arvis, | |
| strataque jam volgi pedibus detrita viarum | |
| saxea conspicimus; tum portas propter æna | |
| signa manus dextras ostendunt adtenuari | |
| sæpe salutantum tactu præterque meantum. | |
| hæc igitur minui, cum sint detrita, videmus. | |
| sed quæ corpora decedant in tempore quoque, | |
| invida præclusit speciem natura videndi. | |
| Postremo quæ cumque dies naturaque rebus | |
| paulatim tribuit moderatim crescere cogens, | |
| nulla potest oculorum acies contenta tueri, | |
| nec porro quæ cumque ævo macieque senescunt, | |
| nec, mare quæ impendent, vesco sale saxa peresa | |
| quid quoque amittant in tempore cernere possis. | |
| corporibus cæcis igitur natura gerit res. | |
| Nec tamen undique corporea stipata tenentur | |
| omnia natura; namque est in rebus inane. | |
| quod tibi cognosse in multis erit utile rebus | |
| nec sinet errantem dubitare et quærere semper | |
| de summa rerum et nostris diffidere dictis. | |
| qua propter locus est intactus inane vacansque. | |
| quod si non esset, nulla ratione moveri | |
| res possent; namque officium quod corporis exstat, | |
| officere atque obstare, id in omni tempore adesset | |
| omnibus; haud igitur quicquam procedere posset, | |
| principium quoniam cedendi nulla daret res. | |
| at nunc per maria ac terras sublimaque cæli | |
| multa modis multis varia ratione moveri | |
| cernimus ante oculos, quæ, si non esset inane, | |
| non tam sollicito motu privata carerent | |
| quam genita omnino nulla ratione fuissent, | |
| undique materies quoniam stipata quiesset. | |
| Præterea quamvis solidæ res esse putentur, | |
| hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas. | |
| in saxis ac speluncis permanat aquarum | |
| liquidus umor et uberibus flent omnia guttis. | |
| dissipat in corpus sese cibus omne animantum; | |
| crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt, | |
| quod cibus in totas usque ab radicibus imis | |
| per truncos ac per ramos diffunditur omnis. | |
| inter sæpta meant voces et clausa domorum | |
| transvolitant, rigidum permanat frigus ad ossa. | |
| quod nisi inania sint, qua possent corpora quæque | |
| transire, haud ulla fieri ratione videres. | |
| Denique cur alias aliis præstare videmus | |
| pondere res rebus nihilo maiore figura? | |
| nam si tantundemst in lanæ glomere quantum | |
| corporis in plumbo est, tantundem pendere par est, | |
| corporis officium'st quoniam premere omnia deorsum, | |
| contra autem natura manet sine pondere inanis. | |
| ergo quod magnum'st æque leviusque videtur, | |
| ni mirum plus esse sibi declarat inanis; | |
| at contra gravius plus in se corporis esse | |
| dedicat et multo vacui minus intus habere. | |
| est igitur ni mirum id quod ratione sagaci | |
| quærimus, admixtum rebus, quod inane vocamus. | |
| Illud in his rebus ne te deducere vero | |
| possit, quod quidam fingunt, præcurrere cogor. | |
| cedere squamigeris latices nitentibus aiunt | |
| et liquidas aperire vias, quia post loca pisces | |
| linquant, quo possint cedentes confluere undæ; | |
| sic alias quoque res inter se posse moveri | |
| et mutare locum, quamvis sint omnia plena. | |
| scilicet id falsa totum ratione receptum'st. | |
| nam quo squamigeri poterunt procedere tandem, | |
| ni spatium dederint latices? concedere porro | |
| quo poterunt undæ, cum pisces ire nequibunt? | |
| aut igitur motu privandum'st corpora quæque | |
| aut esse admixtum dicundum'st rebus inane, | |
| unde initum primum capiat res quæque movendi. | |
| Postremo duo de concursu corpora lata | |
| si cita dissiliant, nempe aër omne necessest, | |
| inter corpora quod fiat, possidat inane. | |
| is porro quamvis circum celerantibus auris | |
| confluat, haud poterit tamen uno tempore totum | |
| compleri spatium; nam primum quemque necessest | |
| occupet ille locum, deinde omnia possideantur. | |
| quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere, | |
| tum putat id fieri quia se condenseat aër, | |
| errat; nam vacuum tum fit quod non fuit ante | |
| et repletur item vacuum quod constitit ante, | |
| nec tali ratione potest denserier aër | |
| nec, si jam posset, sine inani posset, opinor, | |
| ipse in se trahere et partis conducere in unum. | |
| Qua propter, quamvis causando multa moreris, | |
| esse in rebus inane tamen fateare necessest. | |
| multaque præterea tibi possum commemorando | |
| argumenta fidem dictis conradere nostris. | |
| verum animo satis hæc vestigia parva sagaci | |
| sunt, per quæ possis cognoscere cetera tute. | |
| namque canes ut montivagæ persæpe ferai | |
| naribus inveniunt intectas fronde quietes, | |
| cum semel institerunt vestigia certa viai, | |
| sic alid ex alio per te tute ipse videre | |
| talibus in rebus poteris cæcasque latebras | |
| insinuare omnis et verum protrahere inde. | |
| quod si pigraris paulumve recesseris ab re, | |
| hoc tibi de plano possum promittere, Memmi: | |
| usque adeo largos haustus e fontibus magnis | |
| lingua meo suavis diti de pectore fundet, | |
| ut verear ne tarda prius per membra senectus | |
| serpat et in nobis vitai claustra resolvat, | |
| quam tibi de quavis una re versibus omnis | |
| argumentorum sit copia missa per auris. | |
| Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis, | |
| omnis ut est igitur per se natura duabus | |
| constitit in rebus; nam corpora sunt et inane, | |
| hæc in quo sita sunt et qua diversa moventur. | |
| corpus enim per se communis dedicat esse | |
| sensus; cui nisi prima fides fundata valebit, | |
| haut erit occultis de rebus quo referentes | |
| confirmare animi quicquam ratione queamus. | |
| tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus, | |
| si nullum foret, haut usquam sita corpora possent | |
| esse neque omnino quoquam diversa meare; | |
| id quod jam supera tibi paulo ostendimus ante. | |
| præterea nihil est quod possis dicere ab omni | |
| corpore seiunctum secretumque esse ab inani, | |
| quod quasi tertia sit numero natura reperta. | |
| nam quod cumque erit, esse aliquid debebit id ipsum | |
| augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit; | |
| cui si tactus erit quamvis levis exiguusque, | |
| corporis augebit numerum summamque sequetur; | |
| sin intactile erit, nulla de parte quod ullam | |
| rem prohibere queat per se transire meantem, | |
| scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus. | |
| Præterea per se quod cumque erit, aut faciet quid | |
| aut aliis fungi debebit agentibus ipsum | |
| aut erit ut possint in eo res esse gerique. | |
| at facere et fungi sine corpore nulla potest res | |
| nec præbere locum porro nisi inane vacansque. | |
| ergo præter inane et corpora tertia per se | |
| nulla potest rerum in numero natura relinqui, | |
| nec quæ sub sensus cadat ullo tempore nostros | |
| nec ratione animi quam quisquam possit apisci. | |
| Nam quæ cumque cluent, aut his coniuncta duabus | |
| rebus ea invenies aut horum eventa videbis. | |
| coniunctum est id quod nusquam sine permitiali | |
| discidio potis est seiungi seque gregari, | |
| pondus uti saxis, calor ignis, liquor aquai, | |
| tactus corporibus cunctis, intactus inani. | |
| servitium contra paupertas divitiæque, | |
| libertas bellum concordia cetera quorum | |
| adventu manet incolumis natura abituque, | |
| hæc soliti sumus, ut par est, eventa vocare. | |
| tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis | |
| consequitur sensus, transactum quid sit in ævo, | |
| tum quæ res instet, quid porro deinde sequatur; | |
| nec per se quemquam tempus sentire fatendum'st | |
| semotum ab rerum motu placidaque quiete. | |
| denique Tyndaridem raptam belloque subactas | |
| Troiiugenas gentis cum dicunt esse, videndum'st | |
| ne forte hæc per se cogant nos esse fateri, | |
| quando ea sæcla hominum, quorum hæc eventa fuerunt, | |
| inrevocabilis abstulerit jam præterita ætas; | |
| namque aliud terris, aliud regionibus ipsis | |
| eventum dici poterit quod cumque erit actum. | |
| denique materies si rerum nulla fuisset | |
| nec locus ac spatium, res in quo quæque geruntur, | |
| numquam Tyndaridis forma conflatus amore | |
| ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens | |
| clara accendisset sævi certamina belli | |
| nec clam durateus Troiianis Pergama partu | |
| inflammasset equos nocturno Graiiugenarum; | |
| perspicere ut possis res gestas funditus omnis | |
| non ita uti corpus per se constare neque esse | |
| nec ratione cluere eadem qua constet inane, | |
| sed magis ut merito possis eventa vocare | |
| corporis atque loci, res in quo quæque gerantur. | |
| Corpora sunt porro partim primordia rerum, | |
| partim concilio quæ constant principiorum. | |
| sed quæ sunt rerum primordia, nulla potest vis | |
| stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum. | |
| etsi difficile esse videtur credere quicquam | |
| in rebus solido reperiri corpore posse. | |
| transit enim fulmen cæli per sæpta domorum | |
| clamor ut ac voces, ferrum candescit in igni | |
| dissiliuntque fero ferventi saxa vapore; | |
| cum labefactatus rigor auri solvitur æstu, | |
| tum glacies æris flamma devicta liquescit; | |
| permanat calor argentum penetraleque frigus, | |
| quando utrumque manu retinentes pocula rite | |
| sensimus infuso lympharum rore superne. | |
| usque adeo in rebus solidi nihil esse videtur. | |
| sed quia vera tamen ratio naturaque rerum | |
| cogit, ades, paucis dum versibus expediamus | |
| esse ea quæ solido atque æterno corpore constent, | |
| semina quæ rerum primordiaque esse docemus, | |
| unde omnis rerum nunc constet summa creata. | |
| Principio quoniam duplex natura duarum | |
| dissimilis rerum longe constare repertast, | |
| corporis atque loci, res in quo quæque geruntur, | |
| esse utramque sibi per se puramque necessest. | |
| nam qua cumque vacat spatium, quod inane vocamus, | |
| corpus ea non est; qua porro cumque tenet se | |
| corpus, ea vacuum nequaquam constat inane. | |
| sunt igitur solida ac sine inani corpora prima. | |
| Præterea quoniam genitis in rebus inanest, | |
| materiem circum solidam constare necessest; | |
| nec res ulla potest vera ratione probari | |
| corpore inane suo celare atque intus habere, | |
| si non, quod cohibet, solidum constare relinquas. | |
| id porro nihil esse potest nisi materiai | |
| concilium, quod inane queat rerum cohibere. | |
| materies igitur, solido quæ corpore constat, | |
| esse æterna potest, cum cetera dissoluantur. | |
| Tum porro si nil esset quod inane vocaret, | |
| omne foret solidum; nisi contra corpora certa | |
| essent quæ loca complerent quæ cumque tenerent | |
| omne quod est spatium, vacuum constaret inane. | |
| alternis igitur ni mirum corpus inani | |
| distinctum, quoniam nec plenum naviter extat | |
| nec porro vacuum; sunt ergo corpora certa, | |
| quæ spatium pleno possint distinguere inane. | |
| hæc neque dissolui plagis extrinsecus icta | |
| possunt nec porro penitus penetrata retexi | |
| nec ratione queunt alia temptata labare; | |
| id quod jam supra tibi paulo ostendimus ante. | |
| nam neque conlidi sine inani posse videtur | |
| quicquam nec frangi nec findi in bina secando | |
| nec capere umorem neque item manabile frigus | |
| nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur. | |
| et quo quæque magis cohibet res intus inane, | |
| tam magis his rebus penitus temptata labascit. | |
| ergo si solida ac sine inani corpora prima | |
| sunt ita uti docui, sint hæc æterna necessest. | |
| Præterea nisi materies æterna fuisset, | |
| antehac ad nihilum penitus res quæque redissent | |
| de nihiloque renata forent quæ cumque videmus. | |
| at quoniam supra docui nil posse creari | |
| de nihilo neque quod genitum'st ad nil revocari, | |
| esse inmortali primordia corpore debent, | |
| dissolui quo quæque supremo tempore possint, | |
| materies ut subpeditet rebus reparandis. | |
| sunt igitur solida primordia simplicitate | |
| nec ratione queunt alia servata per ævom | |
| ex infinito jam tempore res reparare. | |
| denique si nullam finem natura parasset | |
| frangendis rebus, jam corpora materiai | |
| usque redacta forent ævo frangente priore, | |
| ut nihil ex illis a certo tempore posset | |
| conceptum summum ætatis pervadere finem. | |
| nam quidvis citius dissolvi posse videmus | |
| quam rursus refici; qua propter longa diei | |
| infinita ætas ante acti temporis omnis | |
| quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque, | |
| numquam relicuo reparari tempore posset. | |
| at nunc ni mirum frangendi reddita finis | |
| certa manet, quoniam refici rem quamque videmus | |
| et finita simul generatim tempora rebus | |
| stare, quibus possint ævi contingere florem. | |
| Huc accedit uti, solidissima materiai | |
| corpora cum constant, possint tamen omnia reddi, | |
| mollia quæ fiunt, aër aqua terra vapores, | |
| quo pacto fiant et qua vi quæque gerantur, | |
| admixtum quoniam semel est in rebus inane. | |
| at contra si mollia sint primordia rerum, | |
| unde queant validi silices ferrumque creari, | |
| non poterit ratio reddi; nam funditus omnis | |
| principio fundamenti natura carebit. | |
| sunt igitur solida pollentia simplicitate, | |
| quorum condenso magis omnia conciliatu | |
| artari possunt validasque ostendere viris. | |
| porro si nullast frangendis reddita finis | |
| corporibus, tamen ex æterno tempore quæque | |
| nunc etiam superare necessest corpora rebus, | |
| quæ non dum clueant ullo temptata periclo. | |
| at quoniam fragili natura prædita constant, | |
| discrepat æternum tempus potuisse manere | |
| innumerabilibus plagis vexata per ævom. | |
| Denique jam quoniam generatim reddita finis | |
| crescendi rebus constat vitamque tenendi, | |
| et quid quæque queant per foedera naturai, | |
| quid porro nequeant, sancitum quando quidem extat, | |
| nec commutatur quicquam, quin omnia constant | |
| usque adeo, variæ volucres ut in ordine cunctæ | |
| ostendant maculas generalis corpore inesse, | |
| inmutabilis materiæ quoque corpus habere | |
| debent ni mirum; nam si primordia rerum | |
| commutari aliqua possent ratione revicta, | |
| incertum quoque jam constet quid possit oriri, | |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | |
| qua nam sit ratione atque alte terminus hærens, | |
| nec totiens possent generatim sæcla referre | |
| naturam mores victum motusque parentum. | |
| Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen | |
| corporis illius, quod nostri cernere sensus | |
| iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat | |
| et minima constat natura nec fuit umquam | |
| per se secretum neque post hac esse valebit, | |
| alterius quoniamst ipsum pars primaque et una, | |
| inde aliæ atque aliæ similes ex ordine partes | |
| agmine condenso naturam corporis explent; | |
| quæ quoniam per se nequeunt constare, necessest | |
| hærere unde queant nulla ratione revelli. | |
| sunt igitur solida primordia simplicitate, | |
| quæ minimis stipata cohærent partibus arte. | |
| non ex illorum conventu conciliata, | |
| sed magis æterna pollentia simplicitate, | |
| unde neque avelli quicquam neque deminui jam | |
| concedit natura reservans semina rebus. | |
| Præterea nisi erit minimum, parvissima quæque | |
| corpora constabunt ex partibus infinitis, | |
| quippe ubi dimidiæ partis pars semper habebit | |
| dimidiam partem nec res præfiniet ulla. | |
| ergo rerum inter summam minimamque quod escit, | |
| nil erit ut distet; nam quamvis funditus omnis | |
| summa sit infinita, tamen, parvissima quæ sunt, | |
| ex infinitis constabunt partibus æque. | |
| quod quoniam ratio reclamat vera negatque | |
| credere posse animum, victus fateare necessest | |
| esse ea quæ nullis jam prædita partibus extent | |
| et minima constent natura. quæ quoniam sunt, | |
| illa quoque esse tibi solida atque æterna fatendum. | |
| Denique si minimas in partis cuncta resolvi | |
| cogere consuesset rerum natura creatrix, | |
| iam nihil ex illis eadem reparare valeret | |
| propterea quia, quæ nullis sunt partibus aucta, | |
| non possunt ea quæ debet genitalis habere | |
| materies, varios conexus pondera plagas | |
| concursus motus, per quas res quæque geruntur. | |
| Quapropter qui materiem rerum esse putarunt | |
| ignem atque ex igni summam consistere solo, | |
| magno opere a vera lapsi ratione videntur. | |
| Heraclitus init quorum dux proelia primus, | |
| clarus [ob] obscuram linguam magis inter inanis | |
| quamde gravis inter Graios, qui vera requirunt; | |
| omnia enim stolidi magis admirantur amantque, | |
| inversis quæ sub verbis latitantia cernunt, | |
| veraque constituunt quæ belle tangere possunt | |
| auris et lepido quæ sunt fucata sonore. | |
| Nam cur tam variæ res possent esse, requiro, | |
| ex uno si sunt igni puroque creatæ? | |
| nil prodesset enim calidum denserier ignem | |
| nec rare fieri, si partes ignis eandem | |
| naturam quam totus habet super ignis haberent. | |
| acrior ardor enim conductis partibus esset, | |
| languidior porro disiectis [dis>que supatis. | |
| amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis | |
| talibus in causis, ne dum variantia rerum | |
| tanta queat densis rarisque ex ignibus esse. | |
| Id quoque: si faciant admixtum rebus inane, | |
| denseri poterunt ignes rarique relinqui; | |
| sed quia multa sibi cernunt contraria quæ sint | |
| et fugitant in rebus inane relinquere purum, | |
| ardua dum metuunt, amittunt vera viai | |
| nec rursum cernunt exempto rebus inane | |
| omnia denseri fierique ex omnibus unum | |
| corpus, nil ab se quod possit mittere raptim, | |
| æstifer ignis uti lumen jacit atque vaporem, | |
| ut videas non e stipatis partibus esse. | |
| Quod si forte alia credunt ratione potesse | |
| ignis in coetu stingui mutareque corpus, | |
| scilicet ex nulla facere id si parte reparcent, | |
| occidet ad nihilum ni mirum funditus ardor | |
| omnis et [e] nihilo fient quæ cumque creantur; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| proinde aliquid superare necesse est incolume ollis, | |
| ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes | |
| de nihiloque renata vigescat copia rerum. | |
| Nunc igitur quoniam certissima corpora quædam | |
| sunt, quæ conservant naturam semper eandem, | |
| quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant | |
| naturam res et convertunt corpora sese, | |
| scire licet non esse hæc ignea corpora rerum. | |
| nil referret enim quædam decedere, abire | |
| atque alia adtribui mutarique ordine quædam, | |
| si tamen ardoris naturam cuncta tenerent; | |
| ignis enim foret omnimodis quod cumque crearet. | |
| verum, ut opinor, itast: sunt quædam corpora, quorum | |
| concursus motus ordo positura figuræ | |
| efficiunt ignis mutatoque ordine mutant | |
| naturam neque sunt igni simulata neque ulli | |
| præterea rei quæ corpora mittere possit | |
| sensibus et nostros adiectu tangere tactus. | |
| dicere porro ignem res omnis esse neque ullam | |
| rem veram in numero rerum constare nisi ignem, | |
| quod facit hic idem, perdelirum esse videtur. | |
| nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat | |
| et labefactat eos, unde omnia credita pendent, | |
| unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem; | |
| credit enim sensus ignem cognoscere vere, | |
| cetera non credit, quæ nilo clara minus sunt. | |
| quod mihi cum vanum tum delirum esse videtur; | |
| quo referemus enim? quid nobis certius ipsis | |
| sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus? | |
| Prætertea quare quisquam magis omnia tollat | |
| et velit ardoris naturam linquere solam, | |
| quam neget esse ignis, [aliam] tamen esse relinquat? | |
| æqua videtur enim dementia dicere utrumque. | |
| Quapropter qui materiem rerum esse putarunt | |
| ignem atque ex igni summam consistere posse, | |
| et qui principium gignundis aëra rebus | |
| constituere aut umorem qui cumque putarunt | |
| fingere res ipsum per se terramve creare | |
| omnia et in rerum naturas vertier omnis, | |
| magno opere a vero longe derrasse videntur. | |
| adde etiam qui conduplicant primordia rerum | |
| aëra jungentes igni terramque liquori, | |
| et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur | |
| ex igni terra atque anima procrescere et imbri. | |
| quorum Acragantinus cum primis Empedocles est, | |
| insula quem triquetris terrarum gessit in oris, | |
| quam fluitans circum magnis anfractibus æquor | |
| Ionium glaucis aspargit virus ab undis | |
| angustoque fretu rapidum mare dividit undis | |
| æoliæ terrarum oras a finibus eius. | |
| hic est vasta Charybdis et hic ætnæa minantur | |
| murmura flammarum rursum se colligere iras, | |
| faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis | |
| ad cælumque ferat flammai fulgura rursum. | |
| quæ cum magna modis multis miranda videtur | |
| gentibus humanis regio visendaque fertur | |
| rebus opima bonis, multa munita virum vi, | |
| nil tamen hoc habuisse viro præclarius in se | |
| nec sanctum magis et mirum carumque videtur. | |
| carmina quin etiam divini pectoris eius | |
| vociferantur et exponunt præclara reperta, | |
| ut vix humana videatur stirpe creatus. | |
| Hic tamen et supra quos diximus inferiores | |
| partibus egregie multis multoque minores, | |
| quamquam multa bene ac divinitus invenientes | |
| ex adyto tam quam cordis responsa dedere | |
| sanctius et multo certa ratione magis quam | |
| Pythia quæ tripodi a Phoebi lauroque profatur, | |
| principiis tamen in rerum fecere ruinas | |
| et graviter magni magno cecidere ibi casu. | |
| Primum quod motus exempto rebus inani | |
| constituunt et res mollis rarasque relinquunt | |
| aëra solem ignem terras animalia frugis | |
| nec tamen admiscent in eorum corpus inane; | |
| deinde quod omnino finem non esse secandis | |
| corporibus facient neque pausam stare fragori | |
| nec prorsum in rebus minimum consistere qui[cquam], | |
| cum videamus id extremum cujusque cacumen | |
| esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur, | |
| conicere ut possis ex hoc, quæ cernere non quis | |
| extremum quod habent, minimum consistere [in illis]. | |
| Huc accedit item, quoniam primordia rerum | |
| mollia constituunt, quæ nos nativa videmus | |
| esse et mortali cum corpore, funditus ut qui | |
| debeat ad nihilum jam rerum summa reverti | |
| de nihiloque renata vigescere copia rerum; | |
| quorum utrumque quid a vero jam distet habebis. | |
| Deinde inimica modis multis sunt atque veneno | |
| ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt | |
| aut ita diffugient, ut tempestate coacta | |
| fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus. | |
| Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur | |
| atque in eas rursum res omnia dissoluuntur, | |
| qui magis illa queunt rerum primordia dici | |
| quam contra res illorum retroque putari? | |
| alternis gignuntur enim mutantque colorem | |
| et totam inter se naturam tempore ab omni. | |
| [fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.] | |
| sin ita forte putas ignis terræque coire | |
| corpus et aërias auras roremque liquoris, | |
| nil in concilio naturam ut mutet eorum, | |
| nulla tibi ex illis poterit res esse creata, | |
| non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos; | |
| quippe suam quicque in coetu variantis acervi | |
| naturam ostendet mixtusque videbitur aër | |
| cum terra simul et quodam cum rore manere. | |
| at primordia gignundis in rebus oportet | |
| naturam clandestinam cæcamque adhibere, | |
| emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet | |
| quo minus esse queat proprie quodcumque creatur. | |
| Quin etiam repetunt a cælo atque ignibus eius | |
| et primum faciunt ignem se vertere in auras | |
| aëris, hinc imbrem gigni terramque creari | |
| ex imbri retroque a terra cuncta reverti, | |
| umorem primum, post aëra, deinde calorem, | |
| nec cessare hæc inter se mutare, meare | |
| a cælo ad terram, de terra ad sidera mundi. | |
| quod facere haud ullo debent primordia pacto. | |
| immutabile enim quiddam superare necessest, | |
| ne res ad nihilum redigantur funditus omnes; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| quapropter quoniam quæ paulo diximus ante | |
| in commutatum veniunt, constare necessest | |
| ex aliis ea, quæ nequeant convertier usquam, | |
| ne tibi res redeant ad nilum funditus omnis; | |
| quin potius tali natura prædita quædam | |
| corpora constituas, ignem si forte crearint, | |
| posse eadem demptis paucis paucisque tributis, | |
| ordine mutato et motu, facere aëris auras, | |
| sic alias aliis rebus mutarier omnis? | |
| "At manifesta palam res indicat" inquis "in auras | |
| aëris e terra res omnis crescere alique; | |
| et nisi tempestas indulget tempore fausto | |
| imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent, | |
| solque sua pro parte fovet tribuitque calorem, | |
| crescere non possint fruges arbusta animantis." | |
| Scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor | |
| adjuvet, amisso jam corpore vita quoque omnis | |
| omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur; | |
| adiutamur enim dubio procul atque alimur nos | |
| certis ab rebus, certis aliæ atque aliæ res. | |
| ni mirum quia multa modis communia multis | |
| multarum rerum in rebus primordia mixta | |
| sunt, ideo variis variæ res rebus aluntur. | |
| atque eadem magni refert primordia sæpe | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque; | |
| namque eadem cælum mare terras flumina solem | |
| constituunt, eadem fruges arbusta animantis, | |
| verum aliis alioque modo commixta moventur. | |
| quin etiam passim nostris in versibus ipsis | |
| multa elementa vides multis communia verbis, | |
| cum tamen inter se versus ac verba necessest | |
| confiteare et re et sonitu distare sonanti. | |
| tantum elementa queunt permutato ordine solo; | |
| at rerum quæ sunt primordia, plura adhibere | |
| possunt unde queant variæ res quæque creari. | |
| Nunc et Anaxagoræ scrutemur homoeomerian | |
| quam Grai memorant nec nostra dicere lingua | |
| concedit nobis patrii sermonis egestas, | |
| sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis. | |
| principio, rerum quam dicit homoeomerian, | |
| ossa videlicet e pauxillis atque minutis | |
| ossibus hic et de pauxillis atque minutis | |
| visceribus viscus gigni sanguenque creari | |
| sanguinis inter se multis coeuntibus guttis | |
| ex aurique putat micis consistere posse | |
| aurum et de terris terram concrescere parvis, | |
| ignibus ex ignis, umorem umoribus esse, | |
| cetera consimili fingit ratione putatque. | |
| nec tamen esse ulla de parte in rebus inane | |
| concedit neque corporibus finem esse secandis. | |
| quare in utraque mihi pariter ratione videtur | |
| errare atque illi, supra quos diximus ante. | |
| Adde quod inbecilla nimis primordia fingit; | |
| si primordia sunt, simili quæ prædita constant | |
| natura atque ipsæ res sunt æqueque laborant | |
| et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat. | |
| nam quid in oppressu valido durabit eorum, | |
| ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis? | |
| ignis an umor an aura? quid horum? sanguen an ossa? | |
| nil ut opinor, ubi ex æquo res funditus omnis | |
| tam mortalis erit quam quæ manifesta videmus | |
| ex oculis nostris aliqua vi victa perire. | |
| at neque reccidere ad nihilum res posse neque autem | |
| crescere de nihilo testor res ante probatas. | |
| Prætertea quoniam cibus auget corpus alitque, | |
| scire licet nobis venas et sanguen et ossa | |
| * * * | |
| sive cibos omnis commixto corpore dicent | |
| esse et habere in se nervorum corpora parva | |
| ossaque et omnino venas partisque cruoris, | |
| fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse | |
| ex alienigenis rebus constare putetur, | |
| ossibus et nervis sanieque et sanguine mixto. | |
| Prætertea quæ cumque e terra corpora crescunt, | |
| si sunt in terris, terram constare necessest | |
| ex alienigenis, quæ terris exoriuntur. | |
| transfer item, totidem verbis utare licebit: | |
| in lignis si flamma latet fumusque cinisque, | |
| ex alienigenis consistant ligna necessest, | |
| [prætertea tellus quæ corpora cumque alit auget] | |
| ex alienigenis, quæ lignis [ex]oriuntur. | |
| Linquitur hic quædam latitandi copia tenvis, | |
| id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis | |
| res putet inmixtas rebus latitare, sed illud | |
| apparere unum, cujus sint plurima mixta | |
| et magis in promptu primaque in fronte locata. | |
| quod tamen a vera longe ratione repulsum'st; | |
| conveniebat enim fruges quoque sæpe, minaci | |
| robore cum in saxi franguntur, mittere signum | |
| sanguinis aut aliquid, nostro quæ corpore aluntur. | |
| cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem | |
| consimili ratione herbis quoque sæpe decebat, | |
| et latices dulcis guttas similique sapore | |
| mittere, lanigeræ quali sunt ubere lactis, | |
| scilicet et glebis terrarum sæpe friatis | |
| herbarum genera et fruges frondesque videri | |
| dispertita inter terram latitare minute, | |
| postremo in lignis cinerem fumumque videri, | |
| cum præfracta forent, ignisque latere minutos. | |
| quorum nil fieri quoniam manifesta docet res, | |
| scire licet non esse in rebus res ita mixtas, | |
| verum semina multimodis inmixta latere | |
| multarum rerum in rebus communia debent. | |
| "At sæpe in magnis fit montibus" inquis "ut altis | |
| arboribus vicina cacumina summa terantur | |
| inter se validis facere id cogentibus austris, | |
| donec flammai fulserunt flore coorto." | |
| scilicet et non est lignis tamen insitus ignis, | |
| verum semina sunt ardoris multa, terendo | |
| quæ cum confluxere, creant incendia silvis. | |
| quod si facta foret silvis abscondita flamma, | |
| non possent ullum tempus celarier ignes, | |
| conficerent volgo silvas, arbusta cremarent. | |
| iamne vides igitur, paulo quod diximus ante, | |
| permagni referre eadem primordia sæpe | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque, | |
| atque eadem paulo inter se mutata creare | |
| ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa | |
| inter se paulo mutatis sunt elementis, | |
| cum ligna atque ignes distincta voce notemus. | |
| Denique jam quæ cumque in rebus cernis apertis | |
| si fieri non posse putas, quin materiai | |
| corpora consimili natura prædita fingas, | |
| hac ratione tibi pereunt primordia rerum: | |
| fiet uti risu tremulo concussa cachinnent | |
| et lacrimis salsis umectent ora genasque. | |
| Nunc age, quod super est, cognosce et clarius audi. | |
| nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri | |
| percussit thyrso laudis spes magna meum cor | |
| et simul incussit suavem mi in pectus amorem | |
| Musarum, quo nunc instinctus mente vigenti | |
| avia Pieridum peragro loca nullius ante | |
| trita solo. Juvat integros accedere fontis | |
| atque haurire juvatque novos decerpere flores | |
| insignemque meo capiti petere inde coronam, | |
| unde prius nulli velarint tempora Musæ; | |
| primum quod magnis doceo de rebus et artis | |
| religionum animum nodis exsolvere pergo, | |
| deinde quod obscura de re tam lucida pango | |
| carmina musæo contingens cuncta lepore. | |
| id quoque enim non ab nulla ratione videtur; | |
| sed vel uti pueris absinthia tætra medentes | |
| cum dare conantur, prius oras pocula circum | |
| contingunt mellis dulci flavoque liquore, | |
| ut puerorum ætas inprovida ludificetur | |
| labrorum tenus, interea perpotet amarum | |
| absinthi laticem deceptaque non capiatur, | |
| sed potius tali facto recreata valescat, | |
| sic ego nunc, quoniam hæc ratio plerumque videtur | |
| tristior esse quibus non est tractata, retroque | |
| volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti | |
| carmine Pierio rationem exponere nostram | |
| et quasi musæo dulci contingere melle, | |
| si tibi forte animum tali ratione tenere | |
| versibus in nostris possem, dum perspicis omnem | |
| naturam rerum, qua constet compta figura. | |
| Sed quoniam docui solidissima materiai | |
| corpora perpetuo volitare invicta per ævom, | |
| nunc age, summai quædam sit finis eorum | |
| nec[ne] sit, evolvamus; item quod inane repertum'st | |
| seu locus ac spatium, res in quo quæque gerantur, | |
| pervideamus utrum finitum funditus omne | |
| constet an immensum pateat vasteque profundum. | |
| Omne quod est igitur nulla regione viarum | |
| finitum'st; namque extremum debebat habere. | |
| extremum porro nullius posse videtur | |
| esse, nisi ultra sit quod finiat, ut videatur | |
| quo non longius hæc sensus natura sequatur. | |
| nunc extra summam quoniam nihil esse fatendum, | |
| non habet extremum, caret ergo fine modoque. | |
| nec refert quibus adsistas regionibus eius; | |
| usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis | |
| tantundem partis infinitum omne relinquit. | |
| Prætertea si jam finitum constituatur | |
| omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras | |
| ultimus extremas jaciatque volatile telum, | |
| id validis utrum contortum viribus ire | |
| quo fuerit missum mavis longeque volare, | |
| an prohibere aliquid censes obstareque posse? | |
| alterutrum fatearis enim sumasque necessest. | |
| quorum utrumque tibi effugium præcludit et omne | |
| cogit ut exempta concedas fine patere. | |
| nam sive est aliquid quod probeat efficiatque | |
| quo minus quo missum est veniat finique locet se, | |
| sive foras fertur, non est a fine profectum. | |
| hoc pacto sequar atque, oras ubi cumque locaris | |
| extremas, quæram: quid telo denique fiet? | |
| fiet uti nusquam possit consistere finis | |
| effugiumque fugæ prolatet copia semper. | |
| Prætertea spatium summai totius omne | |
| undique si inclusum certis consisteret oris | |
| finitumque foret, jam copia materiai | |
| undique ponderibus solidis confluxet ad imum | |
| nec res ulla geri sub cæli tegmine posset | |
| nec foret omnino cælum neque lumina solis, | |
| quippe ubi materies omnis cumulata jaceret | |
| ex infinito jam tempore subsidendo. | |
| at nunc ni mirum requies data principiorum | |
| corporibus nullast, quia nil est funditus imum, | |
| quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint. | |
| semper in adsiduo motu res quæque geruntur | |
| partibus [in] cunctis, infernaque suppeditantur | |
| ex infinito cita corpora materiai. | |
| Postremo ante oculos res rem finire videtur; | |
| aër dissæpit collis atque aëra montes, | |
| terra mare et contra mare terras terminat omnis; | |
| omne quidem vero nihil est quod finiat extra. | |
| est igitur natura loci spatiumque profundi, | |
| quod neque clara suo percurrere fulmina cursu | |
| perpetuo possint ævi labentia tractu | |
| nec prorsum facere ut restet minus ire meando; | |
| usque adeo passim patet ingens copia rebus | |
| finibus exemptis in cunctas undique partis. | |
| Ipsa modum porro sibi rerum summa parare | |
| ne possit, natura tenet, quæ corpus inane | |
| et quod inane autem est finiri corpore cogit, | |
| ut sic alternis infinita omnia reddat, | |
| aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum, | |
| simplice natura pateat tamen inmoderatum, | |
| nec mare nec tellus neque cæli lucida templa | |
| nec mortale genus nec divum corpora sancta | |
| exiguum possent horai sistere tempus; | |
| nam dispulsa suo de coetu materiai | |
| copia ferretur magnum per inane soluta, | |
| sive adeo potius numquam concreta creasset | |
| ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset. | |
| nam certe neque consilio primordia rerum | |
| ordine se suo quæque sagaci mente locarunt | |
| nec quos quæque [darent motus pepigere profecto] | |
| sed quia multa modis multis mutata per omne | |
| ex infinito vexantur percita plagis, | |
| omne genus motus et coetus experiundo | |
| tandem deveniunt in talis disposituras, | |
| qualibus hæc rerum consistit summa creata, | |
| et multos etiam magnos servata per annos | |
| ut semel in motus coniectast convenientis, | |
| efficit ut largis avidum mare fluminis undis | |
| integrent amnes et solis terra vapore | |
| fota novet fetus summissaque gens animantum | |
| floreat et vivant labentis ætheris ignes. | |
| quod nullo facerent pacto, nisi materiai | |
| ex infinito suboriri copia posset, | |
| unde amissa solent reparare in tempore quæque. | |
| nam vel uti privata cibo natura animantum | |
| diffluit amittens corpus, sic omnia debent | |
| dissolui simul ac defecit suppeditare | |
| materies aliqua ratione aversa viai. | |
| nec plagæ possunt extrinsecus undique summam | |
| conservare omnem, quæ cumque est conciliata. | |
| cudere enim crebro possunt partemque morari, | |
| dum veniant aliæ ac suppleri summa queatur; | |
| inter dum resilire tamen coguntur et una | |
| principiis rerum spatium tempusque fugai | |
| largiri, ut possint a coetu libera ferri. | |
| quare etiam atque etiam suboriri multa necessest, | |
| et tamen ut plagæ quoque possint suppetere ipsæ, | |
| infinita opus est vis undique materiai. | |
| Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi, | |
| in medium summæ quod dicunt omnia niti | |
| atque ideo mundi naturam stare sine ullis | |
| ictibus externis neque quoquam posse resolvi | |
| summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa, | |
| ipsum si quicquam posse in se sistere credis, | |
| et quæ pondera sunt sub terris omnia sursum | |
| nitier in terraque retro requiescere posta, | |
| ut per aquas quæ nunc rerum simulacra videmus; | |
| et simili ratione animalia suppa vagari | |
| contendunt neque posse e terris in loca cæli | |
| reccidere inferiora magis quam corpora nostra | |
| sponte sua possint in cæli templa volare; | |
| illi cum videant solem, nos sidera noctis | |
| cernere et alternis nobiscum tempora cæli | |
| dividere et noctes parilis agitare diebus. | |
| Sed vanus stolidis hæc * * * | |
| amplexi quod habent perv * * * | |
| nam medium nihil esse potest * * * | |
| infinita; neque omnino, si jam [medium sit>, | |
| possit ibi quicquam consistere * * * | |
| quam quavis alia longe ratione * * * | |
| omnis enim locus ac spatium, quod in, | |
| per medium, per non medium, concedere [debet] | |
| æque ponderibus, motus qua cumque feruntur. | |
| Nec quisquam locus est, quo corpora cum venerunt, | |
| ponderis amissa vi possint stare [in] inani; | |
| nec quod inane autem est ulli subsistere debet, | |
| quin, sua quod natura petit, concedere pergat. | |
| Haud igitur possunt tali ratione teneri | |
| res in concilium medii cuppedine victæ. | |
| Prætertea quoniam non omnia corpora fingunt | |
| in medium niti, sed terrarum atque liquoris | |
| umorem ponti magnasque e montibus undas, | |
| et quasi terreno quæ corpore contineantur, | |
| at contra tenuis exponunt aëris auras | |
| et calidos simul a medio differrier ignis, | |
| atque ideo totum circum tremere æthera signis | |
| et solis flammam per cæli cærula pasci, | |
| quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis, | |
| nec prorsum arboribus summos frondescere ramos | |
| posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum | |
| * * * | |
| ne volucri ritu flammarum moenia mundi | |
| diffugiant subito magnum per inane soluta | |
| et ne cetera consimili ratione sequantur | |
| neve ruant cæli tonitralia templa superne | |
| terraque se pedibus raptim subducat et omnis | |
| inter permixtas rerum cælique ruinas | |
| corpora solventes abeat per inane profundum, | |
| temporis ut puncto nihil extet reliquiarum | |
| desertum præter spatium et primordia cæca. | |
| Nam qua cumque prius de parti corpora desse | |
| constitues, hæc rebus erit pars janua leti, | |
| hac se turba foras dabit omnis materiai. | |
| Hæc sic pernosces parva perductus opella; | |
| namque alid ex alio clarescet nec tibi cæca | |
| nox iter eripiet, quin ultima naturai | |
| pervideas: ita res accendent lumina rebus. | |
|
Liber Secundus
| | Suave, mari magno turbantibus æquora ventis | |
| e terra magnum alterius spectare laborem; | |
| non quia vexari quemquamst jucunda voluptas, | |
| sed quibus ipse malis careas quia cernere suavest. | |
| Suave etiam belli certamina magna tueri | |
| per campos instructa tua sine parte pericli; | |
| sed nihil dulcius est, bene quam munita tenere | |
| edita doctrina sapientum templa serena, | |
| despicere unde queas alios passimque videre | |
| errare atque viam palantis quærere vitæ, | |
| certare ingenio, contendere nobilitate, | |
| noctes atque dies niti præstante labore | |
| ad summas emergere opes rerumque potiri. | |
| O miseras hominum mentes, o pectora cæca! | |
| qualibus in tenebris vitæ quantisque periclis | |
| degitur hoc ævi quod cumquest! nonne videre | |
| nihil aliud sibi naturam latrare, nisi ut qui | |
| corpore seiunctus dolor absit, mente fruatur | |
| iucundo sensu cura semota metuque? | |
| ergo corpoream ad naturam pauca videmus | |
| esse opus omnino: quæ demant cumque dolorem, | |
| delicias quoque uti multas substernere possint | |
| gratius inter dum, neque natura ipsa requirit, | |
| si non aurea sunt juvenum simulacra per ædes | |
| lampadas igniferas manibus retinentia dextris, | |
| lumina nocturnis epulis ut suppeditentur, | |
| nec domus argento fulget auroque renidet | |
| nec citharæ reboant laqueata aurataque templa, | |
| cum tamen inter se prostrati in gramine molli | |
| propter aquæ rivum sub ramis arboris altæ | |
| non magnis opibus jucunde corpora curant, | |
| præsertim cum tempestas adridet et anni | |
| tempora conspergunt viridantis floribus herbas. | |
| Nec calidæ citius decedunt corpore febres, | |
| textilibus si in picturis ostroque rubenti | |
| iacteris, quam si in plebeia veste cubandum est. | |
| Quapropter quoniam nihil nostro in corpore gazæ | |
| proficiunt neque nobilitas nec gloria regni, | |
| quod super est, animo quoque nil prodesse putandum; | |
| si non forte tuas legiones per loca campi | |
| fervere cum videas belli simulacra cientis, | |
| subsidiis magnis et opum vi constabilitas, | |
| ornatas armis stlattas pariterque animatas, | |
| his tibi tum rebus timefactæ religiones | |
| effugiunt animo pavidæ mortisque timores | |
| tum vacuum pectus lincunt curaque solutum. | |
| Quod si ridicula hæc ludibriaque esse videmus, | |
| re veraque metus hominum curæque sequaces | |
| nec metuunt sonitus armorum nec fera tela | |
| audacterque inter reges rerumque potentis | |
| versantur neque fulgorem reverentur ab auro | |
| nec clarum vestis splendorem purpureai, | |
| quid dubitas quin omnis sit hæc rationis potestas, | |
| omnis cum in tenebris præsertim vita laboret? | |
| nam vel uti pueri trepidant atque omnia cæcis | |
| in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus | |
| inter dum, nihilo quæ sunt metuenda magis quam | |
| quæ pueri in tenebris pavitant finguntque futura. | |
| Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest | |
| non radii solis neque lucida tela diei | |
| discutiant, sed naturæ species ratioque. | |
| Nunc age, quo motu genitalia materiai | |
| corpora res varias gignant genitasque resolvant | |
| et qua vi facere id cogantur quæque sit ollis | |
| reddita mobilitas magnum per inane meandi, | |
| expediam: tu te dictis præbere memento. | |
| Nam certe non inter se stipata cohæret | |
| materies, quoniam minui rem quamque videmus | |
| et quasi longinquo fluere omnia cernimus ævo | |
| ex oculisque vetustatem subducere nostris, | |
| cum tamen incolumis videatur summa manere | |
| propterea quia, quæ decedunt corpora cuique, | |
| unde abeunt minuunt, quo venere augmine donant. | |
| Illa senescere, at hæc contra florescere cogunt, | |
| nec remorantur ibi. Sic rerum summa novatur | |
| semper, et inter se mortales mutua vivunt. | |
| Augescunt aliæ gentes, aliæ minuuntur, | |
| inque brevi spatio mutantur sæcla animantum | |
| et quasi cursores vitai lampada tradunt. | |
| Si cessare putas rerum primordia posse | |
| cessandoque novos rerum progignere motus, | |
| avius a vera longe ratione vagaris. | |
| Nam quoniam per inane vagantur, cuncta necessest | |
| aut gravitate sua ferri primordia rerum | |
| aut ictu forte alterius. Nam [cum] cita sæpe | |
| obvia conflixere, fit ut diversa repente | |
| dissiliant; neque enim mirum, durissima quæ sint | |
| ponderibus solidis neque quicquam a tergibus obstet. | |
| Et quo jactari magis omnia materiai | |
| corpora pervideas, reminiscere totius imum | |
| nil esse in summa, neque habere ubi corpora prima | |
| consistant, quoniam spatium sine fine modoquest | |
| inmensumque patere in cunctas undique partis | |
| pluribus ostendi et certa ratione probatum'st. | |
| Quod quoniam constat, ni mirum nulla quies est | |
| reddita corporibus primis per inane profundum, | |
| sed magis adsiduo varioque exercita motu | |
| partim intervallis magnis confulta resultant, | |
| pars etiam brevibus spatiis vexantur ab ictu. | |
| Et quæ cumque magis condenso conciliatu | |
| exiguis intervallis convecta resultant, | |
| indupedita suis perplexis ipsa figuris, | |
| hæc validas saxi radices et fera ferri | |
| corpora constituunt et cetera [de] genere horum. | |
| Paucula quæ porro magnum per inane vagantur, | |
| cetera dissiliunt longe longeque recursant | |
| in magnis intervallis; hæc aëra rarum | |
| sufficiunt nobis et splendida lumina solis. | |
| Multaque prætertea magnum per inane vagantur, | |
| conciliis rerum quæ sunt reiecta nec usquam | |
| consociare etiam motus potuere recepta. | |
| Cujus, uti memoro, rei simulacrum et imago | |
| ante oculos semper nobis versatur et instat. | |
| Contemplator enim, cum solis lumina cumque | |
| inserti fundunt radii per opaca domorum: | |
| multa minuta modis multis per inane videbis | |
| corpora misceri radiorum lumine in ipso | |
| et vel ut æterno certamine proelia pugnas | |
| edere turmatim certantia nec dare pausam, | |
| conciliis et discidiis exercita crebris; | |
| conicere ut possis ex hoc, primordia rerum | |
| quale sit in magno jactari semper inani. | |
| Dum taxat, rerum magnarum parva potest res | |
| exemplare dare et vestigia notitiai. | |
| Hoc etiam magis hæc animum te advertere par est | |
| corpora quæ in solis radiis turbare videntur, | |
| quod tales turbæ motus quoque materiai | |
| significant clandestinos cæcosque subesse. | |
| multa videbis enim plagis ibi percita cæcis | |
| commutare viam retroque repulsa reverti | |
| nunc huc nunc illuc in cunctas undique partis. | |
| scilicet hic a principiis est omnibus error. | |
| prima moventur enim per se primordia rerum, | |
| inde ea quæ parvo sunt corpora conciliatu | |
| et quasi proxima sunt ad viris principiorum, | |
| ictibus illorum cæcis inpulsa cientur, | |
| ipsaque porro paulo maiora lacessunt. | |
| sic a principiis ascendit motus et exit | |
| paulatim nostros ad sensus, ut moveantur | |
| illa quoque, in solis quæ lumine cernere quimus | |
| nec quibus id faciant plagis apparet aperte. | |
| Nunc quæ mobilitas sit reddita materiai | |
| corporibus, paucis licet hinc cognoscere, Memmi. | |
| primum aurora novo cum spargit lumine terras | |
| et variæ volucres nemora avia pervolitantes | |
| aëra per tenerum liquidis loca vocibus opplent, | |
| quam subito soleat sol ortus tempore tali | |
| convestire sua perfundens omnia luce, | |
| omnibus in promptu manifestumque esse videmus. | |
| at vapor is, quem sol mittit, lumenque serenum | |
| non per inane meat vacuum; quo tardius ire | |
| cogitur, aërias quasi dum diverberat undas; | |
| nec singillatim corpuscula quæque vaporis | |
| sed complexa meant inter se conque globata; | |
| qua propter simul inter se retrahuntur et extra | |
| officiuntur, uti cogantur tardius ire. | |
| at quæ sunt solida primordia simplicitate, | |
| cum per inane meant vacuum nec res remoratur | |
| ulla foris atque ipsa suis e partibus unum, | |
| unum, in quem coepere, locum conixa feruntur, | |
| debent ni mirum præcellere mobilitate | |
| et multo citius ferri quam lumina solis | |
| multiplexque loci spatium transcurrere eodem | |
| tempore quo solis pervolgant fulgura cælum. | |
| * * * | |
| nec persectari primordia singula quæque, | |
| ut videant qua quicque geratur cum ratione. | |
| At quidam contra hæc, ignari materiai, | |
| naturam non posse deum sine numine reddunt | |
| tanto opere humanis rationibus atmoderate | |
| tempora mutare annorum frugesque creare | |
| et jam cetera, mortalis quæ suadet adire | |
| ipsaque deducit dux vitæ dia voluptas | |
| et res per Veneris blanditur sæcla propagent, | |
| ne genus occidat humanum. quorum omnia causa | |
| constituisse deos cum fingunt, omnibus rebus | |
| magno opere a vera lapsi ratione videntur. | |
| nam quamvis rerum ignorem primordia quæ sint, | |
| hoc tamen ex ipsis cæli rationibus ausim | |
| confirmare aliisque ex rebus reddere multis, | |
| nequaquam nobis divinitus esse creatam | |
| naturam mundi: tanta stat prædita culpa. | |
| quæ tibi posterius, Memmi, faciemus aperta; | |
| nunc id quod super est de motibus expediemus. | |
| Nunc locus est, ut opinor, in his illud quoque rebus | |
| confirmare tibi, nullam rem posse sua vi | |
| corpoream sursum ferri sursumque meare. | |
| ne tibi dent in eo flammarum corpora frudem; | |
| sursus enim versus gignuntur et augmina sumunt | |
| et sursum nitidæ fruges arbustaque crescunt, | |
| pondera, quantum in se est, cum deorsum cuncta ferantur. | |
| nec cum subsiliunt ignes ad tecta domorum | |
| et celeri flamma degustant tigna trabesque, | |
| sponte sua facere id sine vi subiecta putandum est. | |
| quod genus e nostro com missus corpore sanguis | |
| emicat exultans alte spargitque cruorem. | |
| nonne vides etiam quanta vi tigna trabesque | |
| respuat umor aquæ? nam quo magis ursimus altum | |
| derecta et magna vi multi pressimus ægre, | |
| tam cupide sursum removet magis atque remittit, | |
| plus ut parte foras emergant exiliantque. | |
| nec tamen hæc, quantum est in se, dubitamus, opinor, | |
| quin vacuum per inane deorsum cuncta ferantur. | |
| sic igitur debent flammæ quoque posse per auras | |
| aëris expressæ sursum succedere, quamquam | |
| pondera, quantum in est, deorsum ducere pugnent. | |
| nocturnasque faces cæli sublime volantis | |
| nonne vides longos flammarum ducere tractus | |
| in quas cumque dedit partis natura meatum? | |
| non cadere in terras stellas et sidera cernis? | |
| sol etiam de vertice dissipat omnis | |
| ardorem in partis et lumine conserit arva; | |
| in terras igitur quoque solis vergitur ardor. | |
| transversosque volare per imbris fulmina cernis, | |
| nunc hinc nunc illinc abrupti nubibus ignes | |
| concursant; cadit in terras vis flammea volgo. | |
| Illud in his quoque te rebus cognoscere avemus, | |
| corpora cum deorsum rectum per inane feruntur | |
| ponderibus propriis, incerto tempore ferme | |
| incertisque locis spatio depellere paulum, | |
| tantum quod momen mutatum dicere possis. | |
| quod nisi declinare solerent, omnia deorsum | |
| imbris uti guttæ caderent per inane profundum | |
| nec foret offensus natus nec plaga creata | |
| principiis; ita nihil umquam natura creasset. | |
| Quod si forte aliquis credit graviora potesse | |
| corpora, quo citius rectum per inane feruntur, | |
| incidere ex supero levioribus atque ita plagas | |
| gignere, quæ possint genitalis reddere motus, | |
| avius a vera longe ratione recedit. | |
| nam per aquas quæ cumque cadunt atque aëra rarum, | |
| hæc pro ponderibus casus celerare necessest | |
| propterea quia corpus aquæ naturaque tenvis | |
| aëris haud possunt æque rem quamque morari, | |
| sed citius cedunt gravioribus exsuperata; | |
| at contra nulli de nulla parte neque ullo | |
| tempore inane potest vacuum subsistere rei, | |
| quin, sua quod natura petit, concedere pergat; | |
| omnia qua propter debent per inane quietum | |
| æque ponderibus non æquis concita ferri. | |
| haud igitur poterunt levioribus incidere umquam | |
| ex supero graviora neque ictus gignere per se, | |
| qui varient motus, per quos natura gerat res. | |
| quare etiam atque etiam paulum inclinare necessest | |
| corpora; nec plus quam minimum, ne fingere motus | |
| obliquos videamur et id res vera refutet. | |
| namque hoc in promptu manifestumque esse videmus, | |
| pondera, quantum in est, non posse obliqua meare, | |
| ex supero cum præcipitant, quod cernere possis; | |
| sed nihil omnino regione viai | |
| declinare quis est qui possit cernere sese? | |
| Denique si semper motu conectitur omnis | |
| et vetere exoritur novus ordine certo | |
| nec declinando faciunt primordia motus | |
| principium quoddam, quod fati foedera rumpat, | |
| ex infinito ne causam causa sequatur, | |
| libera per terras unde hæc animantibus exstat, | |
| unde est hæc, inquam, fatis avolsa voluntas, | |
| per quam progredimur quo ducit quemque voluptas, | |
| declinamus item motus nec tempore certo | |
| nec regione loci certa, sed ubi ipsa tulit mens? | |
| nam dubio procul his rebus sua cuique voluntas | |
| principium dat et hinc motus per membra rigantur. | |
| nonne vides etiam patefactis tempore puncto | |
| carceribus non posse tamen prorumpere equorum | |
| vim cupidam tam de subito quam mens avet ipsa? | |
| omnis enim totum per corpus materiai | |
| copia conciri debet, concita per artus | |
| omnis ut studium mentis conixa sequatur; | |
| ut videas initum motus a corde creari | |
| ex animique voluntate id procedere primum, | |
| inde dari porro per totum corpus et artus. | |
| nec similest ut cum inpulsi procedimus ictu | |
| viribus alterius magnis magnoque coactu; | |
| nam tum materiem totius corporis omnem | |
| perspicuum'st nobis invitis ire rapique, | |
| donec eam refrenavit per membra voluntas. | |
| iamne vides igitur, quamquam vis extera multos | |
| pellat et invitos cogat procedere sæpe | |
| præcipitesque rapi, tamen esse in pectore nostro | |
| quiddam quod contra pugnare obstareque possit? | |
| cujus ad arbitrium quoque copia materiai | |
| cogitur inter dum flecti per membra per artus | |
| et proiecta refrenatur retroque residit. | |
| quare in seminibus quoque idem fateare necessest, | |
| esse aliam præter plagas et pondera causam | |
| motibus, unde hæc est nobis innata potestas, | |
| de nihilo quoniam fieri nihil posse videmus. | |
| pondus enim prohibet ne plagis omnia fiant | |
| externa quasi vi; sed ne res ipsa necessum | |
| intestinum habeat cunctis in rebus agendis | |
| et devicta quasi cogatur ferre patique, | |
| id facit exiguum clinamen principiorum | |
| nec regione loci certa nec tempore certo. | |
| Nec stipata magis fuit umquam materiai | |
| copia nec porro maioribus intervallis; | |
| nam neque adaugescit quicquam neque deperit inde. | |
| qua propter quo nunc in motu principiorum | |
| corpora sunt, in eodem ante acta ætate fuere | |
| et post hæc semper simili ratione ferentur, | |
| et quæ consuerint gigni gignentur eadem | |
| condicione et erunt et crescent vique valebunt, | |
| quantum cuique datum est per foedera naturai. | |
| nec rerum summam commutare ulla potest vis; | |
| nam neque quo possit genus ullum materiai | |
| effugere ex omni quicquam est , neque in omne | |
| unde coorta queat nova vis inrumpere et omnem | |
| naturam rerum mutare et vertere motus. | |
| Illud in his rebus non est mirabile, quare, | |
| omnia cum rerum primordia sint in motu, | |
| summa tamen summa videatur stare quiete, | |
| præter quam siquid proprio dat corpore motus. | |
| omnis enim longe nostris ab sensibus infra | |
| primorum natura jacet; qua propter, ubi ipsa | |
| cernere jam nequeas, motus quoque surpere debent; | |
| præsertim cum, quæ possimus cernere, celent | |
| sæpe tamen motus spatio diducta locorum. | |
| nam sæpe in colli tondentes pabula læta | |
| lanigeræ reptant pecudes, quo quamque vocantes | |
| invitant herbæ gemmantes rore recenti, | |
| et satiati agni ludunt blandeque coruscant; | |
| omnia quæ nobis longe confusa videntur | |
| et velut in viridi candor consistere colli. | |
| prætertea magnæ legiones cum loca cursu | |
| camporum complent belli simulacra cientes, | |
| fulgor ubi ad cælum se tollit totaque circum | |
| ære renidescit tellus supterque virum vi | |
| excitur pedibus sonitus clamoreque montes | |
| icti reiectant voces ad sidera mundi | |
| et circum volitant equites mediosque repente | |
| tramittunt valido quatientes impete campos; | |
| et tamen est quidam locus altis montibus, | |
| stare videntur et in campis consistere fulgor. | |
| Nunc age, jam deinceps cunctarum exordia rerum | |
| qualia sint et quam longe distantia formis, | |
| percipe, multigenis quam sint variata figuris; | |
| non quo multa parum simili sint prædita forma, | |
| sed quia non volgo paria omnibus omnia constant. | |
| nec mirum; nam cum sit eorum copia tanta, | |
| ut neque finis, uti docui, neque summa sit ulla, | |
| debent ni mirum non omnibus omnia prorsum | |
| esse pari filo similique adfecta figura. | |
| Prætertea genus humanum mutæque natantes | |
| squamigerum pecudes et læta armenta feræque | |
| et variæ volucres, lætantia quæ loca aquarum | |
| concelebrant circum ripas fontisque lacusque, | |
| et quæ pervolgant nemora avia pervolitantes, | |
| quorum unum quidvis generatim sumere perge; | |
| invenies tamen inter se differre figuris. | |
| nec ratione alia proles cognoscere matrem | |
| nec mater posset prolem; quod posse videmus | |
| nec minus atque homines inter se nota cluere. | |
| nam sæpe ante deum vitulus delubra decora | |
| turicremas propter mactatus concidit aras | |
| sanguinis expirans calidum de pectore flumen; | |
| at mater viridis saltus orbata peragrans | |
| novit humi pedibus vestigia pressa bisulcis, | |
| omnia convisens oculis loca, si queat usquam | |
| conspicere amissum fetum, completque querellis | |
| frondiferum nemus adsistens et crebra revisit | |
| ad stabulum desiderio perfixa juvenci, | |
| nec teneræ salices atque herbæ rore vigentes | |
| fluminaque ulla queunt summis labentia ripis | |
| oblectare animum subitamque avertere curam, | |
| nec vitulorum aliæ species per pabula læta | |
| derivare queunt animum curaque levare; | |
| usque adeo quiddam proprium notumque requirit. | |
| prætertea teneri tremulis cum vocibus hædi | |
| cornigeras norunt matres agnique petulci | |
| balantum pecudes; ita, quod natura resposcit, | |
| ad sua quisque fere decurrunt ubera lactis. | |
| Postremo quodvis frumentum non tamen omne | |
| quidque suo genere inter se simile esse videbis, | |
| quin intercurrat quædam distantia formis. | |
| concharumque genus parili ratione videmus | |
| pingere telluris gremium, qua mollibus undis | |
| litoris incurvi bibulam pavit æquor harenam. | |
| quare etiam atque etiam simili ratione necessest, | |
| natura quoniam constant neque facta manu sunt | |
| unius ad certam formam primordia rerum, | |
| dissimili inter se quædam volitare figura. | |
| Perfacile est animi ratione exsolvere nobis | |
| quare fulmineus multo penetralior ignis | |
| quam noster fluat e tædis terrestribus ortus; | |
| dicere enim possis cælestem fulminis ignem | |
| subtilem magis e parvis constare figuris | |
| atque ideo transire foramina quæ nequit ignis | |
| noster hic e lignis ortus tædaque creatus. | |
| prætertea lumen per cornum transit, at imber | |
| respuitur. quare, nisi luminis illa minora | |
| corpora sunt quam de quibus est liquor almus aquarum? | |
| et quamvis subito per colum vina videmus | |
| perfluere, at contra tardum cunctatur olivom, | |
| aut quia ni mirum maioribus est elementis | |
| aut magis hamatis inter se perque plicatis, | |
| atque ideo fit uti non tam diducta repente | |
| inter se possint primordia singula quæque | |
| singula per cujusque foramina permanare. | |
| Huc accedit uti mellis lactisque liquores | |
| iucundo sensu linguæ tractentur in ore; | |
| at contra tætra absinthi natura ferique | |
| centauri foedo pertorquent ora sapore; | |
| ut facile agnoscas e levibus atque rutundis | |
| esse ea quæ sensus jucunde tangere possunt, | |
| at contra quæ amara atque aspera cumque videntur, | |
| hæc magis hamatis inter se nexa teneri | |
| proptereaque solere vias rescindere nostris | |
| sensibus introituque suo perrumpere corpus. | |
| omnia postremo bona sensibus et mala tactu | |
| dissimili inter se pugnant perfecta figura; | |
| ne tu forte putes serræ stridentis acerbum | |
| horrorem constare elementis levibus æque | |
| ac musæa mele, per chordas organici quæ | |
| mobilibus digitis expergefacta figurant; | |
| neu simili penetrare putes primordia forma | |
| in nares hominum, cum tætra cadavera torrent, | |
| et cum scena croco Cilici perfusa recens est | |
| araque Panchæos exhalat propter odores; | |
| neve bonos rerum simili constare colores | |
| semine constituas, oculos qui pascere possunt, | |
| et qui conpungunt aciem lacrimareque cogunt | |
| aut foeda specie foedi turpesque videntur. | |
| omnis enim, sensus quæ mulcet cumque, | |
| haut sine principiali aliquo levore creatast; | |
| at contra quæ cumque molesta atque aspera constat, | |
| non aliquo sine materiæ squalore repertast. | |
| Sunt etiam quæ jam nec levia jure putantur | |
| esse neque omnino flexis mucronibus unca, | |
| sed magis angellis paulum prostantibus, | |
| titillare magis sensus quam lædere possint, | |
| fecula jam quo de genere est inulæque sapores. | |
| Denique jam calidos ignis gelidamque pruinam | |
| dissimili dentata modo conpungere sensus | |
| corporis, indicio nobis est tactus uterque. | |
| tactus enim, tactus, pro divum numina sancta, | |
| corporis est sensus, vel cum res extera sese | |
| insinuat, vel cum lædit quæ in corpore natast | |
| aut juvat egrediens genitalis per Veneris res, | |
| aut ex offensu cum turbant corpore in ipso, | |
| semina confundunt inter se concita sensum; | |
| ut si forte manu quamvis jam corporis ipse | |
| tute tibi partem ferias atque experiare. | |
| qua propter longe formas distare necessest | |
| principiis, varios quæ possint edere sensus. | |
| Denique quæ nobis durata ac spissa videntur, | |
| hæc magis hamatis inter sese esse necessest | |
| et quasi ramosis alte compacta teneri. | |
| in quo jam genere in primis adamantina saxa | |
| prima acie constant ictus contemnere sueta | |
| et validi silices ac duri robora ferri | |
| æraque quæ claustris restantia vociferantur. | |
| illa quidem debent e levibus atque rutundis | |
| esse magis, fluvido quæ corpore liquida constant. | |
| namque papaveris haustus itemst facilis quod aquarum; | |
| nec retinentur enim inter se glomeramina quæque | |
| et perculsus item proclive volubilis exstat. | |
| omnia postremo quæ puncto tempore cernis | |
| diffugere ut fumum nebulas flammasque, necessest, | |
| si minus omnia sunt e levibus atque rotundis, | |
| at non esse tamen perplexis indupedita, | |
| pungere uti possint corpus penetrareque saxa, | |
| nec tamen hærere inter se; quod cumque videmus | |
| sensibus dentatum, facile ut cognoscere possis | |
| non e perplexis, sed acutis esse elementis. | |
| sed quod amara vides eadem quæ fluvida constant, | |
| sudor uti maris est, minime mirabile debet | |
| * * * | |
| nam quod fluvidus est, e levibus atque rotundis | |
| est, sed levibus admixta doloris | |
| corpora. nec tamen hæc retineri hamata necessust: | |
| scilicet esse globosa tamen, cum squalida constent, | |
| provolvi simul ut possint et lædere sensus. | |
| et quo mixta putes magis aspera levibus esse | |
| principiis, unde est Neptuni corpus acerbum, | |
| est ratio secernendi seorsumque videndi, | |
| umor dulcis ubi per terras crebrius idem | |
| percolatur, ut in foveam fluat ac mansuescat; | |
| linquit enim supera tætri primordia viri, | |
| aspera quo magis in terris hærescere possint. | |
| Quod quoniam docui, pergam conectere rem quæ | |
| ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum | |
| finita variare figurarum ratione. | |
| quod si non ita sit, rursum jam semina quædam | |
| esse infinito debebunt corporis auctu. | |
| namque in eadem una cujusvis jam brevitate | |
| corporis inter se multum variare figuræ | |
| non possunt. fac enim minimis e partibus esse | |
| corpora prima tribus, vel paulo pluribus auge; | |
| nempe ubi eas partis unius corporis omnis, | |
| summa atque ima locans, transmutans dextera lævis, | |
| omnimodis expertus eris, quam quisque det ordo | |
| formai speciem totius corporis eius, | |
| quod super est, si forte voles variare figuras, | |
| addendum partis alias erit. inde sequetur, | |
| adsimili ratione alias ut postulet ordo, | |
| si tu forte voles etiam variare figuras. | |
| ergo formarum novitatem corporis augmen | |
| subsequitur. quare non est ut credere possis | |
| esse infinitis distantia semina formis, | |
| ne quædam cogas inmani maximitate | |
| esse, supra quod jam docui non posse probari. | |
| iam tibi barbaricæ vestes Meliboeaque fulgens | |
| purpura Thessalico concharum tacta colore, | |
| aurea pavonum ridenti imbuta lepore | |
| sæcla novo rerum superata colore jacerent | |
| et contemptus odor smyrnæ mellisque sapores, | |
| et cycnea mele Phoebeaque dædala chordis | |
| carmina consimili ratione oppressa silerent; | |
| namque aliis aliud præstantius exoreretur. | |
| cedere item retro possent in deteriores | |
| omnia sic partis, ut diximus in melioris; | |
| namque aliis aliud retro quoque tætrius esset | |
| naribus auribus atque oculis orisque sapori. | |
| quæ quoniam non sunt, rebus reddita certa | |
| finis utrimque tenet summam, fateare necessest | |
| materiem quoque finitis differe figuris. | |
| denique ab ignibus ad gelidas hiemum usque pruinas | |
| finitum'st retroque pari ratione remensum'st. | |
| omnis enim calor ac frigus mediique tepores | |
| interutrasque jacent explentes ordine summam. | |
| ergo finita distant ratione creata, | |
| ancipiti quoniam mucroni utrimque notantur, | |
| hinc flammis illinc rigidis infesta pruinis. | |
| Quod quoniam docui, pergam conectere rem quæ | |
| ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum, | |
| inter se simili quæ sunt perfecta figura, | |
| infinita cluere. etenim distantia cum sit | |
| formarum finita, necesse est quæ similes sint | |
| esse infinitas aut summam materiai | |
| finitam constare, id quod non esse probavi. | |
| * * * | |
| versibus ostendam corpuscula materiai | |
| ex infinito summam rerum usque tenere | |
| undique protelo plagarum continuato. | |
| nam quod rara vides magis esse animalia quædam | |
| fecundamque magis naturam cernis in illis, | |
| at regione locoque alio terrisque remotis | |
| multa licet genere esse in eo numerumque repleri; | |
| sicut quadripedum cum primis esse videmus | |
| in genere anguimanus elephantos, India quorum | |
| milibus e multis vallo munitur eburno, | |
| ut penitus nequeat penetrari: tanta ferarum | |
| vis est, quarum nos perpauca exempla videmus. | |
| sed tamen id quoque uti concedam, quam lubet esto | |
| unica res quædem nativo corpore sola, | |
| cui similis toto terrarum non sit, in orbi; | |
| infinita tamen nisi erit vis materiai, | |
| unde ea progigni possit concepta, creari | |
| non poterit neque, quod super est, procrescere alique. | |
| quippe etenim sumant alii finita per omne | |
| corpora jactari unius genitalia rei, | |
| unde ubi qua vi et quo pacto congressa coibunt | |
| materiæ tanto in pelago turbaque aliena? | |
| non, ut opinor, habent rationem conciliandi: | |
| sed quasi naufragiis magnis multisque coortis | |
| disiactare solet magnum mare transtra cavernas | |
| antemnas prorem malos tonsasque natantis, | |
| per terrarum omnis oras fluitantia aplustra | |
| ut videantur et indicium mortalibus edant, | |
| infidi maris insidias virisque dolumque | |
| ut vitare velint, neve ullo tempore credant, | |
| subdola cum ridet placidi pellacia ponti, | |
| sic tibi si finita semel primordia quædam | |
| constitues, ævom debebunt sparsa per omnem | |
| disiectare æstus diversi materiai, | |
| numquam in concilium ut possint compulsa coire | |
| nec remorari in concilio nec crescere adaucta; | |
| quorum utrumque palam fieri manifesta docet res, | |
| et res progigni et genitas procrescere posse. | |
| esse igitur genere in quovis primordia rerum | |
| infinita palam est, unde omnia suppeditantur. | |
| Nec superare queunt motus itaque exitiales | |
| perpetuo neque in æternum sepelire salutem, | |
| nec porro rerum genitales auctificique | |
| motus perpetuo possunt servare creata. | |
| sic æquo geritur certamine principiorum | |
| ex infinito contractum tempore bellum. | |
| nunc hic nunc illic superant vitalia rerum | |
| et superantur item. miscetur funere vagor, | |
| quem pueri tollunt visentis luminis oras; | |
| nec nox ulla diem neque noctem aurora secutast, | |
| quæ non audierit mixtos vagitibus ægris | |
| ploratus, mortis comites et funeris atri. | |
| Illud in his obsignatum quoque rebus habere | |
| convenit et memori mandatum mente tenere, | |
| nil esse, in promptu quorum natura videtur, | |
| quod genere ex uno consistat principiorum, | |
| nec quicquam quod non permixto semine constet. | |
| et quod cumque magis vis multas possidet in se | |
| atque potestates, ita plurima principiorum | |
| in sese genera ac varias docet esse figuras. | |
| Principio tellus habet in se corpora prima, | |
| unde mare inmensum volventes frigora fontes | |
| adsidue renovent, habet ignes unde oriantur; | |
| nam multis succensa locis ardent sola terræ, | |
| ex imis vero furit ignibus impetus ætnæ. | |
| tum porro nitidas fruges arbustaque læta | |
| gentibus humanis habet unde extollere possit, | |
| unde etiam fluvios frondes et pabula læta | |
| montivago generi possit præbere ferarum. | |
| quare magna deum mater materque ferarum | |
| et nostri genetrix hæc dicta est corporis una. | |
| Hanc veteres Graium docti cecinere po�tæ | |
| sedibus in curru biiugos agitare leones, | |
| aëris in spatio magnam pendere docentes | |
| tellurem neque posse in terra sistere terram. | |
| adiunxere feras, quia quamvis effera proles | |
| officiis debet molliri victa parentum. | |
| muralique caput summum cinxere corona, | |
| eximiis munita locis quia sustinet urbes. | |
| quo nunc insigni per magnas prædita terras | |
| horrifice fertur divinæ matris imago. | |
| hanc variæ gentes antiquo more sacrorum | |
| Idæam vocitant matrem Phrygiasque catervas | |
| dant comites, quia primum ex illis finibus edunt | |
| per terrarum orbes fruges coepisse creari. | |
| Gallos attribuunt, quia, numen qui violarint | |
| Matris et ingrati genitoribus inventi sint, | |
| significare volunt indignos esse putandos, | |
| vivam progeniem qui in oras luminis edant. | |
| tympana tenta tonant palmis et cymbala circum | |
| concava, raucisonoque minantur cornua cantu, | |
| et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis, | |
| telaque præportant, violenti signa furoris, | |
| ingratos animos atque impia pectora volgi | |
| conterrere metu quæ possint numine divæ. | |
| ergo cum primum magnas invecta per urbis | |
| munificat tacita mortalis muta salute, | |
| ære atque argento sternunt iter omne viarum | |
| largifica stipe ditantes ninguntque rosarum | |
| floribus umbrantes matrem comitumque catervam. | |
| hic armata manus, Curetas nomine Grai | |
| quos memorant, Phrygias inter si forte catervas | |
| ludunt in numerumque exultant sanguine læti | |
| terrificas capitum quatientes numine cristas, | |
| Dictæos referunt Curetas, qui Jovis illum | |
| vagitum in Creta quondam occultasse feruntur, | |
| cum pueri circum puerum pernice chorea | |
| [armat et in numerum pernice chorea] | |
| armati in numerum pulsarent æribus æra, | |
| ne Saturnus eum malis mandaret adeptus | |
| æternumque daret matri sub pectore volnus. | |
| propterea magnam armati matrem comitantur, | |
| aut quia significant divam prædicere ut armis | |
| ac virtute velint patriam defendere terram | |
| præsidioque parent decorique parentibus esse. | |
| quæ bene et eximie quamvis disposta ferantur, | |
| longe sunt tamen a vera ratione repulsa. | |
| omnis enim per se divom natura necessest | |
| inmortali ævo summa cum pace fruatur | |
| semota ab nostris rebus seiunctaque longe; | |
| nam privata dolore omni, privata periclis, | |
| ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, | |
| nec bene promeritis capitur neque tangitur ira. | |
| terra quidem vero caret omni tempore sensu, | |
| et quia multarum potitur primordia rerum, | |
| multa modis multis effert in lumina solis. | |
| hic siquis mare Neptunum Cereremque vocare | |
| constituet fruges et Bacchi nomine abuti | |
| mavolt quam laticis proprium proferre vocamen, | |
| concedamus ut hic terrarum dictitet orbem | |
| esse deum matrem, dum vera re tamen ipse | |
| religione animum turpi contingere parcat. | |
| Sæpe itaque ex uno tondentes gramina campo | |
| lanigeræ pecudes et equorum duellica proles | |
| buceriæque greges eodem sub tegmine cæli | |
| ex unoque sitim sedantes flumine aquai | |
| dissimili vivont specie retinentque parentum | |
| naturam et mores generatim quæque imitantur. | |
| tanta est in quovis genere herbæ materiai | |
| dissimilis ratio, tanta est in flumine quoque. | |
| Hinc porro quamvis animantem ex omnibus unam | |
| ossa cruor venæ calor umor viscera nervi | |
| constituunt, quæ sunt porro distantia longe, | |
| dissimili perfecta figura principiorum. | |
| Tum porro quæ cumque igni flammata cremantur. | |
| si nil prætertea, tamen hæc in corpore tradunt, | |
| unde ignem jacere et lumen submittere possint | |
| scintillasque agere ac late differre favillam. | |
| cetera consimili mentis ratione peragrans | |
| invenies igitur multarum semina rerum | |
| corpore celare et varias cohibere figuras. | |
| Denique multa vides, quibus et color et sapor una | |
| reddita sunt cum odore in primis pleraque poma. | |
| hæc igitur variis debent constare figuris; | |
| nidor enim penetrat qua fucus non it in artus, | |
| fucus item sorsum, sapor insinuatur | |
| sensibus; ut noscas primis differre figuris. | |
| dissimiles igitur formæ glomeramen in unum | |
| conveniunt et res permixto semine constant. | |
| Quin etiam passim nostris in versibus ipsis | |
| multa elementa vides multis communia verbis, | |
| cum tamen inter se versus ac verba necesse est | |
| confiteare alia ex aliis constare elementis; | |
| non quo multa parum communis littera currat | |
| aut nulla inter se duo sint ex omnibus isdem, | |
| sed quia non volgo paria omnibus omnia constant. | |
| sic aliis in rebus item communia multa | |
| multarum rerum cum sint, primordia rerum | |
| dissimili tamen inter se consistere summa | |
| possunt; ut merito ex aliis constare feratur | |
| humanum genus et fruges arbustaque læta. | |
| Nec tamen omnimodis conecti posse putandum est | |
| omnia; nam volgo fieri portenta videres, | |
| semiferas hominum species existere et altos | |
| inter dum ramos egigni corpore vivo | |
| multaque conecti terrestria membra marinis, | |
| tum flammam tætro spirantis ore Chimæras | |
| pascere naturam per terras omniparentis. | |
| quorum nil fieri manifestum est, omnia quando | |
| seminibus certis certa genetrice creata | |
| conservare genus crescentia posse videmus. | |
| scilicet id certa fieri ratione necessust. | |
| nam sua cuique cibis ex omnibus intus in artus | |
| corpora discedunt conexaque convenientis | |
| efficiunt motus; at contra aliena videmus | |
| reicere in terras naturam, multaque cæcis | |
| corporibus fugiunt e corpore percita plagis, | |
| quæ neque conecti quoquam potuere neque intus | |
| vitalis motus consentire atque imitari. | |
| sed ne forte putes animalia sola teneri | |
| legibus his, quædam ratio res terminat omnis | |
| nam vel uti tota natura dissimiles sunt | |
| inter se genitæ res quæque, ita quamque necessest | |
| dissimili constare figura principiorum; | |
| non quo multa parum simili sint prædita forma, | |
| sed quia non volgo paria omnibus omnia constant. | |
| semina cum porro distent, differre necessust | |
| intervalla vias conexus pondera plagas | |
| concursus motus; quæ non animalia solum | |
| corpora seiungunt, sed terras ac mare totum | |
| secernunt cælumque a terris omne retentant. | |
| Nunc age dicta meo dulci quæsita labore | |
| percipe, ne forte hæc albis ex alba rearis | |
| principiis esse, ante oculos quæ candida cernis, | |
| aut ea quæ nigrant nigro de semine nata; | |
| nive alium quemvis quæ sunt inbuta colorem, | |
| propterea gerere hunc credas, quod materiai | |
| corpora consimili sint eius tincta colore; | |
| nullus enim color est omnino materiai | |
| corporibus, neque par rebus neque denique dispar. | |
| in quæ corpora si nullus tibi forte videtur | |
| posse animi iniectus fieri, procul avius erras. | |
| nam cum cæcigeni, solis qui lumina numquam | |
| dispexere, tamen cognoscant corpora tactu | |
| ex ineunte ævo nullo coniuncta colore, | |
| scire licet nostræ quoque menti corpora posse | |
| vorti in notitiam nullo circum lita fuco. | |
| denique nos ipsi cæcis quæcumque tenebris | |
| tangimus, haud ullo sentimus tincta colore. | |
| Quod quoniam vinco fieri, nunc esse docebo. | |
| omnis enim color omnino mutatur in omnis; | |
| quod facere haud ullo debent primordia pacto; | |
| immutabile enim quiddam superare necessest, | |
| ne res ad nihilum redigantur funditus omnes; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| proinde colore cave contingas semina rerum, | |
| ne tibi res redeant ad nihilum funditus omnes. | |
| Prætertea si nulla coloris principiis est | |
| reddita natura et variis sunt prædita formis, | |
| e quibus omnigenus gignunt variantque colores, | |
| propterea magni quod refert, semina quæque | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque, | |
| perfacile extemplo rationem reddere possis, | |
| cur ea quæ nigro fuerint paulo ante colore, | |
| marmoreo fieri possint candore repente, | |
| ut mare, cum magni commorunt æquora venti, | |
| vertitur in canos candenti marmore fluctus; | |
| dicere enim possis, nigrum quod sæpe videmus, | |
| materies ubi permixta est illius et ordo | |
| principiis mutatus et addita demptaque quædam, | |
| continuo id fieri ut candens videatur et album. | |
| quod si cæruleis constarent æquora ponti | |
| seminibus, nullo possent albescere pacto; | |
| nam quo cumque modo perturbes cærula quæ sint, | |
| numquam in marmoreum possunt migrare colorem. | |
| sin alio atque alio sunt semina tincta colore, | |
| quæ maris efficiunt unum purumque nitorem, | |
| ut sæpe ex aliis formis variisque figuris | |
| efficitur quiddam quadratum unaque figura, | |
| conveniebat, ut in quadrato cernimus esse | |
| dissimiles formas, ita cernere in æquore ponti | |
| aut alio in quovis uno puroque nitore | |
| dissimiles longe inter se variosque colores. | |
| prætertea nihil officiunt obstantque figuræ | |
| dissimiles, quo quadratum minus omne sit extra; | |
| at varii rerum inpediunt prohibentque colores, | |
| quo minus esse uno possit res tota nitore. | |
| Tum porro quæ ducit et inlicit ut tribuamus | |
| principiis rerum non numquam causa colores, | |
| occidit, ex albis quoniam non alba creantur, | |
| nec quæ nigra cluent de nigris, sed variis ex. | |
| quippe etenim multo proclivius exorientur | |
| candida de nullo quam nigro nata colore | |
| aut alio quovis, qui contra pugnet et obstet. | |
| Prætertea quoniam nequeunt sine luce colores | |
| esse neque in lucem existunt primordia rerum, | |
| scire licet quam sint nullo velata colore; | |
| qualis enim cæcis poterit color esse tenebris? | |
| lumine quin ipso mutatur propterea quod | |
| recta aut obliqua percussus luce refulget; | |
| pluma columbarum quo pacto in sole videtur, | |
| quæ sita cervices circum collumque coronat; | |
| namque alias fit uti claro sit rubra pyropo, | |
| inter dum quodam sensu fit uti videatur | |
| inter cæruleum viridis miscere zmaragdos. | |
| caudaque pavonis, larga cum luce repleta est, | |
| consimili mutat ratione obversa colores; | |
| qui quoniam quodam gignuntur luminis ictu, | |
| scire licet, sine eo fieri non posse putandum est. | |
| Et quoniam plagæ quoddam genus excipit in se | |
| pupula, cum sentire colorem dicitur album, | |
| atque aliud porro, nigrum cum et cetera sentit, | |
| nec refert ea quæ tangas quo forte colore | |
| prædita sint, verum quali magis apta figura, | |
| scire licet nihil principiis opus esse colore, | |
| sed variis formis variantes edere tactus. | |
| Prætertea quoniam non certis certa figuris | |
| est natura coloris et omnia principiorum | |
| formamenta queunt in quovis esse nitore, | |
| cur ea quæ constant ex illis non pariter sunt | |
| omnigenus perfusa coloribus in genere omni? | |
| conveniebat enim corvos quoque sæpe volantis | |
| ex albis album pinnis jactare colorem | |
| et nigros fieri nigro de semine cycnos | |
| aut alio quovis uno varioque colore. | |
| Quin etiam quanto in partes res quæque minutas | |
| distrahitur magis, hoc magis est ut cernere possis | |
| evanescere paulatim stinguique colorem; | |
| ut fit ubi in parvas partis discerpitur austrum: | |
| purpura poeniceusque color clarissimus multo, | |
| filatim cum distractum est, disperditur omnis; | |
| noscere ut hinc possis prius omnem efflare colorem | |
| particulas, quam discedant ad semina rerum. | |
| Postremo quoniam non omnia corpora vocem | |
| mittere concedis neque odorem, propterea fit | |
| ut non omnibus adtribuas sonitus et odores: | |
| sic oculis quoniam non omnia cernere quimus, | |
| scire licet quædam tam constare orba colore | |
| quam sine odore ullo quædam sonituque remota, | |
| nec minus hæc animum cognoscere posse sagacem | |
| quam quæ sunt aliis rebus privata notare. | |
| Sed ne forte putes solo spoliata colore | |
| corpora prima manere, etiam secreta teporis | |
| sunt ac frigoris omnino calidique vaporis, | |
| et sonitu sterila et suco jejuna feruntur, | |
| nec jaciunt ullum proprium de corpore odorem. | |
| sicut amaracini blandum stactæque liquorem | |
| et nardi florem, nectar qui naribus halat, | |
| cum facere instituas, cum primis quærere par est, | |
| quod licet ac possis reperire, inolentis olivi | |
| naturam, nullam quæ mittat naribus auram, | |
| quam minime ut possit mixtos in corpore odores | |
| concoctosque suo contractans perdere viro, | |
| propter eandem debent primordia rerum | |
| non adhibere suum gignundis rebus odorem | |
| nec sonitum, quoniam nihil ab se mittere possunt, | |
| nec simili ratione saporem denique quemquam | |
| nec frigus neque item calidum tepidumque vaporem, | |
| cetera, quæ cum ita sunt tamen ut mortalia constent, | |
| molli lenta, fragosa putri, cava corpore raro, | |
| omnia sint a principiis seiuncta necessest, | |
| inmortalia si volumus subiungere rebus | |
| fundamenta, quibus nitatur summa salutis; | |
| ne tibi res redeant ad nihilum funditus omnes. | |
| Nunc ea quæ sentire videmus cumque necessest | |
| ex insensilibus tamen omnia confiteare | |
| principiis constare. neque id manufesta refutant | |
| nec contra pugnant, in promptu cognita quæ sunt, | |
| sed magis ipsa manu ducunt et credere cogunt | |
| ex insensilibus, quod dico, animalia gigni. | |
| quippe videre licet vivos existere vermes | |
| stercore de tætro, putorem cum sibi nacta est | |
| intempestivis ex imbribus umida tellus. | |
| Prætertea cunctas itidem res vertere sese. | |
| vertunt se fluvii in frondes et pabula læta | |
| in pecudes, vertunt pecudes in corpora nostra | |
| naturam, et nostro de corpore sæpe ferarum | |
| augescunt vires et corpora pennipotentum. | |
| ergo omnes natura cibos in corpora viva | |
| vertit et hinc sensus animantum procreat omnes, | |
| non alia longe ratione atque arida ligna | |
| explicat in flammas et ignis omnia versat. | |
| iamne vides igitur magni primordia rerum | |
| referre in quali sint ordine quæque locata | |
| et commixta quibus dent motus accipiantque? | |
| Tum porro, quid id est, animum quod percutit, ipsum, | |
| quod movet et varios sensus expromere cogit, | |
| ex insensilibus ne credas sensile gigni? | |
| ni mirum lapides et ligna et terra quod una | |
| mixta tamen nequeunt vitalem reddere sensum. | |
| illud in his igitur rebus meminisse decebit, | |
| non ex omnibus omnino, quæcumque creant res | |
| sensilia, extemplo me gigni dicere sensus, | |
| sed magni referre ea primum quantula constent, | |
| sensile quæ faciunt, et qua sint prædita forma, | |
| motibus ordinibus posituris denique quæ sint. | |
| quarum nil rerum in lignis glæbisque videmus; | |
| et tamen hæc, cum sunt quasi putrefacta per imbres, | |
| vermiculos pariunt, quia corpora materiai | |
| antiquis ex ordinibus permota nova re | |
| conciliantur ita ut debent animalia gigni. | |
| Deinde ex sensilibus qui sensile posse creari | |
| constituunt, porro ex aliis sentire su�ti | |
| * * * | |
| mollia cum faciunt; nam sensus jungitur omnis | |
| visceribus nervis venis, quæ cumque videmus | |
| mollia mortali consistere corpore creta. | |
| sed tamen esto jam posse hæc æterna manere; | |
| nempe tamen debent aut sensum partis habere | |
| aut similis totis animalibus esse putari. | |
| at nequeant per se partes sentire necesse est: | |
| namque animus sensus membrorum respuit omnis, | |
| nec manus a nobis potis est secreta neque ulla | |
| corporis omnino sensum pars sola tenere. | |
| linquitur ut totis animantibus adsimulentur, | |
| vitali ut possint consentire undique sensu. | |
| qui poterunt igitur rerum primordia dici | |
| et leti vitare vias, animalia cum sint, | |
| atque animalia mortalibus una eademque? | |
| quod tamen ut possint, at coetu concilioque | |
| nil facient præter volgum turbamque animantum, | |
| scilicet ut nequeant homines armenta feræque | |
| inter sese ullam rem gignere conveniundo. | |
| sic itidem quæ sentimus sentire necessest. | |
| quod si forte suum dimittunt corpore sensum | |
| atque alium capiunt, quid opus fuit adtribui id quod | |
| detrahitur? tum prætertea, quod fudimus ante, | |
| quatinus in pullos animalis vertier ova | |
| cernimus alituum vermisque effervere terra, | |
| intempestivos quam putor cepit ob imbris, | |
| scire licet gigni posse ex non sensibus sensus. | |
| Quod si forte aliquis dicet, dum taxat oriri | |
| posse ex non sensu sensus mutabilitate, | |
| aut aliquo tamquam partu quod proditur extra, | |
| huic satis illud erit planum facere atque probare, | |
| non fieri partum nisi concilio ante coacto, | |
| nec quicquam commutari sine conciliatu. | |
| Principio nequeunt ullius corporis esse | |
| sensus ante ipsam genitam naturam animantis, | |
| ni mirum quia materies disiecta tenetur | |
| aëre fluminibus terris terraque creatis, | |
| nec congressa modo vitalis convenientes | |
| contulit inter se motus, quibus omnituentes | |
| accensi sensus animantem quamque tuentur. | |
| Prætertea quamvis animantem grandior ictus, | |
| quam patitur natura, repente adfligit et omnis | |
| corporis atque animi pergit confundere sensus. | |
| dissoluuntur enim posituræ principiorum | |
| et penitus motus vitales inpediuntur, | |
| donec materies omnis concussa per artus | |
| vitalis animæ nodos a corpore solvit | |
| dispersamque foras per caulas eiecit omnis; | |
| nam quid prætertea facere ictum posse reamur | |
| oblatum, nisi discutere ac dissolvere quæque? | |
| fit quoque uti soleant minus oblato acriter ictu | |
| reliqui motus vitalis vincere sæpe, | |
| vincere et ingentis plagæ sedare tumultus | |
| inque suos quicquid rursus revocare meatus | |
| et quasi jam leti dominantem in corpore motum | |
| discutere ac pæne amissos accendere sensus; | |
| nam qua re potius leti jam limine ab ipso | |
| ad vitam possint conlecta mente reverti, | |
| quam quo decursum prope jam siet ire et abire? | |
| Prætertea, quoniam dolor est, ubi materiai | |
| corpora vi quadam per viscera viva per artus | |
| sollicitata suis trepidant in sedibus intus, | |
| inque locum quando remigrant, fit blanda voluptas, | |
| scire licet nullo primordia posse dolore | |
| temptari nullamque voluptatem capere ex se; | |
| quandoquidem non sunt ex ullis principiorum | |
| corporibus, quorum motus novitate laborent | |
| aut aliquem fructum capiant dulcedinis almæ. | |
| haut igitur debent esse ullo prædita sensu. | |
| Denique uti possint sentire animalia quæque, | |
| principiis si jam est sensus tribuendus eorum, | |
| quid, genus humanum propritim de quibus auctum'st? | |
| scilicet et risu tremulo concussa cachinnant | |
| et lacrimis spargunt rorantibus ora genasque | |
| multaque de rerum mixtura dicere callent | |
| et sibi proporro quæ sint primordia quærunt; | |
| quando quidem totis mortalibus adsimulata | |
| ipsa quoque ex aliis debent constare elementis, | |
| inde alia ex aliis, nusquam consistere ut ausis; | |
| quippe sequar, quod cumque loqui ridereque dices | |
| et sapere, ex aliis eadem hæc facientibus ut sit. | |
| quod si delira hæc furiosaque cernimus esse | |
| et ridere potest non ex ridentibus auctus, | |
| et sapere et doctis rationem reddere dictis | |
| non ex seminibus sapientibus atque disertis, | |
| qui minus esse queant ea quæ sentire videmus | |
| seminibus permixta carentibus undique sensu? | |
| Denique cælesti sumus omnes semine oriundi; | |
| omnibus ille idem pater est, unde alma liquentis | |
| umoris guttas mater cum terra recepit, | |
| feta parit nitidas fruges arbustaque læta | |
| et genus humanum, parit omnia sæcla ferarum, | |
| pabula cum præbet, quibus omnes corpora pascunt | |
| et dulcem ducunt vitam prolemque propagant; | |
| qua propter merito maternum nomen adepta est. | |
| cedit item retro, de terra quod fuit ante, | |
| in terras, et quod missum'st ex ætheris oris, | |
| id rursum cæli rellatum templa receptant. | |
| nec sic interemit mors res ut materiai | |
| corpora conficiat, sed coetum dissupat ollis; | |
| inde aliis aliud coniungit et efficit, omnis | |
| res ut convertant formas mutentque colores | |
| et capiant sensus et puncto tempore reddant; | |
| ut noscas referre earum primordia rerum | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque, | |
| neve putes æterna penes residere potesse | |
| corpora prima quod in summis fluitare videmus | |
| rebus et interdum nasci subitoque perire. | |
| quin etiam refert nostris in versibus ipsis | |
| cum quibus et quali sint ordine quæque locata; | |
| namque eadem cælum mare terras flumina solem | |
| significant, eadem fruges arbusta animantis; | |
| si non omnia sunt, at multo maxima pars est | |
| consimilis; verum positura discrepitant res. | |
| sic ipsis in rebus item jam materiai | |
| [intervalla vias conexus pondera plagas] | |
| concursus motus ordo positura figuræ | |
| cum permutantur, mutari res quoque debent. | |
| Nunc animum nobis adhibe veram ad rationem. | |
| nam tibi vehementer nova res molitur ad auris | |
| accedere et nova se species ostendere rerum. | |
| sed neque tam facilis res ulla est, quin ea primum | |
| difficilis magis ad credendum constet, itemque | |
| nil adeo magnum neque tam mirabile quicquam, | |
| quod non paulatim minuant mirarier omnes, | |
| principio cæli clarum purumque colorem | |
| quæque in se cohibet, palantia sidera passim, | |
| lunamque et solis præclara luce nitorem; | |
| omnia quæ nunc si primum mortalibus essent | |
| ex improviso si sint obiecta repente, | |
| quid magis his rebus poterat mirabile dici, | |
| aut minus ante quod auderent fore credere gentes? | |
| nil, ut opinor; ita hæc species miranda fuisset. | |
| quam tibi jam nemo fessus satiate videndi, | |
| suspicere in cæli dignatur lucida templa. | |
| desine qua propter novitate exterritus ipsa | |
| expuere ex animo rationem, sed magis acri | |
| iudicio perpende, et si tibi vera videntur, | |
| dede manus, aut, si falsum est, accingere contra. | |
| quærit enim rationem animus, cum summa loci sit | |
| infinita foris hæc extra moenia mundi, | |
| quid sit ibi porro, quo prospicere usque velit mens | |
| atque animi jactus liber quo pervolet ipse. | |
| Principio nobis in cunctas undique partis | |
| et latere ex utroque supterque per omne | |
| nulla est finis; uti docui, res ipsaque per se | |
| vociferatur, et elucet natura profundi. | |
| nullo jam pacto veri simile esse putandum'st, | |
| undique cum vorsum spatium vacet infinitum | |
| seminaque innumero numero summaque profunda | |
| multimodis volitent æterno percita motu, | |
| hunc unum terrarum orbem cælumque creatum, | |
| nil agere illa foris tot corpora materiai; | |
| cum præsertim hic sit natura factus et ipsa | |
| sponte sua forte offensando semina rerum | |
| multimodis temere in cassum frustraque coacta | |
| tandem coluerunt ea quæ coniecta repente | |
| magnarum rerum fierent exordia semper, | |
| terrai maris et cæli generisque animantum. | |
| quare etiam atque etiam talis fateare necesse est | |
| esse alios alibi congressus materiai, | |
| qualis hic est, avido complexu quem tenet æther. | |
| Prætertea cum materies est multa parata, | |
| cum locus est præsto nec res nec causa moratur | |
| ulla, geri debent ni mirum et confieri res. | |
| nunc et seminibus si tanta est copia, quantam | |
| enumerare ætas animantum non queat omnis, | |
| quis eadem natura manet, quæ semina rerum | |
| conicere in loca quæque queat simili ratione | |
| atque huc sunt coniecta, necesse est confiteare | |
| esse alios aliis terrarum in partibus orbis | |
| et varias hominum gentis et sæcla ferarum. | |
| Huc accedit ut in summa res nulla sit una, | |
| unica quæ gignatur et unica solaque crescat, | |
| quin aliquoius siet sæcli permultaque eodem | |
| sint genere. in primis animalibus indice mente | |
| invenies sic montivagum genus esse ferarum, | |
| sic hominum geminam prolem, sic denique mutas | |
| squamigerum pecudes et corpora cuncta volantum. | |
| qua propter cælum simili ratione fatendum'st | |
| terramque et solem, lunam mare cetera quæ sunt, | |
| non esse unica, sed numero magis innumerali; | |
| quando quidem vitæ depactus terminus alte | |
| tam manet hæc et tam nativo corpore constant | |
| quam genus omne, quod his generatimst rebus abundans. | |
| quæ bene cognita si teneas, natura videtur | |
| libera continuo, dominis privata superbis, | |
| ipsa sua per se sponte omnia dis agere expers. | |
| nam pro sancta deum tranquilla pectora pace | |
| quæ placidum degunt ævom vitamque serenam, | |
| quis regere immensi summam, quis habere profundi | |
| indu manu validas potis est moderanter habenas, | |
| quis pariter cælos omnis convertere et omnis | |
| ignibus ætheriis terras suffire feracis, | |
| omnibus inve locis esse omni tempore præsto, | |
| nubibus ut tenebras faciat cælique serena | |
| concutiat sonitu, tum fulmina mittat et ædis | |
| sæpe suas disturbet et in deserta recedens | |
| sæviat exercens telum, quod sæpe nocentes | |
| præterit exanimatque indignos inque merentes? | |
| Multaque post mundi tempus genitale diemque | |
| primigenum maris et terræ solisque coortum | |
| addita corpora sunt extrinsecus, addita circum | |
| semina, quæ magnum jaculando contulit omne, | |
| unde mare et terræ possent augescere et unde | |
| appareret spatium cæli domus altaque tecta | |
| tolleret a terris procul et consurgeret aër. | |
| nam sua cuique, locis ex omnibus, omnia plagis | |
| corpora distribuuntur et ad sua sæcla recedunt, | |
| umor ad umorem, terreno corpore terra | |
| crescit et ignem ignes procudunt ætheraque , | |
| donique ad extremum crescendi perfica finem | |
| omnia perduxit rerum natura creatrix; | |
| ut fit ubi nihilo jam plus est quod datur intra | |
| vitalis venas quam quod fluit atque recedit. | |
| omnibus hic ætas debet consistere rebus, | |
| hic natura suis refrenat viribus auctum. | |
| nam quæ cumque vides hilaro grandescere adauctu | |
| paulatimque gradus ætatis scandere adultæ, | |
| plura sibi adsumunt quam de se corpora mittunt, | |
| dum facile in venas cibus omnis inditur et dum | |
| non ita sunt late dispessa, ut multa remittant | |
| et plus dispendi faciant quam vescitur ætas. | |
| nam certe fluere atque recedere corpora rebus | |
| multa manus dandum est; sed plura accedere debent, | |
| donec alescendi summum tetigere cacumen. | |
| inde minutatim vires et robur adultum | |
| frangit et in partem peiorem liquitur ætas. | |
| quippe etenim quanto est res amplior, augmine adempto, | |
| et quo latior est, in cunctas undique partis | |
| plura modo dispargit et a se corpora mittit, | |
| nec facile in venas cibus omnis diditur ei | |
| nec satis est, pro quam largos exæstuat æstus, | |
| unde queat tantum suboriri ac subpeditare. | |
| iure igitur pereunt, cum rarefacta fluendo | |
| sunt et cum externis succumbunt omnia plagis, | |
| quando quidem grandi cibus ævo denique defit, | |
| nec tuditantia rem cessant extrinsecus ullam | |
| corpora conficere et plagis infesta domare. | |
| Sic igitur magni quoque circum moenia mundi | |
| expugnata dabunt labem putrisque ruinas; | |
| omnia debet enim cibus integrare novando | |
| et fulcire cibus, omnia sustentare, | |
| ne quiquam, quoniam nec venæ perpetiuntur | |
| quod satis est, neque quantum opus est natura ministrat. | |
| Jamque adeo fracta est ætas effetaque tellus | |
| vix animalia parva creat, quæ cuncta creavit | |
| sæcla deditque ferarum ingentia corpora partu. | |
| haud, ut opinor, enim mortalia sæcla superne | |
| aurea de cælo demisit funis in arva | |
| nec mare nec fluctus plangentis saxa crearunt, | |
| sed genuit tellus eadem quæ nunc alit ex se. | |
| prætertea nitidas fruges vinetaque læta | |
| sponte sua primum mortalibus ipsa creavit, | |
| ipsa dedit dulcis fetus et pabula læta; | |
| quæ nunc vix nostro grandescunt aucta labore, | |
| conterimusque boves et viris agricolarum, | |
| conficimus ferrum vix arvis suppeditati: | |
| usque adeo parcunt fetus augentque laborem. | |
| iamque caput quassans grandis suspirat arator | |
| crebrius, in cassum magnos cecidisse labores, | |
| et cum tempora temporibus præsentia confert | |
| præteritis, laudat fortunas sæpe parentis. | |
| tristis item vetulæ vitis sator atque | |
| temporis incusat momen sæclumque fatigat, | |
| et crepat, antiquum genus ut pietate repletum | |
| perfacile angustis tolerarit finibus ævom, | |
| cum minor esset agri multo modus ante viritim; | |
| nec tenet omnia paulatim tabescere et ire | |
| ad capulum spatio ætatis defessa vetusto. | |
Liber Tertius
| | E tenebris tantis tam clarum extollere lumen | |
| qui primus potuisti inlustrans commoda vitæ, | |
| te sequor, o Graiæ gentis decus, inque tuis nunc | |
| ficta pedum pono pressis vestigia signis, | |
| non ita certandi cupidus quam propter amorem | |
| quod te imitari aveo; quid enim contendat hirundo | |
| cycnis, aut quid nam tremulis facere artubus hædi | |
| consimile in cursu possint et fortis equi vis? | |
| tu, pater, es rerum inventor, tu patria nobis | |
| suppeditas præcepta, tuisque ex, inclute, chartis, | |
| floriferis ut apes in saltibus omnia libant, | |
| omnia nos itidem depascimur aurea dicta, | |
| aurea, perpetua semper dignissima vita. | |
| nam simul ac ratio tua coepit vociferari | |
| naturam rerum divina mente coorta | |
| diffugiunt animi terrores, moenia mundi | |
| discedunt. totum video per inane geri res. | |
| apparet divum numen sedesque quietæ, | |
| quas neque concutiunt venti nec nubila nimbis | |
| aspergunt neque nix acri concreta pruina | |
| cana cadens violat semper[que] innubilus æther | |
| integit et large diffuso lumine ridet: | |
| omnia suppeditat porro natura neque ulla | |
| res animi pacem delibat tempore in ullo. | |
| at contra nusquam apparent Acherusia templa, | |
| nec tellus obstat quin omnia dispiciantur, | |
| sub pedibus quæ cumque infra per inane geruntur. | |
| his ibi me rebus quædam divina voluptas | |
| percipit atque horror, quod sic natura tua vi | |
| tam manifesta patens ex omni parte retecta est. | |
| Et quoniam docui, cunctarum exordia rerum | |
| qualia sint et quam variis distantia formis | |
| sponte sua volitent æterno percita motu, | |
| quove modo possint res ex his quæque creari, | |
| hasce secundum res animi natura videtur | |
| atque animæ claranda meis jam versibus esse | |
| et metus ille foras præceps Acheruntis agendus, | |
| funditus humanam qui vitam turbat ab imo | |
| omnia suffundens mortis nigrore neque ullam | |
| esse voluptatem liquidam puramque relinquit. | |
| nam quod sæpe homines morbos magis esse timendos | |
| infamemque ferunt vitam quam Tartara leti | |
| et se scire animi naturam sanguinis esse, | |
| aut etiam venti, si fert ita forte voluntas, | |
| nec prosum quicquam nostræ rationis egere, | |
| hinc licet advertas animum magis omnia laudis | |
| iactari causa quam quod res ipsa probetur. | |
| extorres idem patria longeque fugati | |
| conspectu ex hominum, foedati crimine turpi, | |
| omnibus ærumnis adfecti denique vivunt, | |
| et quo cumque tamen miseri venere parentant | |
| et nigras mactant pecudes et manibus divis | |
| inferias mittunt multoque in rebus acerbis | |
| acrius advertunt animos ad religionem. | |
| quo magis in dubiis hominem spectare periclis | |
| convenit adversisque in rebus noscere qui sit; | |
| nam veræ voces tum demum pectore ab imo | |
| eliciuntur [et] eripitur persona �manare. | |
| denique avarities et honorum cæca cupido, | |
| quæ miseros homines cogunt transcendere fines | |
| iuris et inter dum socios scelerum atque ministros | |
| noctes atque dies niti præstante labore | |
| ad summas emergere opes, hæc vulnera vitæ | |
| non minimam partem mortis formidine aluntur. | |
| turpis enim ferme contemptus et acris egestas | |
| semota ab dulci vita stabilique videtur | |
| et quasi jam leti portas cunctarier ante; | |
| unde homines dum se falso terrore coacti | |
| effugisse volunt longe longeque remosse, | |
| sanguine civili rem conflant divitiasque | |
| conduplicant avidi, cædem cæde accumulantes, | |
| crudeles gaudent in tristi funere fratris | |
| et consanguineum mensas odere timentque. | |
| consimili ratione ab eodem sæpe timore | |
| macerat invidia ante oculos illum esse potentem, | |
| illum aspectari, claro qui incedit honore, | |
| ipsi se in tenebris volvi cænoque queruntur. | |
| intereunt partim statuarum et nominis ergo. | |
| et sæpe usque adeo, mortis formidine, vitæ | |
| percipit humanos odium lucisque videndæ, | |
| ut sibi consciscant mærenti pectore letum | |
| obliti fontem curarum hunc esse timorem: | |
| hunc vexare pudorem, hunc vincula amicitiai | |
| rumpere et in summa pietate evertere suadet: | |
| nam jam sæpe homines patriam carosque parentis | |
| prodiderunt vitare Acherusia templa petentes. | |
| nam vel uti pueri trepidant atque omnia cæcis | |
| in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus | |
| inter dum, nihilo quæ sunt metuenda magis quam | |
| quæ pueri in tenebris pavitant finguntque futura. | |
| hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest | |
| non radii solis neque lucida tela diei | |
| discutiant, sed naturæ species ratioque. | |
| Primum animum dico, mentem quem sæpe vocamus, | |
| in quo consilium vitæ regimenque locatum est, | |
| esse hominis partem nihilo minus ac manus et pes | |
| atque oculei partes animantis totius extant. | |
| * * * | |
| sensum animi certa non esse in parte locatum, | |
| verum habitum quendam vitalem corporis esse, | |
| harmoniam Grai quam dicunt, quod faciat nos | |
| vivere cum sensu, nulla cum in parte siet mens; | |
| ut bona sæpe valetudo cum dicitur esse | |
| corporis, et non est tamen hæc pars ulla valentis, | |
| sic animi sensum non certa parte reponunt; | |
| magno opere in quo mi diversi errare videntur. | |
| Sæpe itaque, in promptu corpus quod cernitur, ægret, | |
| cum tamen ex alia lætamur parte latenti; | |
| et retro fit ubi contra sit sæpe vicissim, | |
| cum miser ex animo lætatur corpore toto; | |
| non alio pacto quam si, pes cum dolet ægri, | |
| in nullo caput interea sit forte dolore. | |
| Prætertea molli cum somno dedita membra | |
| effusumque jacet sine sensu corpus honustum, | |
| est aliud tamen in nobis quod tempore in illo | |
| multimodis agitatur et omnis accipit in se | |
| lætitiæ motus et curas cordis inanis. | |
| Nunc animam quoque ut in membris cognoscere possis | |
| esse neque harmonia corpus sentire solere, | |
| principio fit uti detracto corpore multo | |
| sæpe tamen nobis in membris vita moretur. | |
| Atque eadem rursum, cum corpora pauca caloris | |
| diffugere forasque per os est editus aër, | |
| deserit extemplo venas atque ossa relinquit; | |
| noscere ut hinc possis non æquas omnia partis | |
| corpora habere neque ex æquo fulcire salutem, | |
| sed magis hæc, venti quæ sunt calidique vaporis | |
| semina, curare in membris ut vita moretur. | |
| est igitur calor ac ventus vitalis in ipso | |
| corpore, qui nobis moribundos deserit artus. | |
| quapropter quoniam est animi natura reperta | |
| atque animæ quasi pars hominis, redde harmoniai | |
| nomen, ad organicos alto delatum Heliconi, | |
| sive aliunde ipsi porro traxere et in illam | |
| transtulerunt, proprio quæ tum res nomine egebat. | |
| quidquid [id] est, habeant: tu cetera percipe dicta. | |
| Nunc animum atque animam dico coniuncta teneri | |
| inter se atque unam naturam conficere ex se, | |
| sed caput esse quasi et dominari in corpore toto | |
| consilium, quod nos animum mentemque vocamus. | |
| idque situm media regione in pectoris hæret. | |
| hic exultat enim pavor ac metus, hæc loca circum | |
| lætitiæ mulcent: hic ergo mens animusquest. | |
| cetera pars animæ per totum dissita corpus | |
| paret et ad numen mentis momenque movetur. | |
| idque sibi solum per se sapit et sibi gaudet, | |
| cum neque res animam neque corpus commovet una. | |
| et quasi, cum caput aut oculus temptante dolore | |
| læditur in nobis, non omni concruciamur | |
| corpore, sic animus nonnumquam læditur ipse | |
| lætitiaque viget, cum cetera pars animai | |
| per membra atque artus nulla novitate cietur; | |
| verum ubi vementi magis est commota metu mens, | |
| consentire animam totam per membra videmus | |
| sudoresque ita palloremque existere toto | |
| corpore et infringi linguam vocemque aboriri, | |
| caligare oculos, sonere auris, succidere artus, | |
| denique concidere ex animi terrore videmus | |
| sæpe homines; facile ut quivis hinc noscere possit | |
| esse animam cum animo coniunctam, quæ cum animi [vi] | |
| percussa est, exim corpus propellit et icit. | |
| Hæc eadem ratio naturam animi atque animai | |
| corpoream docet esse; ubi enim propellere membra, | |
| corripere ex somno corpus mutareque vultum | |
| atque hominem totum regere ac versare videtur, | |
| quorum nil fieri sine tactu posse videmus | |
| nec tactum porro sine corpore, nonne fatendum'st | |
| corporea natura animum constare animamque? | |
| prætertea pariter fungi cum corpore et una | |
| consentire animum nobis in corpore cernis. | |
| si minus offendit vitam vis horrida teli | |
| ossibus ac nervis disclusis intus adacta, | |
| at tamen insequitur languor terræque petitus | |
| suavis et in terra mentis qui gignitur æstus | |
| inter dumque quasi exsurgendi incerta voluntas. | |
| ergo corpoream naturam animi esse necessest, | |
| corporeis quoniam telis ictuque laborat. | |
| Is tibi nunc animus quali sit corpore et unde | |
| constiterit pergam rationem reddere dictis. | |
| principio esse aio persuptilem atque minutis | |
| perquam corporibus factum constare. id ita esse | |
| hinc licet advertas animum, ut pernoscere possis. | |
| Nil adeo fieri celeri ratione videtur, | |
| quam si mens fieri proponit et inchoat ipsa; | |
| ocius ergo animus quam res se perciet ulla, | |
| ante oculos quorum in promptu natura videtur. | |
| at quod mobile tanto operest, constare rutundis | |
| perquam seminibus debet perquamque minutis, | |
| momine uti parvo possint inpulsa moveri. | |
| namque movetur aqua et tantillo momine flutat, | |
| quippe volubilibus parvisque creata figuris. | |
| at contra mellis constantior est natura | |
| et pigri latices magis et cunctantior actus: | |
| hæret enim inter se magis omnis materiai | |
| copia, ni mirum quia non tam levibus extat | |
| corporibus neque tam suptilibus atque rutundis. | |
| namque papaveris aura potest suspensa levisque | |
| cogere ut ab summo tibi diffluat altus acervus, | |
| at contra lapidum coniectum spicarumque | |
| noenu potest. igitur parvissima corpora pro quam | |
| et levissima sunt, ita mobilitate fruuntur; | |
| at contra quæ cumque magis cum pondere magno | |
| asperaque inveniuntur, eo stabilita magis sunt. | |
| nunc igitur quoniamst animi natura reperta | |
| mobilis egregie, perquam constare necessest | |
| corporibus parvis et levibus atque rutundis. | |
| quæ tibi cognita res in multis, o bone, rebus | |
| utilis invenietur et opportuna cluebit. | |
| Hæc quoque res etiam naturam dedicat eius, | |
| quam tenui constet textura quamque loco se | |
| contineat parvo, si possit conglomerari, | |
| quod simul atque hominem leti secura quies est | |
| indepta atque animi natura animæque recessit, | |
| nil ibi libatum de toto corpore cernas | |
| ad speciem, nihil ad pondus: mors omnia præstat, | |
| vitalem præter sensum calidumque vaporem. | |
| ergo animam totam perparvis esse necessest | |
| seminibus nexam per venas viscera nervos, | |
| qua tenus, omnis ubi e toto jam corpore cessit, | |
| extima membrorum circumcæsura tamen se | |
| incolumem præstat nec defit ponderis hilum. | |
| quod genus est, Bacchi cum flos evanuit aut cum | |
| spiritus unguenti suavis diffugit in auras | |
| aut aliquo cum jam sucus de corpore cessit; | |
| nil oculis tamen esse minor res ipsa videtur | |
| propterea neque detractum de pondere quicquam, | |
| ni mirum quia multa minutaque semina sucos | |
| efficiunt et odorem in toto corpore rerum. | |
| quare etiam atque etiam mentis naturam animæque | |
| scire licet perquam pauxillis esse creatam | |
| seminibus, quoniam fugiens nil ponderis aufert. | |
| Nec tamen hæc simplex nobis natura putanda est. | |
| tenvis enim quædam moribundos deserit aura | |
| mixta vapore, vapor porro trahit aëra secum; | |
| nec calor est quisquam, cui non sit mixtus et aër; | |
| rara quod eius enim constat natura, necessest | |
| aëris inter eum primordia multa moveri. | |
| iam triplex animi est igitur natura reperta; | |
| nec tamen hæc sat sunt ad sensum cuncta creandum, | |
| nil horum quoniam recipit mens posse creare | |
| sensiferos motus, quæ denique mente volutat. | |
| quarta quoque his igitur quædam natura necessest | |
| adtribuatur; east omnino nominis expers; | |
| qua neque mobilius quicquam neque tenvius extat | |
| nec magis e parvis et levibus ex elementis; | |
| sensiferos motus quæ didit prima per artus. | |
| prima cietur enim, parvis perfecta figuris, | |
| inde calor motus et venti cæca potestas | |
| accipit, inde aër, inde omnia mobilitantur: | |
| concutitur sanguis, tum viscera persentiscunt | |
| omnia, postremis datur ossibus atque medullis | |
| sive voluptas est sive est contrarius ardor. | |
| nec temere huc dolor usque potest penetrare neque acre | |
| permanare malum, quin omnia perturbentur | |
| usque adeo [ut] vitæ desit locus atque animai | |
| diffugiant partes per caulas corporis omnis. | |
| sed plerumque fit in summo quasi corpore finis | |
| motibus: hanc ob rem vitam retinere valemus. | |
| Nunc ea quo pacto inter sese mixta quibusque | |
| compta modis vigeant rationem reddere aventem | |
| abstrahit invitum patrii sermonis egestas; | |
| sed tamen, ut potero summatim attingere, tangam. | |
| inter enim cursant primordia principiorum | |
| motibus inter se, nihil ut secernier unum | |
| possit nec spatio fieri divisa potestas, | |
| sed quasi multæ vis unius corporis extant. | |
| quod genus in quovis animantum viscere volgo | |
| est odor et quidam color et sapor, et tamen ex his | |
| omnibus est unum perfectum corporis augmen, | |
| sic calor atque aër et venti cæca potestas | |
| mixta creant unam naturam et mobilis illa | |
| vis, initum motus ab se quæ dividit ollis, | |
| sensifer unde oritur primum per viscera motus. | |
| nam penitus prorsum latet hæc natura subestque | |
| nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro | |
| atque anima est animæ proporro totius ipsa. | |
| quod genus in nostris membris et corpore toto | |
| mixta latens animi vis est animæque potestas, | |
| corporibus quia de parvis paucisque creatast, | |
| sic tibi nominis hæc expers vis, facta minutis | |
| corporibus, latet atque animæ quasi totius ipsa | |
| proporrost anima et dominatur corpore toto. | |
| consimili ratione necessest ventus et aër | |
| et calor inter se vigeant commixta per artus | |
| atque aliis aliud subsit magis emineatque, | |
| ut quiddam fieri videatur ab omnibus unum, | |
| ni calor ac ventus seorsum seorsumque potestas | |
| aëris interemant sensum diductaque solvant. | |
| est etiam calor ille animo, quem sumit, in ira | |
| cum fervescit et ex oculis micat acrius ardor; | |
| est et frigida multa, comes formidinis, aura, | |
| quæ ciet horrorem membris et concitat artus; | |
| est etiam quoque pacati status aëris ille, | |
| pectore tranquillo fit qui voltuque sereno. | |
| sed calidi plus est illis quibus acria corda | |
| iracundaque mens facile effervescit in ira, | |
| quo genere in primis vis est violenta leonum, | |
| pectora qui fremitu rumpunt plerumque gementes | |
| nec capere irarum fluctus in pectore possunt. | |
| at ventosa magis cervorum frigida mens est | |
| et gelidas citius per viscera concitat auras, | |
| quæ tremulum faciunt membris existere motum. | |
| at natura boum placido magis aëre vivit | |
| nec nimis irai fax umquam subdita percit | |
| fumida, suffundens cæcæ caliginis umbra, | |
| nec gelidis torpet telis perfixa pavoris; | |
| interutrasque sitast cervos sævosque leones. | |
| sic hominum genus est: quamvis doctrina politos | |
| constituat pariter quosdam, tamen illa relinquit | |
| naturæ cujusque animi vestigia prima. | |
| nec radicitus evelli mala posse putandum'st, | |
| quin proclivius hic iras decurrat ad acris, | |
| ille metu citius paulo temptetur, at ille | |
| tertius accipiat quædam clementius æquo. | |
| inque aliis rebus multis differre necessest | |
| naturas hominum varias moresque sequacis; | |
| quorum ego nunc nequeo cæcas exponere causas | |
| nec reperire figurarum tot nomina quot sunt | |
| principiis, unde hæc oritur variantia rerum. | |
| illud in his rebus video firmare potesse, | |
| usque adeo naturarum vestigia linqui | |
| parvola, quæ nequeat ratio depellere nobis, | |
| ut nihil inpediat dignam dis degere vitam. | |
| Hæc igitur natura tenetur corpore ab omni | |
| ipsaque corporis est custos et causa salutis; | |
| nam communibus inter se radicibus hærent | |
| nec sine pernicie divelli posse videntur. | |
| quod genus e thuris glæbis evellere odorem | |
| haud facile est, quin intereat natura quoque eius, | |
| sic animi atque animæ naturam corpore toto | |
| extrahere haut facile est, quin omnia dissoluantur. | |
| inplexis ita principiis ab origine prima | |
| inter se fiunt consorti prædita vita, | |
| nec sibi quæque sine alterius vi posse videtur | |
| corporis atque animi seorsum sentire potestas, | |
| sed communibus inter eas conflatur utrimque | |
| motibus accensus nobis per viscera sensus. | |
| Prætertea corpus per se nec gignitur umquam | |
| nec crescit neque post mortem durare videtur. | |
| non enim, ut umor aquæ dimittit sæpe vaporem, | |
| qui datus est, neque ea causa convellitur ipse, | |
| sed manet incolumis, non, inquam, sic animai | |
| discidium possunt artus perferre relicti, | |
| sed penitus pereunt convulsi conque putrescunt. | |
| ex ineunte ævo sic corporis atque animai | |
| mutua vitalis discunt contagia motus, | |
| maternis etiam membris alvoque reposta, | |
| discidium [ut] nequeat fieri sine peste maloque; | |
| ut videas, quoniam coniunctast causa salutis, | |
| coniunctam quoque naturam consistere eorum. | |
| Quod super est, siquis corpus sentire refutat | |
| atque animam credit permixtam corpore toto | |
| suscipere hunc motum quem sensum nominitamus, | |
| vel manifestas res contra verasque repugnat. | |
| quid sit enim corpus sentire quis adferet umquam, | |
| si non ipsa palam quod res dedit ac docuit nos? | |
| "At dimissa anima corpus caret undique sensu." | |
| perdit enim quod non proprium fuit eius in ævo | |
| multaque prætertea perdit quom expellitur ævo. | |
| Dicere porro oculos nullam rem cernere posse, | |
| sed per eos animum ut foribus spectare reclusis, | |
| difficilest, contra cum sensus ducat eorum; | |
| sensus enim trahit atque acies detrudit ad ipsas, | |
| fulgida præsertim cum cernere sæpe nequimus, | |
| lumina luminibus quia nobis præpediuntur. | |
| quod foribus non fit; neque enim, qua cernimus ipsi, | |
| ostia suscipiunt ullum reclusa laborem. | |
| prætertea si pro foribus sunt lumina nostra, | |
| iam magis exemptis oculis debere videtur | |
| cernere res animus sublatis postibus ipsis. | |
| Illud in his rebus nequaquam sumere possis, | |
| Democriti quod sancta viri sententia ponit, | |
| corporis atque animi primordia singula primis | |
| adposita alternis, variare ac nectere membra. | |
| nam cum multo sunt animæ elementa minora | |
| quam quibus e corpus nobis et viscera constant, | |
| tum numero quoque concedunt et rara per artus | |
| dissita sunt, dum taxat ut hoc promittere possis, | |
| quantula prima queant nobis iniecta ciere | |
| corpora sensiferos motus in corpore, tanta | |
| intervalla tenere exordia prima animai. | |
| nam neque pulveris inter dum sentimus adhæsum | |
| corpore nec membris incussam sidere cretam, | |
| nec nebulam noctu neque arani tenvia fila | |
| obvia sentimus, quando obretimur euntes, | |
| nec supera caput eiusdem cecidisse vietam | |
| vestem nec plumas avium papposque volantis, | |
| qui nimia levitate cadunt plerumque gravatim, | |
| nec repentis itum cujusvis cumque animantis | |
| sentimus nec priva pedum vestigia quæque, | |
| corpore quæ in nostro culices et cetera ponunt. | |
| usque adeo prius est in nobis multa ciendum | |
| quam primordia sentiscant concussa animai, | |
| semina corporibus nostris inmixta per artus, | |
| et quam in his intervallis tuditantia possint | |
| concursare coire et dissultare vicissim. | |
| Et magis est animus vitai claustra co�rcens | |
| et dominantior ad vitam quam vis animai. | |
| nam sine mente animoque nequit residere per artus | |
| temporis exiguam partem pars ulla animai, | |
| sed comes insequitur facile et discedit in auras | |
| et gelidos artus in leti frigore linquit. | |
| at manet in vita cui mens animusque remansit, | |
| quamvis est circum cæsis lacer undique membris; | |
| truncus adempta anima circum membrisque remota | |
| vivit et ætherias vitalis suscipit auras; | |
| si non omnimodis, at magna parte animai | |
| privatus, tamen in vita cunctatur et hæret; | |
| ut, lacerato oculo circum si pupula mansit | |
| incolumis, stat cernundi vivata potestas, | |
| dum modo ne totum corrumpas luminis orbem | |
| et circum cædas aciem solamque relinquas; | |
| id quoque enim sine pernicie non fiet eorum. | |
| at si tantula pars oculi media illa peresa est, | |
| occidit extemplo lumen tenebræque secuntur, | |
| incolumis quamvis alioqui splendidus orbis. | |
| hoc anima atque animus vincti sunt foedere semper. | |
| Nunc age, nativos animantibus et mortalis | |
| esse animos animasque levis ut noscere possis, | |
| conquisita diu dulcique reperta labore | |
| digna tua pergam disponere carmina vita. | |
| tu fac utrumque uno subiungas nomine eorum | |
| atque animam verbi causa cum dicere pergam, | |
| mortalem esse docens, animum quoque dicere credas, | |
| qua tenus est unum inter se coniunctaque res est. | |
| Principio quoniam tenuem constare minutis | |
| corporibus docui multoque minoribus esse | |
| principiis factam quam liquidus umor aquai | |
| aut nebula aut fumus;�nam longe mobilitate | |
| præstat et a tenui causa magis icta movetur, | |
| quippe ubi imaginibus fumi nebulæque movetur; | |
| quod genus in somnis sopiti ubi cernimus alte | |
| exhalare vaporem altaria ferreque fumum; | |
| nam procul hæc dubio nobis simulacra geruntur� | |
| nunc igitur quoniam quassatis undique vasis | |
| diffluere umorem et laticem discedere cernis, | |
| et nebula ac fumus quoniam discedit in auras, | |
| crede animam quoque diffundi multoque perire | |
| ocius et citius dissolvi in corpora prima, | |
| cum semel ex hominis membris ablata recessit; | |
| quippe etenim corpus, quod vas quasi constitit eius, | |
| cum cohibere nequit conquassatum ex aliqua re | |
| ac rarefactum detracto sanguine venis, | |
| aëre qui credas posse hanc cohiberier ullo, | |
| corpore qui nostro rarus magis incohibens sit? | |
| Prætertea gigni pariter cum corpore et una | |
| crescere sentimus pariterque senescere mentem. | |
| nam vel ut infirmo pueri teneroque vagantur | |
| corpore, sic animi sequitur sententia tenvis. | |
| inde ubi robustis adolevit viribus ætas, | |
| consilium quoque maius et auctior est animi vis. | |
| post ubi jam validis quassatum est viribus ævi | |
| corpus et obtusis ceciderunt viribus artus, | |
| claudicat ingenium, delirat lingua [labat] mens, | |
| omnia deficiunt atque uno tempore desunt. | |
| ergo dissolui quoque convenit omnem animai | |
| naturam, ceu fumus, in altas aëris auras; | |
| quando quidem gigni pariter pariterque videmus | |
| crescere et, [ut] docui, simul ævo fessa fatisci. | |
| Huc accedit uti videamus, corpus ut ipsum | |
| suscipere inmanis morbos durumque dolorem, | |
| sic animum curas acris luctumque metumque; | |
| quare participem leti quoque convenit esse. | |
| quin etiam morbis in corporis avius errat | |
| sæpe animus; dementit enim deliraque fatur, | |
| inter dumque gravi lethargo fertur in altum | |
| æternumque soporem oculis nutuque cadenti; | |
| unde neque exaudit voces nec noscere voltus | |
| illorum potis est, ad vitam qui revocantes | |
| circum stant lacrimis rorantes ora genasque. | |
| quare animum quoque dissolui fateare necessest, | |
| quandoquidem penetrant in eum contagia morbi; | |
| nam dolor ac morbus leti fabricator uterquest, | |
| multorum exitio perdocti quod sumus ante. | |
| [et quoniam mentem sanari corpus ut ægrum | |
| et pariter mentem sanari corpus inani] | |
| denique cor, hominem cum vini vis penetravit | |
| acris et in venas discessit diditus ardor, | |
| consequitur gravitas membrorum, præpediuntur | |
| crura vacillanti, tardescit lingua, madet mens, | |
| nant oculi, clamor singultus jurgia gliscunt, | |
| et jam cetera de genere hoc quæ cumque secuntur, | |
| cur ea sunt, nisi quod vehemens violentia vini | |
| conturbare animam consuevit corpore in ipso? | |
| at quæ cumque queunt conturbari inque pediri, | |
| significant, paulo si durior insinuarit | |
| causa, fore ut pereant ævo privata futuro. | |
| Quin etiam subito vi morbi sæpe coactus | |
| ante oculos aliquis nostros, ut fulminis ictu, | |
| concidit et spumas agit, ingemit et tremit artus, | |
| desipit, extentat nervos, torquetur, anhelat | |
| inconstanter, et in jactando membra fatigat, | |
| ni mirum quia vis morbi distracta per artus | |
| turbat agens animam, spumans [ut] in æquore salso | |
| ventorum validis fervescunt viribus undæ. | |
| exprimitur porro gemitus, quia membra dolore | |
| adficiuntur et omnino quod semina vocis | |
| eliciuntur et ore foras glomerata feruntur | |
| qua quasi consuerunt et sunt munita viai. | |
| desipientia fit, quia vis animi atque animai | |
| conturbatur et, ut docui, divisa seorsum | |
| disiectatur eodem illo distracta veneno. | |
| inde ubi jam morbi reflexit causa, reditque | |
| in latebras acer corrupti corporis umor, | |
| tum quasi vaccillans primum consurgit et omnis | |
| paulatim redit in sensus animamque receptat. | |
| hæc igitur tantis ubi morbis corpore in ipso | |
| iactentur miserisque modis distracta laborent, | |
| cur eadem credis sine corpore in aëre aperto | |
| cum validis ventis ætatem degere posse? | |
| Et quoniam mentem sanari corpus ut ægrum | |
| cernimus et flecti medicina posse videmus, | |
| id quoque præsagit mortalem vivere mentem. | |
| addere enim partis aut ordine traiecere æcum'st | |
| aut aliquid prosum de summa detrahere hilum, | |
| commutare animum qui cumque adoritur et infit | |
| aut aliam quamvis naturam flectere quærit. | |
| at neque transferri sibi partis nec tribui vult | |
| inmortale quod est quicquam neque defluere hilum; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| ergo animus sive ægrescit, mortalia signa | |
| mittit, uti docui, seu flectitur a medicina. | |
| usque adeo falsæ rationi vera videtur | |
| res occurrere et effugium præcludere eunti | |
| ancipitique refutatu convincere falsum. | |
| Denique sæpe hominem paulatim cernimus ire | |
| et membratim vitalem deperdere sensum; | |
| in pedibus primum digitos livescere et unguis, | |
| inde pedes et crura mori, post inde per artus | |
| ire alios tractim gelidi vestigia leti. | |
| scinditur atque animæ hæc quoniam natura nec uno | |
| tempore sincera existit, mortalis habendast. | |
| quod si forte putas ipsam se posse per artus | |
| introsum trahere et partis conducere in unum | |
| atque ideo cunctis sensum diducere membris, | |
| at locus ille tamen, quo copia tanta animai | |
| cogitur, in sensu debet maiore videri; | |
| qui quoniam nusquamst, ni mirum, ut diximus [ante>, | |
| dilaniata foras dispargitur, interit ergo. | |
| quin etiam si jam libeat concedere falsum | |
| et dare posse animam glomerari in corpore eorum, | |
| lumina qui lincunt moribundi particulatim, | |
| mortalem tamen esse animam fateare necesse | |
| nec refert utrum pereat dispersa per auras | |
| an contracta suis e partibus obbrutescat, | |
| quando hominem totum magis ac magis undique sensus | |
| deficit et vitæ minus et minus undique restat. | |
| Et quoniam mens est hominis pars una locoque | |
| fixa manet certo, vel ut aures atque oculi sunt | |
| atque alii sensus qui vitam cumque gubernant, | |
| et vel uti manus atque oculus naresve seorsum | |
| secreta ab nobis nequeunt sentire neque esse, | |
| sed tamen in parvo lincuntur tempore tali, | |
| sic animus per se non quit sine corpore et ipso | |
| esse homine, illius quasi quod vas esse videtur, | |
| sive aliud quid vis potius coniunctius ei | |
| fingere, quandoquidem conexu corpus adhæret. | |
| Denique corporis atque animi vivata potestas | |
| inter se coniuncta valent vitaque fruuntur; | |
| nec sine corpore enim vitalis edere motus | |
| sola potest animi per se natura nec autem | |
| cassum anima corpus durare et sensibus uti. | |
| scilicet avolsus radicibus ut nequit ullam | |
| dispicere ipse oculus rem seorsum corpore toto, | |
| sic anima atque animus per se nil posse videtur. | |
| ni mirum quia [per] venas et viscera mixtim, | |
| per nervos atque ossa tenentur corpore ab omni | |
| nec magnis intervallis primordia possunt | |
| libera dissultare, ideo conclusa moventur | |
| sensiferos motus, quos extra corpus in auras | |
| aëris haut possunt post mortem eiecta moveri | |
| propterea quia non simili ratione tenentur; | |
| corpus enim atque animans erit aër, si cohibere | |
| sese anima atque in eos poterit concludere motus, | |
| quos ante in nervis et in ipso corpore agebat. | |
| quare etiam atque etiam resoluto corporis omni | |
| tegmine et eiectis extra vitalibus auris | |
| dissolui sensus animi fateare necessest | |
| atque animam, quoniam coniunctast causa duobus. | |
| Denique cum corpus nequeat perferre animai | |
| discidium, quin in tætro tabescat odore, | |
| quid dubitas quin ex imo penitusque coorta | |
| emanarit uti fumus diffusa animæ vis, | |
| atque ideo tanta mutatum putre ruina | |
| conciderit corpus, penitus quia mota loco sunt | |
| fundamenta foras manant animæque per artus | |
| perque viarum omnis flexus, in corpore qui sunt, | |
| atque foramina? multimodis ut noscere possis | |
| dispertitam animæ naturam exisse per artus | |
| et prius esse sibi distractam corpore in ipso, | |
| quam prolapsa foras enaret in aëris auras. | |
| Quin etiam finis dum vitæ vertitur intra, | |
| sæpe aliqua tamen e causa labefacta videtur | |
| ire anima ac toto solui de corpore [tota] | |
| et quasi supremo languescere tempore voltus | |
| molliaque exsangui cadere omnia [corpore] membra. | |
| quod genus est, animo male factum cum perhibetur | |
| aut animam liquisse; ubi jam trepidatur et omnes | |
| extremum cupiunt vitæ reprehendere vinclum; | |
| conquassatur enim tum mens animæque potestas | |
| omnis. et hæc ipso cum corpore conlabefiunt, | |
| ut gravior paulo possit dissolvere causa. | |
| Quid dubitas tandem quin extra prodita corpus | |
| inbecilla foras in aperto, tegmine dempto, | |
| non modo non omnem possit durare per ævom, | |
| sed minimum quodvis nequeat consistere tempus? | |
| nec sibi enim quisquam moriens sentire videtur | |
| ire foras animam incolumem de corpore toto, | |
| nec prius ad jugulum et supera succedere fauces, | |
| verum deficere in certa regione locatam; | |
| ut sensus alios in parti quemque sua scit | |
| dissolui. quod si inmortalis nostra foret mens, | |
| non tam se moriens dissolvi conquereretur, | |
| sed magis ire foras vestemque relinquere, ut anguis. | |
| Denique cur animi numquam mens consiliumque | |
| gignitur in capite aut pedibus manibusve, sed unis | |
| sedibus et certis regionibus omnibus hæret, | |
| si non certa loca ad nascendum reddita cuique | |
| sunt, et ubi quicquid possit durare creatum | |
| atque ita multimodis partitis artubus esse, | |
| membrorum ut numquam existat præposterus ordo? | |
| usque adeo sequitur res rem, neque flamma creari | |
| fluminibus solitast neque in igni gignier algor. | |
| Prætertea si inmortalis natura animaist | |
| et sentire potest secreta a corpore nostro, | |
| quinque, ut opinor, eam faciundum est sensibus auctam. | |
| nec ratione alia nosmet proponere nobis | |
| possumus infernas animas Acherunte vagare. | |
| pictores itaque et scriptorum sæcla priora | |
| sic animas intro duxerunt sensibus auctas. | |
| at neque sorsum oculi neque nares nec manus ipsa | |
| esse potest animæ neque sorsum lingua neque aures; | |
| haud igitur per se possunt sentire neque esse. | |
| Et quoniam toto sentimus corpore inesse | |
| vitalem sensum et totum esse animale videmus, | |
| si subito medium celeri præciderit ictu | |
| vis aliqua, ut sorsum partem secernat utramque, | |
| dispertita procul dubio quoque vis animai | |
| et discissa simul cum corpore dissicietur. | |
| at quod scinditur et partis discedit in ullas, | |
| scilicet æternam sibi naturam abnuit esse. | |
| falciferos memorant currus abscidere membra | |
| sæpe ita de subito permixta cæde calentis, | |
| ut tremere in terra videatur ab artubus id quod | |
| decidit abscisum, cum mens tamen atque hominis vis | |
| mobilitate mali non quit sentire dolorem; | |
| et simul in pugnæ studio quod dedita mens est, | |
| corpore relicuo pugnam cædesque petessit, | |
| nec tenet amissam lævam cum tegmine sæpe | |
| inter equos abstraxe rotas falcesque rapaces, | |
| nec cecidisse alius dextram, cum scandit et instat. | |
| inde alius conatur adempto surgere crure, | |
| cum digitos agitat propter moribundus humi pes. | |
| et caput abscisum calido viventeque trunco | |
| servat humi voltum vitalem oculosque patentis, | |
| donec reliquias animai reddidit omnes. | |
| quin etiam tibi si, lingua vibrante, minanti | |
| serpentis cauda, procero corpore, utrumque | |
| sit libitum in multas partis discidere ferro, | |
| omnia jam sorsum cernes ancisa recenti | |
| volnere tortari et terram conspargere tabo, | |
| ipsam seque retro partem petere ore priorem, | |
| volneris ardenti ut morsu premat icta dolore. | |
| omnibus esse igitur totas dicemus in illis | |
| particulis animas? at ea ratione sequetur | |
| unam animantem animas habuisse in corpore multas. | |
| ergo divisast ea quæ fuit una simul cum | |
| corpore; quapropter mortale utrumque putandum'st, | |
| in multas quoniam partis disciditur æque. | |
| Prætertea si inmortalis natura animai | |
| constat et in corpus nascentibus insinuatur, | |
| cur super ante actam ætatem meminisse nequimus | |
| [interisse et quæ nunc est nunc esse creatam] | |
| nec vestigia gestarum rerum ulla tenemus? | |
| nam si tanto operest animi mutata potestas, | |
| omnis ut actarum exciderit retinentia rerum, | |
| non, ut opinor, id ab leto jam longius errat; | |
| qua propter fateare necessest quæ fuit ante | |
| interiisse, et quæ nunc est nunc esse creatam. | |
| Prætertea si jam perfecto corpore nobis | |
| inferri solitast animi vivata potestas | |
| tum cum gignimur et vitæ cum limen inimus, | |
| haud ita conveniebat uti cum corpore et una | |
| cum membris videatur in ipso sanguine cresse, | |
| sed vel ut in cavea per se sibi vivere solam | |
| convenit, ut sensu corpus tamen affluat omne. | |
| quare etiam atque etiam neque originis esse putandum'st | |
| expertis animas nec leti lege solutas; | |
| nam neque tanto opere adnecti potuisse putandum'st | |
| corporibus nostris extrinsecus insinuatas, | |
| quod fieri totum contra manifesta docet res | |
| �namque ita conexa est per venas viscera nervos | |
| ossaque, uti dentes quoque sensu participentur; | |
| morbus ut indicat et gelidai stringor aquai | |
| et lapis oppressus subitis e frugibus asper� | |
| nec, tam contextæ cum sint, exire videntur | |
| incolumes posse et salvas exsolvere sese | |
| omnibus e nervis atque ossibus articulisque, | |
| quod si forte putas extrinsecus insinuatam | |
| permanare animam nobis per membra solere, | |
| tanto quique magis cum corpore fusa peribit; | |
| quod permanat enim, dissolvitur, interit ergo; | |
| dispertitur enim per caulas corporis omnis. | |
| ut cibus, in membra atque artus cum diditur omnis, | |
| disperit atque aliam naturam sufficit ex se, | |
| sic anima atque animus quamvis [est] integra recens [in] | |
| corpus eunt, tamen in manando dissoluuntur, | |
| dum quasi per caulas omnis diduntur in artus | |
| particulæ quibus hæc animi natura creatur, | |
| quæ nunc in nostro dominatur corpore nata | |
| ex illa quæ tunc periit partita per artus. | |
| quapropter neque natali privata videtur | |
| esse die natura animæ nec funeris expers. | |
| Semina prætertea linquontur necne animai | |
| corpore in exanimo? quod si lincuntur et insunt, | |
| haut erit ut merito inmortalis possit haberi, | |
| partibus amissis quoniam libata recessit. | |
| sin ita sinceris membris ablata profugit, | |
| ut nullas partis in corpore liquerit ex se, | |
| unde cadavera rancenti jam viscere vermes | |
| expirant atque unde animantum copia tanta | |
| exos et exanguis tumidos perfluctuat artus? | |
| quod si forte animas extrinsecus insinuari? | |
| vermibus et privas in corpora posse venire | |
| credis nec reputas cur milia multa animarum | |
| conveniant unde una recesserit, hoc tamen est ut | |
| quærendum videatur et in discrimen agendum, | |
| utrum tandem animæ venentur semina quæque | |
| vermiculorum ipsæque sibi fabricentur ubi sint, | |
| an quasi corporibus perfectis insinuentur. | |
| at neque cur faciant ipsæ quareve laborent | |
| dicere suppeditat. neque enim, sine corpore cum sunt, | |
| sollicitæ volitant morbis alguque fameque; | |
| corpus enim magis his vitiis adfine laborat, | |
| et mala multa animus contage fungitur eius. | |
| sed tamen his esto quamvis facere utile corpus, | |
| cum subeant; at qua possint via nulla videtur. | |
| haut igitur faciunt animæ sibi corpora et artus. | |
| nec tamen est ut qui [cum] perfectis insinuentur | |
| corporibus; neque enim poterunt suptiliter esse | |
| conexæ neque consensu contagia fient. | |
| Denique cur acris violentia triste leonum | |
| seminium sequitur, volpes dolus, et fuga cervos? | |
| a patribus datur et [a] patrius pavor incitat artus, | |
| et jam cetera de genere hoc cur omnia membris | |
| ex ineunte ævo generascunt ingenioque, | |
| si non, certa suo quia semine seminioque | |
| vis animi pariter crescit cum corpore quoque? | |
| quod si inmortalis foret et mutare soleret | |
| corpora, permixtis animantes moribus essent, | |
| effugeret canis Hyrcano de semine sæpe | |
| cornigeri incursum cervi tremeretque per auras | |
| aëris accipiter fugiens veniente columba, | |
| desiperent homines, saperent fera sæcla ferarum. | |
| illud enim falsa fertur ratione, quod aiunt | |
| inmortalem animam mutato corpore flecti; | |
| quod mutatur enim, dissolvitur, interit ergo; | |
| traiciuntur enim partes atque ordine migrant; | |
| quare dissolui quoque debent posse per artus, | |
| denique ut intereant una cum corpore cunctæ. | |
| sin animas hominum dicent in corpora semper | |
| ire humana, tamen quæram cur e sapienti | |
| stulta queat fieri, nec prudens sit puer ullus, | |
| [si non, certa suo quia semine seminioque] | |
| nec tam doctus equæ pullus quam fortis equi vis. | |
| scilicet in tenero tenerascere corpore mentem | |
| confugient. quod si jam fit, fateare necessest | |
| mortalem esse animam, quoniam mutata per artus | |
| tanto opere amittit vitam sensumque priorem. | |
| quove modo poterit pariter cum corpore quoque | |
| confirmata cupitum ætatis tangere florem | |
| vis animi, nisi erit consors in origine prima? | |
| quidve foras sibi vult membris exire senectis? | |
| an metuit conclusa manere in corpore putri | |
| et domus ætatis spatio ne fessa vetusto | |
| obruat? at non sunt immortali ulla pericla. | |
| Denique conubia ad Veneris partusque ferarum | |
| esse animas præsto deridiculum esse videtur, | |
| expectare immortalis mortalia membra | |
| innumero numero certareque præproperanter | |
| inter se quæ prima potissimaque insinuetur; | |
| si non forte ita sunt animarum foedera pacta, | |
| ut quæ prima volans advenerit insinuetur | |
| prima neque inter se contendant viribus hilum. | |
| Denique in æthere non arbor, non æquore in alto | |
| nubes esse queunt nec pisces vivere in arvis | |
| nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse. | |
| certum ac dispositum'st ubi quicquid crescat et insit. | |
| sic animi natura nequit sine corpore oriri | |
| sola neque a nervis et sanguine longius esse. | |
| quod si posset enim, multo prius ipsa animi vis | |
| in capite aut umeris aut imis calcibus esse | |
| posset et innasci quavis in parte soleret, | |
| tandem in eodem homine atque in eodem vase manere. | |
| quod quoniam nostro quoque constat corpore certum | |
| dispositumque videtur ubi esse et crescere possit | |
| sorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum | |
| totum posse extra corpus durare genique. | |
| quare, corpus ubi interiit, periisse necessest | |
| confiteare animam distractam in corpore toto. | |
| quippe etenim mortale æterno jungere et una | |
| consentire putare et fungi mutua posse | |
| desiperest; quid enim diversius esse putandum'st | |
| aut magis inter se disiunctum discrepitansque, | |
| quam mortale quod est inmortali atque perenni | |
| iunctum in concilio sævas tolerare procellas? | |
| prætertea quæcumque manent æterna necessest | |
| aut quia sunt solido cum corpore respuere ictus | |
| nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas | |
| dissociare intus partis, ut materiai | |
| corpora sunt, quorum naturam ostendimus ante, | |
| aut ideo durare ætatem posse per omnem, | |
| plagarum quia sunt expertia sicut inanest, | |
| quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum, | |
| aut etiam quia nulla loci sit copia circum, | |
| quo quasi res possint discedere dissoluique, | |
| sicut summarum summast æterna, neque extra | |
| quis locus est quo diffugiant neque corpora sunt quæ | |
| possint incidere et valida dissolvere plaga. | |
| Quod si forte ideo magis inmortalis habendast, | |
| quod vitalibus ab rebus munita tenetur, | |
| aut quia non veniunt omnino aliena salutis, | |
| aut quia quæ veniunt aliqua ratione recedunt | |
| pulsa prius quam quid noceant sentire queamus, | |
| * * * | |
| præter enim quam quod morbis cum corporis ægret, | |
| advenit id quod eam de rebus sæpe futuris | |
| macerat inque metu male habet curisque fatigat, | |
| præteritisque male admissis peccata remordent. | |
| adde furorem animi proprium atque oblivia rerum, | |
| adde quod in nigras lethargi mergitur undas. | |
| Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum, | |
| quandoquidem natura animi mortalis habetur. | |
| et vel ut ante acto nihil tempore sensimus ægri, | |
| ad confligendum venientibus undique Poenis, | |
| omnia cum belli trepido concussa tumultu | |
| horrida contremuere sub altis ætheris auris, | |
| in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum | |
| omnibus humanis esset terraque marique, | |
| sic, ubi non erimus, cum corporis atque animai | |
| discidium fuerit, quibus e sumus uniter apti, | |
| scilicet haud nobis quicquam, qui non erimus tum, | |
| accidere omnino poterit sensumque movere, | |
| non si terra mari miscebitur et mare cælo. | |
| et si jam nostro sentit de corpore postquam | |
| distractast animi natura animæque potestas, | |
| nil tamen est ad nos, qui comptu coniugioque | |
| corporis atque animæ consistimus uniter apti. | |
| nec, si materiem nostram collegerit ætas | |
| post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est, | |
| atque iterum nobis fuerint data lumina vitæ, | |
| pertineat quicquam tamen ad nos id quoque factum, | |
| interrupta semel cum sit repetentia nostri. | |
| et nunc nil ad nos de nobis attinet, ante | |
| qui fuimus, [neque] jam de illis nos adficit angor. | |
| nam cum respicias inmensi temporis omne | |
| præteritum spatium, tum motus materiai | |
| multimodi quam sint, facile hoc adcredere possis, | |
| semina sæpe in eodem, ut nunc sunt, ordine posta | |
| hæc eadem, quibus e nunc nos sumus, ante fuisse. | |
| nec memori tamen id quimus reprehendere mente; | |
| inter enim jectast vitai pausa vageque | |
| deerrarunt passim motus ab sensibus omnes. | |
| debet enim, misere si forte ægreque futurum'st; | |
| ipse quoque esse in eo tum tempore, cui male possit | |
| accidere. id quoniam mors eximit, esseque prohibet | |
| illum cui possint incommoda conciliari, | |
| scire licet nobis nihil esse in morte timendum | |
| nec miserum fieri qui non est posse, neque hilum | |
| differre an nullo fuerit jam tempore natus, | |
| mortalem vitam mors cum inmortalis ademit. | |
| Proinde ubi se videas hominem indignarier ipsum, | |
| post mortem fore ut aut putescat corpore posto | |
| aut flammis interfiat malisve ferarum, | |
| scire licet non sincerum sonere atque subesse | |
| cæcum aliquem cordi stimulum, quamvis neget ipse | |
| credere se quemquam sibi sensum in morte futurum; | |
| non, ut opinor, enim dat quod promittit et unde | |
| nec radicitus e vita se tollit et eicit, | |
| sed facit esse sui quiddam super inscius ipse. | |
| vivus enim sibi cum proponit quisque futurum, | |
| corpus uti volucres lacerent in morte feræque, | |
| ipse sui miseret; neque enim se dividit illim | |
| nec removet satis a proiecto corpore et illum | |
| se fingit sensuque suo contaminat astans. | |
| hinc indignatur se mortalem esse creatum | |
| nec videt in vera nullum fore morte alium se, | |
| qui possit vivus sibi se lugere peremptum | |
| stansque jacentem [se] lacerari urive dolere. | |
| nam si in morte malum'st malis morsuque ferarum | |
| tractari, non invenio qui non sit acerbum | |
| ignibus inpositum calidis torrescere flammis | |
| aut in melle situm suffocari atque rigere | |
| frigore, cum summo gelidi cubat æquore saxi, | |
| urgerive superne obrutum pondere terræ. | |
| "Jam jam non domus accipiet te læta neque uxor | |
| optima, nec dulces occurrent oscula nati | |
| præripere et tacita pectus dulcedine tangent. | |
| non poteris factis florentibus esse tuisque | |
| præsidium. misero misere" aiunt "omnia ademit | |
| una dies infesta tibi tot præmia vitæ." | |
| illud in his rebus non addunt "nec tibi earum | |
| iam desiderium rerum super insidet una." | |
| quod bene si videant animo dictisque sequantur, | |
| dissoluant animi magno se angore metuque. | |
| "tu quidem ut es leto sopitus, sic eris ævi | |
| quod super est cunctis privatus doloribus ægris; | |
| at nos horrifico cinefactum te prope busto | |
| insatiabiliter deflevimus, æternumque | |
| nulla dies nobis mærorem e pectore demet." | |
| illud ab hoc igitur quærendum est, quid sit amari | |
| tanto opere, ad somnum si res redit atque quietem, | |
| cur quisquam æterno possit tabescere luctu. | |
| Hoc etiam faciunt ubi discubuere tenentque | |
| pocula sæpe homines et inumbrant ora coronis, | |
| ex animo ut dicant: "brevis hic est fructus homullis; | |
| iam fuerit neque post umquam revocare licebit." | |
| tam quam in morte mali cum primis hoc sit eorum, | |
| quod sitis exurat miseros atque arida torrat, | |
| aut aliæ cujus desiderium insideat rei. | |
| nec sibi enim quisquam tum se vitamque requiret, | |
| cum pariter mens et corpus sopita quiescunt; | |
| nam licet æternum per nos sic esse soporem, | |
| nec desiderium nostri nos adficit ullum, | |
| et tamen haud quaquam nostros tunc illa per artus | |
| longe ab sensiferis primordia motibus errant, | |
| cum correptus homo ex somno se colligit ipse. | |
| multo igitur mortem minus ad nos esse putandum'st, | |
| si minus esse potest quam quod nihil esse videmus; | |
| maior enim turbæ disiectus materiai | |
| consequitur leto nec quisquam expergitus extat, | |
| frigida quem semel est vitai pausa secuta. | |
| Denique si vocem rerum natura repente. | |
| mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa: | |
| "quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis ægris | |
| luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles? | |
| nam [si] grata fuit tibi vita ante acta priorque | |
| et non omnia pertusum congesta quasi in vas | |
| commoda perfluxere atque ingrata interiere; | |
| cur non ut plenus vitæ conviva recedis | |
| æquo animoque capis securam, stulte, quietem? | |
| sin ea quæ fructus cumque es periere profusa | |
| vitaque in offensost, cur amplius addere quæris, | |
| rursum quod pereat male et ingratum occidat omne, | |
| non potius vitæ finem facis atque laboris? | |
| nam tibi prætertea quod machiner inveniamque, | |
| quod placeat, nihil est; eadem sunt omnia semper. | |
| si tibi non annis corpus jam marcet et artus | |
| confecti languent, eadem tamen omnia restant, | |
| omnia si perges vivendo vincere sæcla, | |
| atque etiam potius, si numquam sis moriturus", | |
| quid respondemus, nisi justam intendere litem | |
| naturam et veram verbis exponere causam? | |
| grandior hic vero si jam seniorque queratur | |
| atque obitum lamentetur miser amplius æquo, | |
| non merito inclamet magis et voce increpet acri: | |
| "aufer abhinc lacrimas, baratre, et compesce querellas. | |
| omnia perfunctus vitai præmia marces; | |
| sed quia semper aves quod abest, præsentia temnis, | |
| inperfecta tibi elapsast ingrataque vita, | |
| et nec opinanti mors ad caput adstitit ante | |
| quam satur ac plenus possis discedere rerum. | |
| nunc aliena tua tamen ætate omnia mitte | |
| æquo animoque, age dum, magnis concede necessis?" | |
| iure, ut opinor, agat, jure increpet inciletque; | |
| cedit enim rerum novitate extrusa vetustas | |
| semper, et ex aliis aliud reparare necessest. | |
| Nec quisquam in baratrum nec Tartara deditur atra; | |
| materies opus est, ut crescant postera sæcla; | |
| quæ tamen omnia te vita perfuncta sequentur; | |
| nec minus ergo ante hæc quam tu cecidere cadentque. | |
| sic alid ex alio numquam desistet oriri | |
| vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu. | |
| respice item quam nil ad nos ante acta vetustas | |
| temporis æterni fuerit, quam nascimur ante. | |
| hoc igitur speculum nobis natura futuri | |
| temporis exponit post mortem denique nostram. | |
| numquid ibi horribile apparet, num triste videtur | |
| quicquam, non omni somno securius exstat? | |
| Atque ea ni mirum quæ cumque Acherunte profundo | |
| prodita sunt esse, in vita sunt omnia nobis. | |
| nec miser inpendens magnum timet aëre saxum | |
| Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens; | |
| sed magis in vita divom metus urget inanis | |
| mortalis casumque timent quem cuique ferat fors. | |
| nec Tityon volucres ineunt Acherunte jacentem | |
| nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam | |
| perpetuam ætatem possunt reperire profecto. | |
| quam libet immani proiectu corporis exstet, | |
| qui non sola novem dispessis jugera membris | |
| optineat, sed qui terrai totius orbem, | |
| non tamen æternum poterit perferre dolorem | |
| nec præbere cibum proprio de corpore semper. | |
| sed Tityos nobis hic est, in amore jacentem | |
| quem volucres lacerant atque exest anxius angor | |
| aut alia quavis scindunt cuppedine curæ. | |
| Sisyphus in vita quoque nobis ante oculos est, | |
| qui petere a populo fasces sævasque secures | |
| imbibit et semper victus tristisque recedit. | |
| nam petere imperium, quod inanest nec datur umquam, | |
| atque in eo semper durum sufferre laborem, | |
| hoc est adverso nixantem trudere monte | |
| saxum, quod tamen [e] summo jam vertice rusum | |
| volvitur et plani raptim petit æquora campi. | |
| deinde animi ingratam naturam pascere semper | |
| atque explere bonis rebus satiareque numquam, | |
| quod faciunt nobis annorum tempora, circum | |
| cum redeunt fetusque ferunt variosque lepores, | |
| nec tamen explemur vitai fructibus umquam, | |
| hoc, ut opinor, id est, ævo florente puellas | |
| quod memorant laticem pertusum congerere in vas, | |
| quod tamen expleri nulla ratione potestur. | |
| Cerberus et Furiæ jam vero et lucis egestas, | |
| Tartarus horriferos eructans faucibus æstus! | |
| qui neque sunt usquam nec possunt esse profecto; | |
| sed metus in vita poenarum pro male factis | |
| est insignibus insignis scelerisque luela, | |
| carcer et horribilis de saxo jactus deorsum, | |
| verbera carnifices robur pix lammina tædæ; | |
| quæ tamen etsi absunt, at mens sibi conscia factis | |
| præmetuens adhibet stimulos torretque flagellis, | |
| nec videt interea qui terminus esse malorum | |
| possit nec quæ sit poenarum denique finis, | |
| atque eadem metuit magis hæc ne in morte gravescant. | |
| hic Acherusia fit stultorum denique vita. | |
| Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis. | |
| "lumina sis oculis etiam bonus Ancus reliquit, | |
| qui melior multis quam tu fuit, improbe, rebus. | |
| inde alii multi reges rerumque potentes | |
| occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt. | |
| ille quoque ipse, viam qui quondam per mare magnum | |
| stravit iterque dedit legionibus ire per altum | |
| ac pedibus salsas docuit super ire lucunas | |
| et contempsit equis insultans murmura ponti, | |
| lumine adempto animam moribundo corpore fudit. | |
| Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror, | |
| ossa dedit terræ proinde ac famul infimus esset. | |
| adde repertores doctrinarum atque leporum, | |
| adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus | |
| sceptra potitus eadem aliis sopitus quietest. | |
| denique Democritum post quam matura vetustas | |
| admonuit memores motus languescere mentis, | |
| sponte sua leto caput obvius optulit ipse. | |
| ipse Epicurus obit decurso lumine vitæ, | |
| qui genus humanum ingenio superavit et omnis | |
| restinxit stellas exortus ut ætherius sol. | |
| tu vero dubitabis et indignabere obire? | |
| mortua cui vita est prope jam vivo atque videnti, | |
| qui somno partem maiorem conteris ævi, | |
| et viligans stertis nec somnia cernere cessas | |
| sollicitamque geris cassa formidine mentem | |
| nec reperire potes tibi quid sit sæpe mali, cum | |
| ebrius urgeris multis miser undique curis | |
| atque animo incerto fluitans errore vagaris." | |
| Si possent homines, proinde ac sentire videntur | |
| pondus inesse animo, quod se gravitate fatiget, | |
| e quibus id fiat causis quoque noscere et unde | |
| tanta mali tam quam moles in pectore constet, | |
| haut ita vitam agerent, ut nunc plerumque videmus | |
| quid sibi quisque velit nescire et quærere semper, | |
| commutare locum, quasi onus deponere possit. | |
| Exit sæpe foras magnis ex ædibus ille, | |
| esse domi quem pertæsum'st, subitoque [revertit>, | |
| quippe foris nihilo melius qui sentiat esse. | |
| Currit agens mannos ad villam præcipitanter | |
| auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans; | |
| oscitat extemplo, tetigit cum limina villæ, | |
| aut abit in somnum gravis atque oblivia quærit, | |
| aut etiam properans urbem petit atque revisit. | |
| Hoc se quisque modo fugit, at quem scilicet, ut fit, | |
| effugere haut potis est: ingratius hæret et odit | |
| propterea, morbi quia causam non tenet æger; | |
| quam bene si videat, jam rebus quisque relictis | |
| naturam primum studeat cognoscere rerum, | |
| temporis æterni quoniam, non unius horæ, | |
| ambigitur status, in quo sit mortalibus omnis | |
| ætas, post mortem quæ restat cumque manendo. | |
| Denique tanto opere in dubiis trepidare periclis | |
| quæ mala nos subigit vitai tanta cupido? | |
| certe equidem finis vitæ mortalibus adstat | |
| nec devitari letum pote, quin obeamus. | |
| Prætertea versamur ibidem atque insumus usque | |
| nec nova vivendo procuditur ulla voluptas; | |
| sed dum abest quod avemus, id exsuperare videtur | |
| cetera; post aliud, cum contigit illud, avemus | |
| et sitis æqua tenet vitai semper hiantis. | |
| Posteraque in dubiost fortunam quam vehat ætas, | |
| quidve ferat nobis casus quive exitus instet. | |
| nec prorsum vitam ducendo demimus hilum | |
| tempore de mortis nec delibare valemus, | |
| quo minus esse diu possimus forte perempti. | |
| proinde licet quod vis vivendo condere sæcla, | |
| mors æterna tamen nihilo minus illa manebit, | |
| nec minus ille diu jam non erit, ex hodierno | |
| lumine qui finem vitai fecit, et ille, | |
| mensibus atque annis qui multis occidit ante. | |
Liber Quartus
| | Avia Pieridum peragro loca nullius ante | |
| trita solo. Juvat integros accedere fontis | |
| atque haurire, juvatque novos decerpere flores | |
| insignemque meo capiti petere inde coronam, | |
| unde prius nulli velarint tempora musæ; | |
| primum quod magnis doceo de rebus et artis | |
| religionum animum nodis exsolvere pergo, | |
| deinde quod obscura de re tam lucida pango | |
| carmina musæo contingens cuncta lepore. | |
| id quoque enim non ab nulla ratione videtur; | |
| nam vel uti pueris absinthia tætra medentes | |
| cum dare conantur, prius oras pocula circum | |
| contingunt mellis dulci flavoque liquore, | |
| ut puerorum ætas inprovida ludificetur | |
| labrorum tenus, interea perpotet amarum | |
| absinthi laticem deceptaque non capiatur, | |
| sed potius tali facto recreata valescat, | |
| sic ego nunc, quoniam hæc ratio plerumque videtur | |
| tristior esse quibus non est tractata, retroque | |
| volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti | |
| carmine Pierio rationem exponere nostram | |
| et quasi musæo dulci contingere melle; | |
| si tibi forte animum tali ratione tenere | |
| versibus in nostris possem, dum percipis omnem | |
| naturam rerum ac persentis utilitatem. | |
| Sed quoniam docui cunctarum exordia rerum | |
| qualia sint et quam variis distantia formis | |
| sponte sua volitent æterno percita motu | |
| quoque modo possit res ex his quæque creari, | |
| [nunc agere incipiam tibi quod vehementer ad has res | |
| attinet esse ea quæ rerum simulacra vocamus, | |
| quæ quasi membranæ vel cortex nominitandast,] | |
| atque animi quoniam docui natura quid esset | |
| et quibus e rebus cum corpore compta vigeret | |
| quove modo distracta rediret in ordia prima, | |
| nunc agere incipiam tibi, quod vehementer ad has res | |
| attinet esse ea quæ rerum simulacra vocamus, | |
| quod speciem ac formam similem gerit eius imago, | |
| cujus cumque cluet de corpore fusa vagari; | |
| quæ quasi membranæ summo de corpore rerum | |
| dereptæ volitant ultroque citroque per auras, | |
| atque eadem nobis vigilantibus obvia mentes | |
| terrificant atque in somnis, cum sæpe figuras | |
| contuimur miras simulacraque luce carentum, | |
| quæ nos horrifice languentis sæpe sopore | |
| excierunt ne forte animas Acherunte reamur | |
| effugere aut umbras inter vivos volitare | |
| neve aliquid nostri post mortem posse relinqui, | |
| cum corpus simul atque animi natura perempta | |
| in sua discessum dederint primordia quæque. | |
| dico igitur rerum effigias tenuisque figuras | |
| mittier ab rebus summo de cortice eorum; | |
| id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde. | |
| Principio quoniam mittunt in rebus apertis | |
| corpora res multæ, partim diffusa solute, | |
| robora ceu fumum mittunt ignesque vaporem, | |
| et partim contexta magis condensaque, ut olim | |
| cum teretis ponunt tunicas æstate cicadæ, | |
| et vituli cum membranas de corpore summo | |
| nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens | |
| exuit in spinis vestem; nam sæpe videmus | |
| illorum spoliis vepres volitantibus auctas. | |
| quæ quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago | |
| ab rebus mitti summo de corpore rerum. | |
| nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant | |
| quam quæ tenvia sunt, hiscendist nulla potestas; | |
| præsertim cum sint in summis corpora rebus | |
| multa minuta, jaci quæ possint ordine eodem | |
| quo fuerint et formai servare figuram, | |
| et multo citius, quanto minus indupediri | |
| pauca queunt et [quæ] sunt prima fronte locata. | |
| nam certe jacere ac largiri multa videmus, | |
| non solum ex alto penitusque, ut diximus ante, | |
| verum de summis ipsum quoque sæpe colorem. | |
| et volgo faciunt id lutea russaque vela | |
| et ferrugina, cum magnis intenta theatris | |
| per malos volgata trabesque trementia flutant; | |
| namque ibi consessum caveai supter et omnem | |
| scænai speciem patrum matrumque deorsum | |
| inficiunt coguntque suo fluitare colore. | |
| et quanto circum mage sunt inclusa theatri | |
| moenia, tam magis hæc intus perfusa lepore | |
| omnia conrident correpta luce diei. | |
| ergo lintea de summo cum corpore fucum | |
| mittunt, effigias quoque debent mittere tenvis | |
| res quæque, ex summo quoniam jaculantur utraque. | |
| sunt igitur jam formarum vestigia certa, | |
| quæ volgo volitant subtili prædita filo | |
| nec singillatim possunt secreta videri. | |
| Prætertea omnis odor fumus vapor atque aliæ res | |
| consimiles ideo diffusæ rebus abundant, | |
| ex alto quia dum veniunt extrinsecus ortæ | |
| scinduntur per iter flexum, nec recta viarum | |
| ostia sunt, qua contendant exire coortæ. | |
| at contra tenuis summi membrana coloris | |
| cum jacitur, nihil est quod eam discerpere possit, | |
| in promptu quoniam est in prima fronte locata. | |
| Postremo speculis in aqua splendoreque in omni | |
| quæ cumque apparent nobis simulacra, necessest, | |
| quandoquidem simili specie sunt prædita rerum, | |
| exin imaginibus missis consistere eorum. | |
| [nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant | |
| quam quæ tenuia sunt, hiscendist nulla potestas.] | |
| sunt igitur tenues formarum illis similesque | |
| effigiæ, singillatim quas cernere nemo | |
| cum possit, tamen adsiduo crebroque repulsu | |
| reiectæ reddunt speculorum ex æquore visum, | |
| nec ratione alia servari posse videntur, | |
| tanto opere ut similes reddantur cuique figuræ. | |
| Nunc age, quam tenui natura constet imago | |
| percipe. et in primis, quoniam primordia tantum | |
| sunt infra nostros sensus tantoque minora | |
| quam quæ primum oculi coeptant non posse tueri, | |
| nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum | |
| cunctarum quam sint subtilia percipe paucis. | |
| primum animalia sunt jam partim tantula, corum | |
| tertia pars nulla possit ratione videri. | |
| horum intestinum quodvis quale esse putandum'st! | |
| quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus? | |
| quantula sunt! quid prætertea primordia quæque, | |
| unde anima atque animi constet natura necessum'st, | |
| nonne vides quam sint subtilia quamque minuta? | |
| prætertea quæcumque suo de corpore odorem | |
| expirant acrem, panaces absinthia tætra | |
| habrotonique graves et tristia centaurea, | |
| quorum unum quidvis leviter si forte duobus | |
| * * * | |
| quin potius noscas rerum simulacra vagari | |
| multa modis multis, nulla vi cassaque sensu? | |
| Sed ne forte putes ea demum sola vagari, | |
| quæ cumque ab rebus rerum simulacra recedunt, | |
| sunt etiam quæ sponte sua gignuntur et ipsa | |
| constituuntur in hoc cælo, qui dicitur ær, | |
| quæ multis formata modis sublime feruntur, | |
| ut nubes facile inter dum concrescere in alto | |
| cernimus et mundi speciem violare serenam | |
| aëra mulcentes motu; nam sæpe Gigantum | |
| ora volare videntur et umbram ducere late, | |
| inter dum magni montes avolsaque saxa | |
| montibus ante ire et solem succedere præter, | |
| inde alios trahere atque inducere belua nimbos. | |
| nec speciem mutare suam liquentia cessant | |
| et cujusque modi formarum vertere in oras. | |
| Nunc ea quam facili et celeri ratione genantur | |
| perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant | |
| * * * | |
| semper enim summum quicquid de rebus abundat, | |
| quod jaculentur. et hoc alias cum pervenit in res, | |
| transit, ut in primis vestem; sed ubi aspera saxa | |
| aut in materiam ligni pervenit, ibi jam | |
| scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit. | |
| at cum splendida quæ constant opposta fuerunt | |
| densaque, ut in primis speculum est, nihil accidit horum; | |
| nam neque, uti vestem, possunt transire, neque autem | |
| scindi; quam meminit levor præstare salutem. | |
| qua propter fit ut hinc nobis simulacra redundent. | |
| et quamvis subito quovis in tempore quamque | |
| rem contra speculum ponas, apparet imago; | |
| perpetuo fluere ut noscas e corpore summo | |
| texturas rerum tenuis tenuisque figuras. | |
| ergo multa brevi spatio simulacra genuntur, | |
| ut merito celer his rebus dicatur origo. | |
| et quasi multa brevi spatio summittere debet | |
| lumina sol, ut perpetuo sint omnia plena, | |
| sic ab rebus item simili ratione necessest | |
| temporis in puncto rerum simulacra ferantur | |
| multa modis multis in cunctas undique partis; | |
| quandoquidem speculum quo cumque obvertimus oris, | |
| res ibi respondent simili forma atque colore. | |
| Prætertea modo cum fuerit liquidissima cæli | |
| tempestas, perquam subito fit turbida foede, | |
| undique uti tenebras omnis Acherunta rearis | |
| liquisse et magnas cæli complesse cavernas. | |
| usque adeo tætra nimborum nocte coorta | |
| inpendent atræ Formidinis ora superne; | |
| quorum quantula pars sit imago dicere nemost | |
| qui possit neque eam rationem reddere dictis. | |
| Nunc age, quam celeri motu simulacra ferantur, | |
| et quæ mobilitas ollis tranantibus auras | |
| reddita sit, longo spatio ut brevis hora teratur, | |
| in quem quæque locum diverso numine tendunt, | |
| suavidicis potius quam multis versibus edam; | |
| parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam | |
| clamor in ætheriis dispersus nubibus austri. | |
| Principio persæpe levis res atque minutis | |
| corporibus factas celeris licet esse videre. | |
| in quo jam genere est solis lux et vapor eius, | |
| propterea quia sunt e primis facta minutis, | |
| quæ quasi cuduntur perque aëris intervallum | |
| non dubitant transire sequenti concita plaga; | |
| suppeditatur enim confestim lumine lumen | |
| et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur. | |
| qua propter simulacra pari ratione necessest | |
| inmemorabile per spatium transcurrere posse | |
| temporis in puncto, primum quod parvola causa | |
| est procul a tergo quæ provehat atque propellat, | |
| quod super est, ubi tam volucri levitate ferantur, | |
| deinde quod usque adeo textura prædita rara | |
| mittuntur, facile ut quasvis penetrare queant res | |
| et quasi permanare per aëris intervallum. | |
| Prætertea si quæ penitus corpuscula rerum | |
| ex altoque foras mittuntur, solis uti lux | |
| ac vapor, hæc puncto cernuntur lapsa diei | |
| per totum cæli spatium diffundere sese | |
| perque volare mare ac terras cælumque rigare. | |
| quid quæ sunt igitur jam prima fronte parata, | |
| cum jaciuntur et emissum res nulla moratur? | |
| quone vides citius debere et longius ire | |
| multiplexque loci spatium transcurrere eodem | |
| tempore quo solis pervolgant lumina cælum? | |
| Hoc etiam in primis specimen verum esse videtur, | |
| quam celeri motu rerum simulacra ferantur, | |
| quod simul ac primum sub diu splendor aquai | |
| ponitur, extemplo cælo stellante serena | |
| sidera respondent in aqua radiantia mundi. | |
| iamne vides igitur quam puncto tempore imago | |
| ætheris ex oris in terrarum accidat oras? | |
| quare etiam atque etiam mitti fateare necessest | |
| corpora quæ feriant oculos visumque lacessant. | |
| perpetuoque fluunt certis ab rebus odores, | |
| frigus ut a fluviis, calor ab sole, æstus ab undis | |
| æquoris, exesor moerorum litora circum, | |
| nec variæ cessant voces volitare per auras. | |
| denique in os salsi venit umor sæpe saporis, | |
| cum mare versamur propter, dilutaque contra | |
| cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror. | |
| usque adeo omnibus ab rebus res quæque fluenter | |
| fertur et in cunctas dimittitur undique partis | |
| nec mora nec requies interdatur ulla fluendi, | |
| perpetuo quoniam sentimus et omnia semper | |
| cernere odorari licet et sentire sonare. | |
| Prætertea quoniam manibus tractata figura | |
| in tenebris quædam cognoscitur esse eadem quæ | |
| cernitur in luce et claro candore, necessest | |
| consimili causa tactum visumque moveri. | |
| nunc igitur si quadratum temptamus et id nos | |
| commovet in tenebris, in luci quæ poterit res | |
| accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago? | |
| esse in imaginibus qua propter causa videtur | |
| cernundi neque posse sine his res ulla videri. | |
| Nunc ea quæ dico rerum simulacra feruntur | |
| undique et in cunctas jaciuntur didita partis; | |
| verum nos oculis quia solis cernere quimus, | |
| propterea fit uti, speciem quo vertimus, omnes | |
| res ibi eam contra feriant forma atque colore. | |
| et quantum quæque ab nobis res absit, imago | |
| efficit ut videamus et internoscere curat; | |
| nam cum mittitur, extemplo protrudit agitque | |
| aëra qui inter se cumque est oculosque locatus, | |
| isque ita per nostras acies perlabitur omnis | |
| et quasi perterget pupillas atque ita transit. | |
| propterea fit uti videamus quam procul absit | |
| res quæque. et quanto plus aëris ante agitatur | |
| et nostros oculos perterget longior aura, | |
| tam procul esse magis res quæque remota videtur. | |
| scilicet hæc summe celeri ratione geruntur, | |
| quale sit ut videamus, et una quam procul absit. | |
| Illud in his rebus minime mirabile habendum'st, | |
| cur, ea quæ feriant oculos simulacra videri | |
| singula cum nequeant, res ipsæ perspiciantur. | |
| ventus enim quoque paulatim cum verberat et cum | |
| acre fluit frigus, non privam quamque solemus | |
| particulam venti sentire et frigoris eius, | |
| sed magis unorsum, fierique perinde videmus | |
| corpore tum plagas in nostro tam quam aliquæ res | |
| verberet atque sui det sensum corporis extra. | |
| prætertea lapidem digito cum tundimus, ipsum | |
| tangimus extremum saxi summumque colorem | |
| nec sentimus eum tactu, verum magis ipsam | |
| duritiem penitus saxi sentimus in alto. | |
| Nunc age, cur ultra speculum videatur imago | |
| percipe: nam certe penitus remmota videtur. | |
| quod genus illa foris quæ vere transpiciuntur, | |
| ianua cum per se transpectum præbet apertum, | |
| multa facitque foris ex ædibus ut videantur; | |
| is quoque enim duplici geminoque fit aëre visus. | |
| primus enim citra postes tum cernitur aër, | |
| inde fores ipsæ dextra lævaque secuntur, | |
| post extraria lux oculos perterget et aër | |
| alter, et illa foris quæ vere transpiciuntur. | |
| sic ubi se primum speculi proiecit imago, | |
| dum venit ad nostras acies, protrudit agitque | |
| aëra qui inter se cumquest oculosque locatus, | |
| et facit, ut prius hunc omnem sentire queamus | |
| quam speculum; sed ubi [in] speculum quoque sensimus ipsum, | |
| continuo a nobis in eum quæ fertur imago | |
| pervenit, et nostros oculos reiecta revisit | |
| atque alium præ se propellens aëra volvit, | |
| et facit ut prius hunc quam se videamus, eoque | |
| distare ab speculo tantum semota videtur. | |
| quare etiam atque etiam minime mirarier est par | |
| * * * | |
| illis quæ reddunt speculorum ex æquore visum, | |
| aëribus binis quoniam res confit utraque. | |
| Nunc ea quæ nobis membrorum dextera pars est, | |
| in speculis fit ut in læva videatur eo quod | |
| planitiem ad speculi veniens cum offendit imago, | |
| non convertitur incolumis, sed recta retrorsum | |
| sic eliditur, ut siquis, prius arida quam sit | |
| cretea persona, adlidat pilæve trabive, | |
| atque ea continuo rectam si fronte figuram | |
| servet et elisam retro sese exprimat ipsa. | |
| fiet ut, ante oculus fuerit qui dexter, ut idem | |
| nunc sit lævus et e lævo sit mutua dexter. | |
| Fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago, | |
| quinque etiam [aut] sex ut fieri simulacra su�rint. | |
| nam quæ cumque retro parte interiore latebunt, | |
| inde tamen, quamvis torte penitusque remota, | |
| omnia per flexos aditus educta licebit | |
| pluribus hæc speculis videantur in ædibus esse. | |
| usque adeo speculo in speculum translucet imago, | |
| et cum læva data est, fit rusum ut dextera fiat, | |
| inde retro rursum redit et convertit eodem. | |
| Quin etiam quæ cumque latuscula sunt speculorum | |
| adsimili lateris flexura prædita nostri, | |
| dextera ea propter nobis simulacra remittunt, | |
| aut quia de speculo in speculum transfertur imago, | |
| inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam quod | |
| circum agitur, cum venit, imago propterea quod | |
| flexa figura docet speculi convertier ad nos. | |
| Indugredi porro pariter simulacra pedemque | |
| ponere nobiscum credas gestumque imitari | |
| propterea quia, de speculi qua parte recedas, | |
| continuo nequeunt illinc simulacra reverti; | |
| omnia quandoquidem cogit natura referri | |
| ac resilire ab rebus ad æquos reddita flexus. | |
| Splendida porro oculi fugitant vitantque tueri. | |
| sol etiam cæcat, contra si tendere pergas, | |
| propterea quia vis magnast ipsius et alte | |
| aëra per purum simulacra feruntur | |
| et feriunt oculos turbantia composituras. | |
| Prætertea splendor qui cumque est acer adurit | |
| sæpe oculos ideo quod semina possidet ignis | |
| multa, dolorem oculis quæ gignunt insinuando. | |
| lurida prætertea fiunt quæ cumque tuentur | |
| arquati, quia luroris de corpore eorum | |
| semina multa fluunt simulacris obvia rerum, | |
| multaque sunt oculis in eorum denique mixta, | |
| quæ contage sua palloribus omnia pingunt. | |
| E tenebris autem quæ sunt in luce tuemur | |
| propterea quia, cum propior caliginis aër | |
| ater init oculos prior et possedit apertos, | |
| insequitur candens confestim lucidus aër, | |
| qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras | |
| aëris illius; nam multis partibus hic est | |
| mobilior multisque minutior et mage pollens. | |
| qui simul atque vias oculorum luce replevit | |
| atque pate fecit, quas ante obsederat aër | |
| , continuo rerum simulacra secuntur, | |
| quæ sita sunt in luce, lacessuntque ut videamus. | |
| quod contra facere in tenebris e luce nequimus | |
| propterea quia posterior caliginis aër | |
| crassior insequitur, qui cuncta foramina complet | |
| obsiditque vias oculorum, ne simulacra | |
| possint ullarum rerum coniecta moveri. | |
| Quadratasque procul turris cum cernimus urbis, | |
| propterea fit uti videantur sæpe rutundæ, | |
| angulus optusus quia longe cernitur omnis | |
| sive etiam potius non cernitur ac perit eius | |
| plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus, | |
| aëra per multum quia dum simulacra feruntur, | |
| cogit hebescere eum crebris offensibus aër. | |
| hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis. | |
| fit quasi ut ad turnum saxorum structa tuantur; | |
| non tamen ut coram quæ sunt vereque rutunda, | |
| sed quasi adumbratim paulum simulata videntur. | |
| Umbra videtur item nobis in sole moveri | |
| et vestigia nostra sequi gestumque imitari, | |
| aëra si credis privatum lumine posse | |
| indugredi, motus hominum gestumque sequentem; | |
| nam nihil esse potest aliud nisi lumine cassus | |
| aër id quod nos umbram perhibere su�mus. | |
| ni mirum, quia terra locis ex ordine certis | |
| lumine privatur solis qua cumque meantes | |
| officimus, repletur item quod liquimus eius, | |
| propterea fit uti videatur, quæ fuit umbra | |
| corporis, e regione eadem nos usque secuta. | |
| semper enim nova se radiorum lumina fundunt | |
| primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur. | |
| propterea facile et spoliatur lumine terra | |
| et repletur item nigrasque sibi abluit umbras. | |
| Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum. | |
| nam quo cumque loco sit lux atque umbra tueri | |
| illorum est; eadem vero sint lumina necne, | |
| umbraque quæ fuit hic eadem nunc transeat illuc, | |
| an potius fiat paulo quod diximus ante, | |
| hoc animi demum ratio discernere debet, | |
| nec possunt oculi naturam noscere rerum. | |
| proinde animi vitium hoc oculis adfingere noli. | |
| Qua vehimur navi, fertur, cum stare videtur; | |
| quæ manet in statione, ea præter creditur ire. | |
| et fugere ad puppim colles campique videntur, | |
| quos agimus præter navem velisque volamus. | |
| Sidera cessare ætheriis adfixa cavernis | |
| cuncta videntur, et adsiduo sunt omnia motu, | |
| quandoquidem longos obitus exorta revisunt, | |
| cum permensa suo sunt cælum corpore claro. | |
| solque pari ratione manere et luna videtur | |
| in statione, ea quæ ferri res indicat ipsa. | |
| Exstantisque procul medio de gurgite montis | |
| classibus inter quos liber patet exitus ingens, | |
| insula coniunctis tamen ex his una videtur. | |
| atria versari et circum cursare columnæ | |
| usque adeo fit uti pueris videantur, ubi ipsi | |
| desierunt verti, vix ut jam credere possint | |
| non supra sese ruere omnia tecta minari. | |
| Jamque rubrum tremulis jubar ignibus erigere alte | |
| cum coeptat natura supraque extollere montes, | |
| quos tibi tum supra sol montis esse videtur | |
| comminus ipse suo contingens fervidus igni, | |
| vix absunt nobis missus bis mille sagittæ, | |
| vix etiam cursus quingentos sæpe veruti; | |
| inter eos solemque jacent immania ponti | |
| æquora substrata ætheriis ingentibus oris, | |
| interiectaque sunt terrarum milia multa, | |
| quæ variæ retinent gentes et sæcla ferarum. | |
| At coniectus aquæ digitum non altior unum, | |
| qui lapides inter sistit per strata viarum, | |
| despectum præbet sub terras inpete tanto, | |
| a terris quantum cæli patet altus hiatus, | |
| nubila despicere et cælum ut videare videre, | |
| corpora mirande sub terras abdita cælo. | |
| Denique ubi in medio nobis ecus acer obhæsit | |
| flumine et in rapidas amnis despeximus undas, | |
| stantis equi corpus transversum ferre videtur | |
| vis et in adversum flumen contrudere raptim, | |
| et quo cumque oculos traiecimus omnia ferri | |
| et fluere adsimili nobis ratione videntur. | |
| Porticus æquali quamvis est denique ductu | |
| stansque in perpetuum paribus suffulta columnis, | |
| longa tamen parte ab summa cum tota videtur, | |
| paulatim trahit angusti fastigia coni, | |
| tecta solo jungens atque omnia dextera lævis | |
| donec in obscurum coni conduxit acumen. | |
| In pelago nautis ex undis ortus in undis | |
| sol fit uti videatur obire et condere lumen; | |
| quippe ubi nil aliud nisi aquam cælumque tuentur; | |
| ne leviter credas labefactari undique sensus. | |
| at maris ignaris in portu clauda videntur | |
| navigia aplustris fractis obnitier undis. | |
| nam quæ cumque supra rorem salis edita pars est | |
| remorum, recta est, et recta superne guberna; | |
| quæ demersa liquore obeunt, refracta videntur | |
| omnia converti sursumque supina reverti | |
| et reflexa prope in summo fluitare liquore. | |
| Raraque per cælum cum venti nubila portant | |
| tempore nocturno, tum splendida signa videntur | |
| labier adversum nimbos atque ire superne | |
| longe aliam in partem ac vera ratione feruntur | |
| At si forte oculo manus uni subdita supter | |
| pressit eum, quodam sensu fit uti videantur | |
| omnia quæ tuimur fieri tum bina tuendo, | |
| bina lucernarum florentia lumina flammis | |
| binaque per totas ædis geminare supellex | |
| et duplicis hominum facies et corpora bina. | |
| Denique cum suavi devinxit membra sopore | |
| somnus et in summa corpus jacet omne quiete, | |
| tum vigilare tamen nobis et membra movere | |
| nostra videmur, et in noctis caligine cæca | |
| cernere censemus solem lumenque diurnum, | |
| conclusoque loco cælum mare flumina montis | |
| mutare et campos pedibus transire videmur, | |
| et sonitus audire, severa silentia noctis | |
| undique cum constent, et reddere dicta tacentes. | |
| Cetera de genere hoc mirande multa videmus, | |
| quæ violare fidem quasi sensibus omnia quærunt, | |
| ne quiquam, quoniam pars horum maxima fallit | |
| propter opinatus animi, quos addimus ipsi, | |
| pro visis ut sint quæ non sunt sensibus visa; | |
| nam nihil ægrius est quam res secernere apertas | |
| ab dubiis, animus quas ab se protinus addit. | |
| Denique nil sciri siquis putat, id quoque nescit | |
| an sciri possit, quoniam nil scire fatetur. | |
| hunc igitur contra minuam contendere causam, | |
| qui capite ipse suo in statuit vestigia sese. | |
| et tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum | |
| quæram, cum in rebus veri nil viderit ante, | |
| unde sciat quid sit scire et nescire vicissim, | |
| notitiam veri quæ res falsique crearit | |
| et dubium certo quæ res differre probarit. | |
| invenies primis ab sensibus esse creatam | |
| notitiem veri neque sensus posse refelli. | |
| nam maiore fide debet reperirier illud, | |
| sponte sua veris quod possit vincere falsa. | |
| quid maiore fide porro quam sensus haberi | |
| debet? an ab sensu falso ratio orta valebit | |
| dicere eos contra, quæ tota ab sensibus orta est? | |
| qui nisi sunt veri, ratio quoque falsa fit omnis. | |
| An poterunt oculos aures reprehendere, an aures | |
| tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris, | |
| an confutabunt nares oculive revincent? | |
| non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique potestas | |
| divisast, sua vis cuiquest, ideoque necesse est | |
| et quod molle sit et gelidum fervensve videre | |
| et seorsum varios rerum sentire colores | |
| et quæ cumque coloribus sint coniuncta necessest. | |
| seorsus item sapor oris habet vim, seorsus odores | |
| nascuntur, seorsum sonitus. ideoque necesse est | |
| non possint alios alii convincere sensus. | |
| nec porro poterunt ipsi reprehendere sese, | |
| æqua fides quoniam debebit semper haberi. | |
| proinde quod in quoquest his visum tempore, verum'st. | |
| Et si non poterit ratio dissolvere causam, | |
| cur ea quæ fuerint juxtim quadrata, procul sint | |
| visa rutunda, tamen præstat rationis egentem | |
| reddere mendose causas utriusque figuræ, | |
| quam manibus manifesta suis emittere quoquam | |
| et violare fidem primam et convellere tota | |
| fundamenta quibus nixatur vita salusque. | |
| non modo enim ratio ruat omnis, vita quoque ipsa | |
| concidat extemplo, nisi credere sensibus ausis | |
| præcipitisque locos vitare et cetera quæ sint | |
| in genere hoc fugienda, sequi contraria quæ sint. | |
| illa tibi est igitur verborum copia cassa | |
| omnis, quæ contra sensus instructa paratast. | |
| Denique ut in fabrica, si pravast regula prima, | |
| normaque si fallax rectis regionibus exit, | |
| et libella aliqua si ex parti claudicat hilum, | |
| omnia mendose fieri atque obstipa necessu est | |
| prava cubantia prona supina atque absona tecta, | |
| iam ruere ut quædam videantur velle, ruantque | |
| prodita judiciis fallacibus omnia primis, | |
| sic igitur ratio tibi rerum prava necessest | |
| falsaque sit, falsis quæ cumque ab sensibus ortast. | |
| Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem | |
| sentiat, haud quaquam ratio scruposa relicta est. | |
| Principio auditur sonus et vox omnis, in auris | |
| insinuata suo pepulere ubi corpore sensum. | |
| corpoream quoque enim [vocem] constare fatendum'st | |
| et sonitum, quoniam possunt inpellere sensus. | |
| Prætertea radit vox fauces sæpe facitque | |
| asperiora foras gradiens arteria clamor, | |
| quippe per angustum turba maiore coorta | |
| ire foras ubi coeperunt primordia vocum. | |
| scilicet expletis quoque janua raditur oris. | |
| haud igitur dubium'st quin voces verbaque constent | |
| corporeis e principiis, ut lædere possint. | |
| nec te fallit item quid corporis auferat et quid | |
| detrahat ex hominum nervis ac viribus ipsis | |
| perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram | |
| auroræ perductus ab exoriente nitore, | |
| præsertim si cum summost clamore profusus. | |
| ergo corpoream vocem constare necessest, | |
| multa loquens quoniam amittit de corpore partem. | |
| Asperitas autem vocis fit ab asperitate | |
| principiorum et item levor levore creatur; | |
| nec simili penetrant auris primordia forma, | |
| cum tuba depresso graviter sub murmure mugit | |
| et reboat raucum retro cita barbita bombum, | |
| et [iam] Dauliades natæ hortis ex Heliconis | |
| cum liquidam tollunt lugubri voce querellam. | |
| Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro | |
| exprimimus rectoque foras emittimus ore, | |
| mobilis articulat nervorum dædala lingua, | |
| formaturaque labrorum pro parte figurat. | |
| hoc ubi non longum spatium'st unde illa profecta | |
| perveniat vox quæque, necessest verba quoque ipsa | |
| plane exaudiri discernique articulatim; | |
| servat enim formaturam servatque figuram. | |
| at si inter positum spatium sit longius æquo, | |
| aëra per multum confundi verba necessest | |
| et conturbari vocem, dum transvolat auras. | |
| ergo fit, sonitum ut possis sentire neque illam | |
| internoscere, verborum sententia quæ sit; | |
| usque adeo confusa venit vox inque pedita. | |
| Prætertea verbum sæpe unum perciet auris | |
| omnibus in populo missum præconis ab ore. | |
| in multas igitur voces vox una repente | |
| diffugit, in privas quoniam se dividit auris | |
| obsignans formam verbis clarumque sonorem. | |
| at quæ pars vocum non auris incidit ipsas, | |
| præter lata perit frustra diffusa per auras. | |
| pars solidis adlisa locis reiecta sonorem | |
| reddit et inter dum frustratur imagine verbi. | |
| quæ bene cum videas, rationem reddere possis | |
| tute tibi atque aliis, quo pacto per loca sola | |
| saxa paris formas verborum ex ordine reddant. | |
| palantis comites com montis inter opacos | |
| quærimus et magna dispersos voce ciemus. | |
| sex etiam aut septem loca vidi reddere vocis, | |
| unam cum jaceres: ita colles collibus ipsi | |
| verba repulsantes iterabant dicta referri. | |
| hæc loca capripedes Satyros Nymphasque tenere | |
| finitimi fingunt et Faunos esse locuntur, | |
| quorum noctivago strepitu ludoque jocanti | |
| adfirmant volgo taciturna silentia rumpi | |
| chordarumque sonos fieri dulcisque querellas, | |
| tibia quas fundit digitis pulsata canentum, | |
| et genus agricolum late sentiscere, quom Pan | |
| pinea semiferi capitis velamina quassans | |
| unco sæpe labro calamos percurrit hiantis, | |
| fistula silvestrem ne cesset fundere musam. | |
| cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur, | |
| ne loca deserta ab divis quoque forte putentur | |
| sola tenere. ideo jactant miracula dictis | |
| aut aliqua ratione alia ducuntur, ut omne | |
| humanum genus est avidum nimis auricularum. | |
| Quod super est, non est mirandum qua ratione, | |
| per loca quæ nequeunt oculi res cernere apertas, | |
| hæc loca per voces veniant aurisque lacessant, | |
| conloquium clausis foribus quoque sæpe videmus; | |
| ni mirum quia vox per flexa foramina rerum | |
| incolumis transire potest, simulacra renutant; | |
| perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant, | |
| qualia sunt vitrei, species qua travolat omnis. | |
| prætertea partis in cunctas dividitur vox, | |
| ex aliis aliæ quoniam gignuntur, ubi una | |
| dissuluit semel in multas exorta, quasi ignis | |
| sæpe solet scintilla suos se spargere in ignis. | |
| ergo replentur loca vocibus abdita retro, | |
| omnia quæ circum fervunt sonituque cientur. | |
| at simulacra viis derectis omnia tendunt, | |
| ut sunt missa semel; qua propter cernere nemo | |
| sæpe supra potis est, at voces accipere extra. | |
| et tamen ipsa quoque hæc, dum transit clausa [domorum> | |
| vox optunditur atque auris confusa penetrat | |
| et sonitum potius quam verba audire videmur. | |
| Hoc, qui sentimus sucum, lingua atque palatum | |
| plusculum habent in se rationis, plus operai. | |
| principio sucum sentimus in ore, cibum cum | |
| mandendo exprimimus, ceu plenam spongiam aquai | |
| siquis forte manu premere ac siccare co�pit. | |
| inde quod exprimimus per caulas omne palati | |
| diditur et raræ per flexa foramina linguæ, | |
| hoc ubi levia sunt manantis corpora suci, | |
| suaviter attingunt et suaviter omnia tractant | |
| umida linguai circum sudantia templa; | |
| at contra pungunt sensum lacerantque coorta, | |
| quanto quæque magis sunt asperitate repleta. | |
| deinde voluptas est e suco fine palati; | |
| cum vero deorsum per fauces præcipitavit, | |
| nulla voluptas est, dum diditur omnis in artus; | |
| nec refert quicquam quo victu corpus alatur, | |
| dum modo quod capias concoctum didere possis | |
| artubus et stomachi tumidum servare tenorem. | |
| Nunc aliis alius qui sit cibus ut videamus, | |
| expediam, quareve, aliis quod triste et amarum'st, | |
| hoc tamen esse aliis possit perdulce videri, | |
| tantaque [in] his rebus distantia differitasque est, | |
| ut quod aliis cibus est aliis fuat acre venenum; | |
| est itaque ut serpens, hominis quæ tacta salivis | |
| disperit ac sese mandendo conficit ipsa. | |
| prætertea nobis veratrum est acre venenum, | |
| at capris adipes et cocturnicibus auget. | |
| id quibus ut fiat rebus cognoscere possis, | |
| principio meminisse decet quæ diximus ante, | |
| semina multimodis in rebus mixta teneri. | |
| porro omnes quæ cumque cibum capiunt animantes, | |
| ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim | |
| extima membrorum circumcæsura co�rcet, | |
| proinde et seminibus constant variantque figura. | |
| semina cum porro distent, differre necessest | |
| intervalla viasque, foramina quæ perhibemus, | |
| omnibus in membris et in ore ipsoque palato. | |
| esse minora igitur quædam maioraque debent, | |
| esse triquetra aliis, aliis quadrata necessest, | |
| multa rutunda, modis multis multangula quædam. | |
| namque figurarum ratio ut motusque reposcunt, | |
| proinde foraminibus debent differe figuræ | |
| et variare viæ proinde ac textura co�rcet. | |
| hoc ubi quod suave est aliis aliis fit amarum, | |
| illi, cui suave est, levissima corpora debent | |
| contractabiliter caulas intrare palati, | |
| at contra quibus est eadem res intus acerba, | |
| aspera ni mirum penetrant hamataque fauces. | |
| nunc facile est ex his rebus cognoscere quæque. | |
| quippe ubi cui febris bili superante coorta est | |
| aut alia ratione aliquast vis excita morbi, | |
| perturbatur ibi jam totum corpus et omnes | |
| commutantur ibi posituræ principiorum; | |
| fit prius ad sensum [ut] quæ corpora conveniebant | |
| nunc non conveniant, et cetera sint magis apta, | |
| quæ penetrata queunt sensum progignere acerbum; | |
| utraque enim sunt in mellis commixta sapore; | |
| id quod jam supera tibi sæpe ostendimus ante. | |
| Nunc age, quo pacto naris adiectus odoris | |
| tangat agam. primum res multas esse necessest | |
| unde fluens volvat varius se fluctus odorum, | |
| et fluere et mitti volgo spargique putandum'st; | |
| verum aliis alius magis est animantibus aptus, | |
| dissimilis propter formas. ideoque per auras | |
| mellis apes quamvis longe ducuntur odore, | |
| volturiique cadaveribus; tum fissa ferarum | |
| ungula quo tulerit gressum promissa canum vis | |
| ducit, et humanum longe præsentit odorem | |
| Romulidarum arcis servator, candidus anser. | |
| sic aliis alius nidor datus ad sua quemque | |
| pabula ducit et a tætro resilire veneno | |
| cogit, eoque modo servantur sæcla ferarum. | |
| Hic odor ipse igitur, naris qui cumque lacessit, | |
| est alio ut possit permitti longius alter; | |
| sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum | |
| quam sonitus, quam vox, mitto jam dicere quam res | |
| quæ feriunt oculorum acies visumque lacessunt. | |
| errabundus enim tarde venit ac perit ante | |
| paulatim facilis distractus in aëris auras; | |
| ex alto primum quia vix emittitur ex re; | |
| nam penitus fluere atque recedere rebus odores | |
| significat quod fracta magis redolere videntur | |
| omnia, quod contrita, quod igni conlabefacta. | |
| deinde videre licet maioribus esse creatum | |
| principiis quam vox, quoniam per saxea sæpta | |
| non penetrat, qua vox volgo sonitusque feruntur. | |
| quare etiam quod olet non tam facile esse videbis | |
| investigare in qua sit regione locatum; | |
| refrigescit enim cunctando plaga per auras | |
| nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum. | |
| errant sæpe canes itaque et vestigia quærunt. | |
| Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum | |
| in generest, sed item species rerum atque colores | |
| non ita conveniunt ad sensus omnibus omnes, | |
| ut non sint aliis quædam magis acria visu. | |
| quin etiam gallum noctem explaudentibus alis | |
| auroram clara consuetum voce vocare, | |
| noenu queunt rapidi contra constare leones | |
| inque tueri: ita continuo meminere fugai. | |
| ni mirum quia sunt gallorum in corpore quædam | |
| semina, quæ cum sunt oculis inmissa leonum, | |
| pupillas interfodiunt acremque dolorem | |
| præbent, ut nequeant contra durare feroces, | |
| cum tamen hæc nostras acies nil lædere possint, | |
| aut quia non penetrant aut quod penetrantibus illis | |
| exitus ex oculis liber datur, in remorando | |
| lædere ne possint ex ulla lumina parte. | |
| Nunc age, quæ moveant animum res accipe, et unde | |
| quæ veniunt veniant in mentem percipe paucis. | |
| principio hoc dico, rerum simulacra vagari | |
| multa modis multis in cunctas undique partis | |
| tenvia, quæ facile inter se junguntur in auris, | |
| obvia cum veniunt, ut aranea bratteaque auri. | |
| quippe etenim multo magis hæc sunt tenvia textu | |
| quam quæ percipiunt oculos visumque lacessunt, | |
| corporis hæc quoniam penetrant per rara cientque | |
| tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt. | |
| Centauros itaque et Scyllarum membra videmus | |
| Cerbereasque canum facies simulacraque eorum | |
| quorum morte obita tellus amplectitur ossa; | |
| omnigenus quoniam passim simulacra feruntur, | |
| partim sponte sua quæ fiunt aëre in ipso, | |
| partim quæ variis ab rebus cumque recedunt | |
| et quæ confiunt ex horum facta figuris. | |
| nam certe ex vivo Centauri non fit imago, | |
| nulla fuit quoniam talis natura animata; | |
| verum ubi equi atque hominis casu convenit imago, | |
| hærescit facile extemplo, quod diximus ante, | |
| propter subtilem naturam et tenvia texta. | |
| cetera de genere hoc eadem ratione creantur. | |
| quæ cum mobiliter summa levitate feruntur, | |
| ut prius ostendi, facile uno commovet ictu | |
| quæ libet una animum nobis subtilis imago; | |
| tenvis enim mens est et mire mobilis ipsa. | |
| hæc fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis. | |
| quatinus hoc simile est illi, quod mente videmus | |
| atque oculis, simili fieri ratione necessest. | |
| Nunc igitur docui quoniam me forte leonum | |
| cernere per simulacra, oculos quæ cumque lacessunt, | |
| scire licet mentem simili ratione moveri | |
| per simulacra leonum [et] cetera quæ videt æque | |
| nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit. | |
| nec ratione alia, cum somnus membra profudit, | |
| mens animi vigilat, nisi quod simulacra lacessunt | |
| hæc eadem nostros animos quæ cum vigilamus, | |
| usque adeo, certe ut videamur cernere eum quem | |
| rellicta vita jam mors et terra potitast. | |
| hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes | |
| corporis offecti sensus per membra quiescunt | |
| nec possunt falsum veris convincere rebus. | |
| prætertea meminisse jacet languetque sopore, | |
| nec dissentit eum mortis letique potitum | |
| iam pridem, quem mens vivom se cernere credit. | |
| quod super est, non est mirum simulacra moveri | |
| bracchiaque in numerum jactare et cetera membra; | |
| nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago. | |
| quippe, ubi prima perit alioque est altera nata | |
| inde statu, prior hic gestum mutasse videtur. | |
| scilicet id fieri celeri ratione putandum'st: | |
| tanta est mobilitas et rerum copia tanta | |
| tantaque sensibili quovis est tempore in uno | |
| copia particularum, ut possit suppeditare. | |
| Multaque in his rebus quæruntur multaque nobis | |
| clarandum'st, plane si res exponere avemus. | |
| quæritur in primis quare, quod cuique libido | |
| venerit, extemplo mens cogitet eius id ipsum. | |
| anne voluntatem nostram simulacra tuentur | |
| et simul ac volumus nobis occurrit imago, | |
| si mare, si terram cordist, si denique cælum? | |
| conventus hominum, pompam, convivia, pugnas, | |
| omnia sub verbone creat natura paratque? | |
| cum præsertim aliis eadem in regione locoque | |
| longe dissimilis animus res cogitet omnis. | |
| quid porro, in numerum procedere cum simulacra | |
| cernimus in somnis et mollia membra movere, | |
| mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt | |
| et repetunt oculis gestum pede convenienti? | |
| scilicet arte madent simulacra et docta vagantur, | |
| nocturno facere ut possint in tempore ludos. | |
| an magis illud erit verum? quia tempore in uno, | |
| cum sentimus, id est cum vox emittitur una, | |
| tempora multa latent, ratio quæ comperit esse, | |
| propterea fit uti quovis in tempore quæque | |
| præsto sint simulacra locis in quisque parata. | |
| tanta est mobilitas et rerum copia tanta. | |
| hoc ubi prima perit alioque est altera nata | |
| inde statu, prior hic gestum mutasse videtur. | |
| et quia tenvia sunt, nisi quæ contendit, acute | |
| cernere non potis est animus; proinde omnia quæ sunt | |
| prætertea pereunt, nisi quæ ex se[se] ipse paravit. | |
| ipse parat sese porro speratque futurum | |
| ut videat quod consequitur rem quamque: fit ergo. | |
| nonne vides oculos etiam, cum tenvia quæ sunt | |
| [prætertea pereunt, nisi quæ ex se ipse paravit] | |
| cernere coeperunt, contendere se atque parare, | |
| nec sine eo fieri posse ut cernamus acute? | |
| et tamen in rebus quoque apertis noscere possis, | |
| si non advertas animum, proinde esse quasi omni | |
| tempore semotum fuerit longeque remotum. | |
| cur igitur mirum'st, animus si cetera perdit | |
| præter quam quibus est in rebus deditus ipse? | |
| deinde adopinamur de signis maxima parvis | |
| ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi. | |
| Fit quoque ut inter dum non suppeditetur imago | |
| eiusdem generis, sed femina quæ fuit ante, | |
| in manibus vir uti factus videatur adesse, | |
| aut alia ex alia facies ætasque sequatur. | |
| quod ne miremur sopor atque oblivia curant. | |
| Illud in his rebus vitium vehementer �inesse | |
| effugere errorem vitareque præmetuenter, | |
| lumina ne facias oculorum clara creata, | |
| prospicere ut possimus, et ut proferre queamus | |
| proceros passus, ideo fastigia posse | |
| surarum ac feminum pedibus fundata plicari, | |
| bracchia tum porro validis ex apta lacertis | |
| esse manusque datas utraque [ex] parte ministras, | |
| ut facere ad vitam possemus quæ foret usus. | |
| cetera de genere hoc inter quæ cumque pretantur, | |
| omnia perversa præpostera sunt ratione, | |
| nil ideo quoniam natum'st in corpore ut uti | |
| possemus, sed quod natum'st id procreat usum. | |
| nec fuit ante videre oculorum lumina nata, | |
| nec dictis orare prius quam lingua creatast, | |
| sed potius longe linguæ præcessit origo | |
| sermonem multoque creatæ sunt prius aures | |
| quam sonus est auditus, et omnia denique membra | |
| ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus; | |
| haud igitur potuere utendi crescere causa. | |
| at contra conferre manu certamina pugnæ | |
| et lacerare artus foedareque membra cruore | |
| ante fuit multo quam lucida tela volarent, | |
| et volnus vitare prius natura co�git | |
| quam daret obiectum parmai læva per artem. | |
| scilicet et fessum corpus mandare quieti | |
| multo antiquius est quam lecti mollia strata, | |
| et sedare sitim prius est quam pocula natum. | |
| hæc igitur possunt utendi cognita causa | |
| credier, ex usu quæ sunt vitaque reperta. | |
| illa quidem seorsum sunt omnia, quæ prius ipsa | |
| nata dedere suæ post notitiam utilitatis. | |
| quo genere in primis sensus et membra videmus; | |
| quare etiam atque etiam procul est ut credere possis | |
| utilitatis ob officium potuisse creari. | |
| Illud item non est mirandum, corporis ipsa | |
| quod natura cibum quærit cujusque animantis. | |
| quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus | |
| multa modis multis docui, sed plurima debent | |
| ex animalibus; [quæ] quia sunt exercita motu, | |
| multa per os exhalantur, cum languida anhelant, | |
| multaque per sudorem ex alto pressa feruntur. | |
| his igitur rebus rarescit corpus et omnis | |
| subruitur natura, dolor quam consequitur rem. | |
| propterea capitur cibus, ut suffulciat artus | |
| et recreet vires inter datus, atque patentem | |
| per membra ac venas ut amorem opturet edendi. | |
| umor item discedit in omnia quæ loca cumque | |
| poscunt umorem; glomerataque multa vaporis | |
| corpora, quæ stomacho præbent incendia nostro, | |
| dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem, | |
| urere ne possit calor amplius aridus artus. | |
| sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro | |
| abluitur, sic expletur jejuna cupido. | |
| Nunc qui fiat uti passus proferre queamus, | |
| cum volumus, quareque datum sit membra movere | |
| et quæ res tantum hoc oneris protrudere nostri | |
| corporis insuerit, dicam: tu percipe dicta. | |
| dico animo nostro primum simulacra meandi | |
| accidere atque animum pulsare, ut diximus ante. | |
| inde voluntas fit; neque enim facere incipit ullam | |
| rem quisquam, [quam] mens providit quid velit ante. | |
| id quod providet, illius rei constat imago, | |
| ergo animus cum sese ita commovet ut velit ire | |
| inque gredi, ferit extemplo quæ in corpore toto | |
| per membra atque artus animai dissita vis est; | |
| et facilest factu, quoniam coniuncta tenetur. | |
| inde ea proporro corpus ferit, atque ita tota | |
| paulatim moles protruditur atque movetur. | |
| prætertea tum rarescit quoque corpus et aër, | |
| scilicet ut debet qui semper mobilis extat, | |
| per patefacta venit penetratque foramina largus, | |
| et dispargitur ad partis ita quasque minutas | |
| corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus, | |
| corpus ut ac navis velis ventoque feratur. | |
| nec tamen illud in his rebus mirabile constat, | |
| tantula quod tantum corpus corpuscula possunt | |
| contorquere et onus totum convertere nostrum; | |
| quippe etenim ventus subtili corpore tenvis | |
| trudit agens magnam magno molimine navem | |
| et manus una regit quanto vis impete euntem | |
| atque gubernaclum contorquet quo libet unum, | |
| multaque per trocleas et tympana pondere magno | |
| commovet atque levi sustollit machina nisu. | |
| Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem | |
| inriget atque animi curas e pectore solvat, | |
| suavidicis potius quom multis versibus edam, | |
| parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam | |
| clamor in ætheriis dispersus nubibus austri. | |
| tu mihi da tenuis auris animumque sagacem, | |
| ne fieri negites quæ dicam posse retroque | |
| vera repulsanti discedas pectore dicta, | |
| tutemet in culpa cum sis neque cernere possis. | |
| Principio somnus fit ubi est distracta per artus | |
| vis animæ partimque foras eiecta recessit | |
| et partim contrusa magis concessit in altum; | |
| dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque. | |
| nam dubium non est, animai quin opera sit | |
| sensus hic in nobis, quem cum sopor inpedit esse, | |
| tum nobis animam perturbatam esse putandum'st | |
| eiectamque foras, non omnem; namque jaceret | |
| æterno corpus perfusum frigore leti. | |
| quippe ubi nulla latens animai pars remaneret | |
| in membris, cinere ut multa latet obrutus ignis, | |
| unde reconflari sensus per membra repente | |
| possit, ut ex igni cæco consurgere flamma? | |
| Sed quibus hæc rebus novitas confiat et unde | |
| perturbari anima et corpus languescere possit, | |
| expediam: tu fac ne ventis verba profundam. | |
| Principio externa corpus de parte necessum est, | |
| aëriis quoniam vicinum tangitur auris, | |
| tundier atque eius crebro pulsarier ictu, | |
| proptereaque fere res omnes aut corio sunt | |
| aut etiam conchis aut callo aut cortice tectæ. | |
| interiorem etiam partem spirantibus aër | |
| verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur. | |
| quare utrimque secus cum corpus vapulet et cum | |
| perveniant plagæ per parva foramina nobis | |
| corporis ad primas partis elementaque prima, | |
| fit quasi paulatim nobis per membra ruina. | |
| conturbantur enim posituræ principiorum | |
| corporis atque animi. fit uti pars inde animai | |
| eliciatur et introrsum pars abdita cedat, | |
| pars etiam distracta per artus non queat esse | |
| coniuncta inter se neque motu mutua fungi; | |
| inter enim sæpit coetus natura viasque. | |
| ergo sensus abit mutatis motibus alte. | |
| et quoniam non est quasi quod suffulciat artus, | |
| debile fit corpus languescuntque omnia membra, | |
| bracchia palpebræque cadunt poplitesque cubanti | |
| sæpe tamen summittuntur virisque resolvunt. | |
| Deinde cibum sequitur somnus, quia, quæ facit aër, | |
| hæc eadem cibus, in venas dum diditur omnis, | |
| efficit. et multo sopor ille gravissimus exstat, | |
| quem satur aut lassus capias, quia plurima tum se | |
| corpora conturbant magno contusa labore. | |
| fit ratione eadem coniectus parte animai | |
| altior atque foras eiectus largior eius, | |
| et divisior inter se ac distractior intus. | |
| Et quo quisque fere studio devinctus adhæret | |
| aut quibus in rebus multum sumus ante morati | |
| atque in ea ratione fuit contenta magis mens, | |
| in somnis eadem plerumque videmur obire: | |
| causidici causas agere et componere leges, | |
| induperatores pugnare ac proelia obire, | |
| nautæ contractum cum ventis degere bellum, | |
| nos agere hoc autem et naturam quærere rerum | |
| semper et inventam patriis exponere chartis. | |
| cetera sic studia atque artes plerumque videntur | |
| in somnis animos hominum frustrata tenere. | |
| et qui cumque dies multos ex ordine ludis | |
| adsiduas dederunt operas, plerumque videmus, | |
| cum jam destiterunt ea sensibus usurpare, | |
| relicuas tamen esse vias in mente patentis, | |
| qua possint eadem rerum simulacra venire; | |
| per multos itaque illa dies eadem obversantur | |
| ante oculos, etiam vigilantes ut videantur | |
| cernere saltantis et mollia membra moventis | |
| et citharæ liquidum carmen chordasque loquentis | |
| auribus accipere et consessum cernere eundem | |
| scenaique simul varios splendere decores. | |
| usque adeo magni refert studium atque voluntas, | |
| et quibus in rebus consuerint esse operati | |
| non homines solum sed vero animalia cuncta. | |
| quippe videbis equos fortis, cum membra jacebunt, | |
| in somnis sudare tamen spirareque semper | |
| et quasi de palma summas contendere viris | |
| aut quasi carceribus patefactis [edere voces> | |
| venantumque canes in molli sæpe quiete | |
| iactant crura tamen subito vocisque repente | |
| mittunt et crebro redducunt naribus auras. | |
| ut vestigia si teneant inventa ferarum, | |
| expergefactique secuntur inania sæpe | |
| cervorum simulacra, fugæ quasi dedita cernant, | |
| donec discussis redeant erroribus ad se. | |
| at consueta domi catulorum blanda propago | |
| discutere et corpus de terra corripere instant, | |
| [iactant crura tamen subito vocisque repente | |
| mittunt et crebro redducunt naribus auras | |
| ut vestigia si teneant inventa ferarum | |
| expergefactique secuntur inania sæpe] | |
| proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur. | |
| et quo quæque magis sunt aspera seminiorum, | |
| tam magis in somnis eadem sævire necessust. | |
| at variæ fugiunt volucres pinnisque repente | |
| sollicitant divom nocturno tempore lucos, | |
| accipitres somno in leni si proelia pugnas | |
| edere sunt persectantes visæque volantes. | |
| porro hominum mentes, magnis quæ motibus edunt | |
| magna, itidem sæpe in somnis faciuntque geruntque, | |
| reges expugnant, capiuntur, proelia miscent, | |
| tollunt clamorem, quasi si jugulentur ibidem. | |
| multi depugnant gemitusque doloribus edunt | |
| et quasi pantheræ morsu sævive leonis | |
| mandantur, magnis clamoribus omnia complent. | |
| multi de magnis per somnum rebus loquuntur | |
| indicioque sui facti persæpe fuere. | |
| multi mortem obeunt. multi, de montibus altis | |
| ut quasi præcipitent ad terram corpore toto, | |
| exterruntur et ex somno quasi mentibus capti | |
| vix ad se redeunt permoti corporis æstu. | |
| flumen item sitiens aut fontem propter amoenum | |
| adsidet et totum prope faucibus occupat amnem. | |
| puri sæpe lacum propter si ac dolia curta | |
| somno devincti credunt se extollere vestem, | |
| totius umorem saccatum corporis fundunt, | |
| cum Babylonica magnifico splendore rigantur. | |
| tum quibus ætatis freta primitus insinuatur | |
| semen, ubi ipsa dies membris matura creavit, | |
| conveniunt simulacra foris e corpore quoque, | |
| nuntia præclari voltus pulchrique coloris, | |
| qui ciet inritans loca turgida semine multo, | |
| ut quasi transactis sæpe omnibus rebus profundant | |
| fluminis ingentis fluctus vestemque cruentent. | |
| Sollicitatur id [in] nobis, quod diximus ante, | |
| semen, adulta ætas cum primum roborat artus. | |
| namque alias aliud res commovet atque lacessit; | |
| ex homine humanum semen ciet una hominis vis. | |
| quod simul atque suis eiectum sedibus exit, | |
| per membra atque artus decedit corpore toto, | |
| in loca conveniens nervorum certa cietque | |
| continuo partis genitalis corporis ipsas. | |
| inritata tument loca semine fitque voluntas | |
| eicere id quo se contendit dira lubido, | |
| [incitat inritans loca turgida semine multo] | |
| idque petit corpus, mens unde est saucia amore; | |
| namque omnes plerumque cadunt in vulnus et illam | |
| emicat in partem sanguis, unde icimur ictu, | |
| et si comminus est, hostem ruber occupat umor. | |
| sic igitur Veneris qui telis accipit ictus, | |
| sive puer membris muliebribus hunc jaculatur | |
| seu mulier toto jactans e corpore amorem, | |
| unde feritur, eo tendit gestitque coire | |
| t jacere umorem in corpus de corpore ductum; | |
| namque voluptatem præsagit muta cupido. | |
| Hæc Venus est nobis; hinc autemst nomen Amoris, | |
| hinc illæc primum Veneris dulcedinis in cor | |
| stillavit gutta et successit frigida cura; | |
| nam si abest quod ames, præsto simulacra tamen sunt | |
| illius et nomen dulce obversatur ad auris. | |
| sed fugitare decet simulacra et pabula amoris | |
| absterrere sibi atque alio convertere mentem | |
| et jacere umorem coniectum in corpora quæque | |
| nec retinere semel conversum unius amore | |
| et servare sibi curam certumque dolorem; | |
| ulcus enim vivescit et inveterascit alendo | |
| inque dies gliscit furor atque ærumna gravescit, | |
| si non prima novis conturbes volnera plagis | |
| volgivagaque vagus Venere ante recentia cures | |
| aut alio possis animi traducere motus. | |
| Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem, | |
| sed potius quæ sunt sine poena commoda sumit; | |
| nam certe purast sanis magis inde voluptas | |
| quam miseris; etenim potiundi tempore in ipso | |
| fluctuat incertis erroribus ardor amantum | |
| nec constat quid primum oculis manibusque fruantur. | |
| quod petiere, premunt arte faciuntque dolorem | |
| corporis et dentes inlidunt sæpe labellis | |
| osculaque adfigunt, quia non est pura voluptas | |
| et stimuli subsunt, qui instigant lædere id ipsum, | |
| quod cumque est, rabies unde illæc germina surgunt. | |
| sed leviter poenas frangit Venus inter amorem | |
| blandaque refrenat morsus admixta voluptas. | |
| namque in eo spes est, unde est ardoris origo, | |
| restingui quoque posse ab eodem corpore flammam. | |
| quod fieri contra totum natura repugnat; | |
| unaque res hæc est, cujus quam plurima habemus, | |
| tam magis ardescit dira cuppedine pectus. | |
| nam cibus atque umor membris adsumitur intus; | |
| quæ quoniam certas possunt obsidere partis, | |
| hoc facile expletur laticum frugumque cupido. | |
| ex hominis vero facie pulchroque colore | |
| nil datur in corpus præter simulacra fruendum | |
| tenvia; quæ vento spes raptast sæpe misella. | |
| ut bibere in somnis sitiens quom quærit et umor | |
| non datur, ardorem qui membris stinguere possit, | |
| sed laticum simulacra petit frustraque laborat | |
| in medioque sitit torrenti flumine potans, | |
| sic in amore Venus simulacris ludit amantis, | |
| nec satiare queunt spectando corpora coram | |
| nec manibus quicquam teneris abradere membris | |
| possunt errantes incerti corpore toto. | |
| denique cum membris conlatis flore fruuntur | |
| ætatis, jam cum præsagit gaudia corpus | |
| atque in eost Venus ut muliebria conserat arva, | |
| adfigunt avide corpus junguntque salivas | |
| oris et inspirant pressantes dentibus ora, | |
| ne quiquam, quoniam nihil inde abradere possunt | |
| nec penetrare et abire in corpus corpore toto; | |
| nam facere inter dum velle et certare videntur. | |
| usque adeo cupide in Veneris compagibus hærent, | |
| membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt. | |
| tandem ubi se erupit nervis coniecta cupido, | |
| parva fit ardoris violenti pausa parumper. | |
| inde redit rabies eadem et furor ille revisit, | |
| cum sibi quod cupiant ipsi contingere quærunt, | |
| nec reperire malum id possunt quæ machina vincat. | |
| usque adeo incerti tabescunt volnere cæco. | |
| Adde quod absumunt viris pereuntque labore, | |
| adde quod alterius sub nutu degitur ætas, | |
| languent officia atque ægrotat fama vacillans. | |
| labitur interea res et Babylonia fiunt | |
| unguenta et pulchra in pedibus Sicyonia rident, | |
| scilicet et grandes viridi cum luce zmaragdi | |
| auro includuntur teriturque thalassina vestis | |
| adsidue et Veneris sudorem exercita potat. | |
| et bene parta patrum fiunt anademata, mitræ, | |
| inter dum in pallam atque Alidensia Ciaque vertunt. | |
| eximia veste et victu convivia, ludi, | |
| pocula crebra, unguenta, coronæ, serta parantur, | |
| ne quiquam, quoniam medio de fonte leporum | |
| surgit amari aliquid, quod in ipsis floribus angat, | |
| aut cum conscius ipse animus se forte remordet | |
| desidiose agere ætatem lustrisque perire, | |
| aut quod in ambiguo verbum jaculata reliquit, | |
| quod cupido adfixum cordi vivescit ut ignis, | |
| aut nimium jactare oculos aliumve tueri | |
| quod putat in voltuque videt vestigia risus. | |
| Atque in amore mala hæc proprio summeque secundo | |
| inveniuntur; in adverso vero atque inopi sunt, | |
| prendere quæ possis oculorum lumine operto. | |
| innumerabilia; ut melius vigilare sit ante, | |
| qua docui ratione, cavereque, ne inliciaris. | |
| nam vitare, plagas in amoris ne jaciamur, | |
| non ita difficile est quam captum retibus ipsis | |
| exire et validos Veneris perrumpere nodos. | |
| et tamen implicitus quoque possis inque peditus | |
| effugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes | |
| et prætermittas animi vitia omnia primum | |
| aut quæ corporis sunt eius, quam præpetis ac vis. | |
| nam faciunt homines plerumque cupidine cæci | |
| et tribuunt ea quæ non sunt his commoda vere. | |
| multimodis igitur pravas turpisque videmus | |
| esse in deliciis summoque in honore vigere. | |
| atque alios alii inrident Veneremque suadent | |
| ut placent, quoniam foedo adflictentur amore, | |
| nec sua respiciunt miseri mala maxima sæpe. | |
| nigra melichrus est, inmunda et fetida acosmos, | |
| cæsia Palladium, nervosa et lignea dorcas, | |
| parvula, pumilio, chariton mia, tota merum sal, | |
| magna atque inmanis cataplexis plenaque honoris. | |
| balba loqui non quit, traulizi, muta pudens est; | |
| at flagrans, odiosa, loquacula Lampadium fit. | |
| ischnon eromenion tum fit, cum vivere non quit | |
| præ macie; rhadine verost jam mortua tussi. | |
| at nimia et mammosa Ceres est ipsa ab jaccho, | |
| simula Silena ac Saturast, labeosa philema. | |
| cetera de genere hoc longum est si dicere coner. | |
| sed tamen esto jam quantovis oris honore, | |
| cui Veneris membris vis omnibus exoriatur; | |
| nempe aliæ quoque sunt; nempe hac sine viximus ante; | |
| nempe eadem facit et scimus facere omnia turpi | |
| et miseram tætris se suffit odoribus ipsa, | |
| quam famulæ longe fugitant furtimque cachinnant. | |
| at lacrimans exclusus amator limina sæpe | |
| floribus et sertis operit postisque superbos | |
| unguit amaracino et foribus miser oscula figit; | |
| quem si jam ammissum venientem offenderit aura | |
| una modo, causas abeundi quærat honestas | |
| et meditata diu cadat alte sumpta querella | |
| stultitiaque ibi se damnet, tribuisse quod illi | |
| plus videat quam mortali concedere par est. | |
| nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsæ | |
| omnia summo opere hos vitæ poscænia celant, | |
| quos retinere volunt adstrictosque esse in amore, | |
| ne quiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis | |
| protrahere in lucem atque omnis inquirere risus | |
| et, si bello animost et non odiosa, vicissim | |
| prætermittere [et] humanis concedere rebus. | |
| Nec mulier semper ficto suspirat amore, | |
| quæ conplexa viri corpus cum corpore jungit | |
| et tenet adsuctis umectans oscula labris; | |
| nam facit ex animo sæpe et communia quærens | |
| gaudia sollicitat spatium decurrere amoris. | |
| nec ratione alia volucres armenta feræque | |
| et pecudes et equæ maribus subsidere possent, | |
| si non, ipsa quod illarum subat, ardet abundans | |
| natura et Venerem salientum læta retractat. | |
| nonne vides etiam quos mutua sæpe voluptas | |
| vinxit, ut in vinclis communibus excrucientur, | |
| in triviis cum sæpe canes discedere aventis | |
| divorsi cupide summis ex viribus tendunt, | |
| quom interea validis Veneris compagibus hærent? | |
| quod facerent numquam, nisi mutua gaudia nossent, | |
| quæ jacere in fraudem possent vinctosque tenere. | |
| quare etiam atque etiam, ut dico, est communis voluptas. | |
| Et commiscendo quom semine forte virilem | |
| femina vim vicit subita vi corripuitque, | |
| tum similes matrum materno semine fiunt, | |
| ut patribus patrio. sed quos utriusque figuræ | |
| esse vides, juxtim miscentes vulta parentum, | |
| corpore de patrio et materno sanguine crescunt, | |
| semina cum Veneris stimulis excita per artus | |
| obvia conflixit conspirans mutuus ardor, | |
| et neque utrum superavit eorum nec superatum'st. | |
| fit quoque ut inter dum similes existere avorum | |
| possint et referant proavorum sæpe figuras, | |
| propterea quia multa modis primordia multis | |
| mixta suo celant in corpore sæpe parentis, | |
| quæ patribus patres tradunt a stirpe profecta. | |
| inde Venus varia producit sorte figuras, | |
| maiorumque refert voltus vocesque comasque; | |
| quandoquidem nihilo magis hæc [de] semine certo | |
| fiunt quam facies et corpora membraque nobis. | |
| et muliebre oritur patrio de semine sæclum | |
| maternoque mares existunt corpore creti; | |
| semper enim partus duplici de semine constat, | |
| atque utri similest magis id quod cumque creatur, | |
| eius habet plus parte æqua; quod cernere possis, | |
| sive virum suboles sivest muliebris origo. | |
| Nec divina satum genitalem numina cuiquam | |
| absterrent, pater a gnatis ne dulcibus umquam | |
| appelletur et ut sterili Venere exigat ævom; | |
| quod plerumque putant et multo sanguine mæsti | |
| conspergunt aras adolentque altaria donis, | |
| ut gravidas reddant uxores semine largo; | |
| ne quiquam divom numen sortisque fatigant; | |
| nam steriles nimium crasso sunt semine partim, | |
| et liquido præter justum tenuique vicissim. | |
| tenve locis quia non potis est adfigere adhæsum, | |
| liquitur extemplo et revocatum cedit abortu. | |
| crassius hinc porro quoniam concretius æquo | |
| mittitur, aut non tam prolixo provolat ictu | |
| aut penetrare locos æque nequit aut penetratum | |
| ægre admiscetur muliebri semine semen. | |
| nam multum harmoniæ Veneris differre videntur. | |
| atque alias alii complent magis ex aliisque | |
| succipiunt aliæ pondus magis inque gravescunt. | |
| et multæ steriles Hymenæis ante fuerunt | |
| pluribus et nactæ post sunt tamen unde puellos | |
| suscipere et partu possent ditescere dulci. | |
| et quibus ante domi fecundæ sæpe nequissent | |
| uxoris parere, inventast illis quoque compar | |
| natura, ut possent gnatis munire senectam. | |
| usque adeo magni refert, ut semina possint | |
| seminibus commisceri genitaliter apta | |
| crassaque conveniant liquidis et liquida crassis. | |
| atque in eo refert quo victu vita colatur; | |
| namque aliis rebus concrescunt semina membris | |
| atque aliis extenvantur tabentque vicissim. | |
| et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas. | |
| id quoque permagni refert; nam more ferarum | |
| quadrupedumque magis ritu plerumque putantur | |
| concipere uxores, quia sic loca sumere possunt | |
| pectoribus positis sublatis semina lumbis. | |
| nec molles opus sunt motus uxoribus hilum. | |
| nam mulier prohibet se concipere atque repugnat, | |
| clunibus ipsa viri Venerem si læta retractat | |
| atque exossato ciet omni pectore fluctus; | |
| eicit enim sulcum recta regione viaque | |
| vomeris atque locis avertit seminis ictum. | |
| idque sua causa consuerunt scorta moveri, | |
| ne complerentur crebro gravidæque jacerent, | |
| et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset; | |
| coniugibus quod nil nostris opus esse videtur. | |
| Nec divinitus inter dum Venerisque sagittis | |
| deteriore fit ut forma muliercula ametur; | |
| nam facit ipsa suis inter dum femina factis | |
| morigerisque modis et munde corpore culto, | |
| ut facile insuescat secum [te] degere vitam. | |
| quod super est, consuetudo concinnat amorem; | |
| nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu, | |
| vincitur in longo spatio tamen atque labascit. | |
| nonne vides etiam guttas in saxa cadentis | |
| umoris longo in spatio pertundere saxa? | |
Liber Quintus
| | Quis potis est dignum pollenti pectore carmen | |
| condere pro rerum maiestate hisque repertis? | |
| quisve valet verbis tantum, qui fingere laudes | |
| pro meritis eius possit, qui talia nobis | |
| pectore parta suo quæsitaque præmia liquit? | |
| nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus. | |
| nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum, | |
| dicendum est, deus ille fuit, deus, inclyte Memmi, | |
| qui princeps vitæ rationem invenit eam quæ | |
| nunc appellatur sapientia, quique per artem | |
| fluctibus et tantis vitam tantisque tenebris | |
| in tam tranquillo et tam clara luce locavit. | |
| confer enim divina aliorum antiqua reperta. | |
| namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris | |
| vitigeni laticem mortalibus instituisse; | |
| cum tamen his posset sine rebus vita manere, | |
| ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis. | |
| at bene non poterat sine puro pectore vivi; | |
| quo magis hic merito nobis deus esse videtur, | |
| ex quo nunc etiam per magnas didita gentis | |
| dulcia permulcent animos solacia vitæ. | |
| Herculis antistare autem si facta putabis, | |
| longius a vera multo ratione ferere. | |
| quid Nemeæus enim nobis nunc magnus hiatus | |
| ille leonis obesset et horrens Arcadius sus, | |
| tanto opere officerent nobis Stymphala colentes? | |
| denique quid Cretæ taurus Lernæaque pestis | |
| hydra venenatis posset vallata colubris? | |
| quidve tripectora tergemini vis Geryonai | |
| et Diomedis equi spirantes naribus ignem | |
| Thracia Bistoniasque plagas atque Ismara propter | |
| aureaque Hesperidum servans fulgentia mala, | |
| asper, acerba tuens, immani corpore serpens | |
| arboris amplexus stirpes? quid denique obesset | |
| propter Atlanteum litus pelagique severa, | |
| quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet? | |
| cetera de genere hoc quæ sunt portenta perempta, | |
| si non victa forent, quid tandem viva nocerent? | |
| nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum | |
| nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est | |
| per nemora ac montes magnos silvasque profundas; | |
| quæ loca vitandi plerumque est nostra potestas. | |
| at nisi purgatum'st pectus, quæ proelia nobis | |
| atque pericula tum'st ingratis insinuandum! | |
| quantæ tum scindunt hominem cuppedinis acres | |
| sollicitum curæ quantique perinde timores! | |
| quidve superbia spurcitia ac petulantia? quantas | |
| efficiunt clades! quid luxus desidiæque? | |
| hæc igitur qui cuncta subegerit ex animoque | |
| expulerit dictis, non armis, nonne decebit | |
| hunc hominem numero divom dignarier esse? | |
| cum bene præsertim multa ac divinitus ipsis | |
| iam mortalibus e divis dare dicta suerit | |
| atque omnem rerum naturam pandere dictis. | |
| Cujus ego ingressus vestigia dum rationes | |
| persequor ac doceo dictis, quo quæque creata | |
| foedere sint, in eo quam sit durare necessum | |
| nec validas valeant ævi rescindere leges, | |
| quo genere in primis animi natura reperta est | |
| nativo primum consistere corpore creta, | |
| nec posse incolumem magnum durare per ævum, | |
| sed simulacra solere in somnis fallere mentem, | |
| cernere cum videamur eum quem vita reliquit, | |
| quod super est, nunc huc rationis detulit ordo, | |
| ut mihi mortali consistere corpore mundum | |
| nativomque simul ratio reddunda sit esse; | |
| et quibus ille modis congressus materiai | |
| fundarit terram cælum mare sidera solem | |
| lunaique globum; tum quæ tellure animantes | |
| extiterint, et quæ nullo sint tempore natæ; | |
| quove modo genus humanum variante loquella | |
| coeperit inter se vesci per nomina rerum; | |
| et quibus ille modis divom metus insinuarit | |
| pectora, terrarum qui in orbi sancta tuetur | |
| fana lacus lucos aras simulacraque divom. | |
| prætertea solis cursus lunæque meatus | |
| expediam qua vi flectat natura gubernans; | |
| ne forte hæc inter cælum terramque reamur | |
| libera sponte sua cursus lustrare perennis, | |
| morigera ad fruges augendas atque animantis, | |
| neve aliqua divom volvi ratione putemus. | |
| nam bene qui didicere deos securum agere ævom, | |
| si tamen interea mirantur qua ratione | |
| quæque geri possint, præsertim rebus in illis | |
| quæ supera caput ætheriis cernuntur in oris, | |
| rursus in antiquas referuntur religiones | |
| et dominos acris adsciscunt, omnia posse | |
| quos miseri credunt, ignari quid queat esse, | |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | |
| qua nam sit ratione atque alte terminus hærens. | |
| Quod super est, ne te in promissis plura moremur, | |
| principio maria ac terras cælumque tuere; | |
| quorum naturam triplicem, tria corpora, Memmi, | |
| tris species tam dissimilis, tria talia texta, | |
| una dies dabit exitio, multosque per annos | |
| sustentata ruet moles et machina mundi. | |
| nec me animi fallit quam res nova miraque menti | |
| accidat exitium cæli terræque futurum, | |
| et quam difficile id mihi sit pervincere dictis; | |
| ut fit ubi insolitam rem adportes auribus ante | |
| nec tamen hanc possis oculorum subdere visu | |
| nec jacere indu manus, via qua munita fidei | |
| proxima fert humanum in pectus templaque mentis. | |
| sed tamen effabor. dictis dabit ipsa fidem res | |
| forsitan et graviter terrarum motibus ortis | |
| omnia conquassari in parvo tempore cernes. | |
| quod procul a nobis flectat fortuna gubernans, | |
| et ratio potius quam res persuadeat ipsa | |
| succidere horrisono posse omnia victa fragore. | |
| Qua prius adgrediar quam de re fundere fata | |
| sanctius et multo certa ratione magis quam | |
| Pythia quæ tripode a Phoebi lauroque profatur, | |
| multa tibi expediam doctis solacia dictis; | |
| religione refrenatus ne forte rearis | |
| terras et solem et cælum, mare sidera lunam, | |
| corpore divino debere æterna manere, | |
| proptereaque putes ritu par esse Gigantum | |
| pendere eos poenas inmani pro scelere omnis, | |
| qui ratione sua disturbent moenia mundi | |
| præclarumque velint cæli restinguere solem | |
| inmortalia mortali sermone notantes; | |
| quæ procul usque adeo divino a numine distent | |
| inque deum numero quæ sint indigna videri, | |
| notitiam potius præbere ut posse putentur | |
| quid sit vitali motu sensuque remotum. | |
| quippe etenim non est, cum quovis corpore ut esse | |
| posse animi natura putetur consiliumque. | |
| sicut in æthere non arbor, non æquore salso | |
| nubes esse queunt neque pisces vivere in arvis | |
| nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse, | |
| certum ac dispositum'st ubi quicquid crescat et insit, | |
| sic animi natura nequit sine corpore oriri | |
| sola neque a nervis et sanguine longius esse. | |
| quod si posset enim, multo prius ipsa animi vis | |
| in capite aut umeris aut imis calcibus esse | |
| posset et innasci quavis in parte soleret, | |
| tandem in eodem homine atque in eodem vase manere. | |
| quod quoniam nostro quoque constat corpore certum | |
| dispositumque videtur ubi esse et crescere possit | |
| seorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum | |
| totum posse extra corpus formamque animalem | |
| putribus in glebis terrarum aut solis in igni | |
| aut in aqua durare aut altis ætheris oris. | |
| haud igitur constant divino prædita sensu, | |
| quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata. | |
| Illud item non est ut possis credere, sedes | |
| esse deum sanctas in mundi partibus ullis. | |
| tenvis enim natura deum longeque remota | |
| sensibus ab nostris animi vix mente videtur; | |
| quæ quoniam manuum tactum suffugit et ictum, | |
| tactile nil nobis quod sit contingere debet; | |
| tangere enim non quit quod tangi non licet ipsum. | |
| quare etiam sedes quoque nostris sedibus esse | |
| dissimiles debent, tenues de corpore eorum; | |
| quæ tibi posterius largo sermone probabo. | |
| Dicere porro hominum causa voluisse parare | |
| præclaram mundi naturam proptereaque | |
| adlaudabile opus divom laudare decere | |
| æternumque putare atque inmortale futurum, | |
| nec fas esse, deum quod sit ratione vetusta | |
| gentibus humanis fundatum perpetuo ævo, | |
| sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam | |
| nec verbis vexare et ab imo evertere summa, | |
| cetera de genere hoc adfingere et addere, Memmi, | |
| desiperest. quid enim inmortalibus atque beatis | |
| gratia nostra queat largirier emolumenti, | |
| ut nostra quicquam causa gerere adgrediantur? | |
| quidve novi potuit tanto post ante quietos | |
| inlicere ut cuperent vitam mutare priorem? | |
| nam gaudere novis rebus debere videtur | |
| cui veteres obsunt; sed cui nihil accidit ægri | |
| tempore in ante acto, cum pulchre degeret ævom, | |
| quid potuit novitatis amorem accendere tali? | |
| quidve mali fuerat nobis non esse creatis? | |
| an, credo, in tenebris vita ac mærore jacebat, | |
| donec diluxit rerum genitalis origo? | |
| natus enim debet qui cumque est velle manere | |
| in vita, donec retinebit blanda voluptas; | |
| qui numquam vero vitæ gustavit amorem | |
| nec fuit in numero, quid obest non esse creatum? | |
| exemplum porro gignundis rebus et ipsa | |
| notities hominum divis unde insita primum est, | |
| quid vellent facere ut scirent animoque viderent, | |
| quove modost umquam vis cognita principiorum | |
| quidque inter sese permutato ordine possent. | |
| si non ipsa dedit speciem natura creandi? | |
| namque ita multa modis multis primordia rerum | |
| ex infinito jam tempore percita plagis | |
| ponderibusque suis consuerunt concita ferri | |
| omnimodisque coire atque omnia pertemptare, | |
| quæ cumque inter se possint congressa creare, | |
| ut non sit mirum, si in talis disposituras | |
| deciderunt quoque et in talis venere meatus, | |
| qualibus hæc rerum geritur nunc summa novando. | |
| Quod [si] jam rerum ignorem primordia quæ sint, | |
| hoc tamen ex ipsis cæli rationibus ausim | |
| confirmare aliisque ex rebus reddere multis, | |
| nequaquam nobis divinitus esse paratam | |
| naturam rerum: tanta stat prædita culpa. | |
| principio quantum cæli tegit impetus ingens, | |
| inde avidam partem montes silvæque ferarum | |
| possedere, tenent rupes vastæque paludes | |
| et mare, quod late terrarum distinet oras. | |
| inde duas porro prope partis fervidus ardor | |
| adsiduusque geli casus mortalibus aufert. | |
| quod super est arvi, tamen id natura sua vi | |
| sentibus obducat, ni vis humana resistat | |
| vitai causa valido consueta bidenti | |
| ingemere et terram pressis proscindere aratris. | |
| si non fecundas vertentes vomere glebas | |
| terraique solum subigentes cimus ad ortus. | |
| sponte sua nequeant liquidas existere in auras. | |
| et tamen inter dum magno quæsita labore | |
| cum jam per terras frondent atque omnia florent, | |
| aut nimiis torret fervoribus ætherius sol | |
| aut subiti peremunt imbris gelidæque pruinæ | |
| flabraque ventorum violento turbine vexant. | |
| prætertea genus horriferum natura ferarum | |
| humanæ genti infestum terraque marique | |
| cur alit atque auget? cur anni tempora morbos | |
| adportant? quare mors inmatura vagatur? | |
| tum porro puer, ut sævis proiectus ab undis | |
| navita, nudus humi jacet infans indigus omni | |
| vitali auxilio, cum primum in luminis oras | |
| nixibus ex alvo matris natura profudit, | |
| vagituque locum lugubri complet, ut æquum'st | |
| cui tantum in vita restet transire malorum. | |
| at variæ crescunt pecudes armenta feræque | |
| nec crepitacillis opus est nec cuiquam adhibendast | |
| almæ nutricis blanda atque infracta loquella | |
| nec varias quærunt vestes pro tempore cæli, | |
| denique non armis opus est, non moenibus altis, | |
| qui sua tutentur, quando omnibus omnia large | |
| tellus ipsa parit naturaque dædala rerum. | |
| Principio quoniam terrai corpus et umor | |
| aurarumque leves animæ calidique vapores, | |
| e quibus hæc rerum consistere summa videtur, | |
| omnia nativo ac mortali corpore constant, | |
| debet eodem omnis mundi natura putari. | |
| quippe etenim, quorum partis et membra videmus | |
| corpore nativo mortalibus esse figuris, | |
| hæc eadem ferme mortalia cernimus esse | |
| et nativa simul. qua propter maxima mundi | |
| cum videam membra ac partis consumpta regigni, | |
| scire licet cæli quoque item terræque fuisse | |
| principiale aliquod tempus clademque futuram. | |
| Illud in his rebus ne corripuisse rearis | |
| me mihi, quod terram atque ignem mortalia sumpsi | |
| esse neque umorem dubitavi aurasque perire | |
| atque eadem gigni rursusque augescere dixi. | |
| principio pars terrai non nulla, perusta | |
| solibus adsiduis, multa pulsata pedum vi, | |
| pulveris exhalat nebulam nubesque volantis, | |
| quas validi toto dispergunt aëre venti. | |
| pars etiam glebarum ad diluviem revocatur | |
| imbribus et ripas radentia flumina rodunt. | |
| prætertea pro parte sua, quod cumque alit auget, | |
| redditur; et quoniam dubio procul esse videtur | |
| omniparens eadem rerum commune sepulcrum. | |
| ergo terra tibi libatur et aucta recrescit. | |
| Quod super est, umore novo mare flumina fontes | |
| semper abundare et latices manare perennis | |
| nil opus est verbis: magnus decursus aquarum | |
| undique declarat. sed primum quicquid aquai | |
| tollitur in summaque fit ut nihil umor abundet, | |
| partim quod validi verrentes æquora venti | |
| deminuunt radiisque retexens ætherius sol, | |
| partim quod supter per terras diditur omnis; | |
| percolatur enim virus retroque remanat | |
| materies umoris et ad caput amnibus omnis | |
| convenit, inde super terras fluit agmine dulci | |
| qua via secta semel liquido pede detulit undas. | |
| Aëra nunc igitur dicam, qui corpore toto | |
| innumerabiliter privas mutatur in horas. | |
| semper enim, quod cumque fluit de rebus, id omne | |
| aëris in magnum fertur mare; qui nisi contra | |
| corpora retribuat rebus recreetque fluentis, | |
| omnia jam resoluta forent et in aëra versa. | |
| haut igitur cessat gigni de rebus et in res | |
| reccidere, adsidue quoniam fluere omnia constat. | |
| Largus item liquidi fons luminis, ætherius sol, | |
| inrigat adsidue cælum candore recenti | |
| suppeditatque novo confestim lumine lumen. | |
| nam primum quicquid fulgoris disperit ei, | |
| quo cumque accidit. id licet hinc cognoscere possis, | |
| quod simul ac primum nubes succedere soli | |
| coepere et radios inter quasi rumpere lucis, | |
| extemplo inferior pars horum disperit omnis | |
| terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur; | |
| ut noscas splendore novo res semper egere | |
| et primum jactum fulgoris quemque perire | |
| nec ratione alia res posse in sole videri, | |
| perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum. | |
| quin etiam nocturna tibi, terrestria quæ sunt, | |
| lumina, pendentes lychni claræque coruscis | |
| fulguribus pingues multa caligine tædæ | |
| consimili properant ratione, ardore ministro, | |
| suppeditare novom lumen, tremere ignibus instant, | |
| instant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit: | |
| usque adeo properanter ab omnibus ignibus ei | |
| exitium celeri celeratur origine flammæ. | |
| sic igitur solem lunam stellasque putandum | |
| ex alio atque alio lucem jactare subortu | |
| et primum quicquid flammarum perdere semper, | |
| inviolabilia hæc ne credas forte vigere. | |
| Denique non lapides quoque vinci cernis ab ævo, | |
| non altas turris ruere et putrescere saxa, | |
| non delubra deum simulacraque fessa fatisci | |
| nec sanctum numen fati protollere finis | |
| posse neque adversus naturæ foedera niti? | |
| denique non monimenta virum dilapsa videmus, | |
| [quærere proporro, sibi cumque senescere credas,] | |
| non ruere avolsos silices a montibus altis | |
| nec validas ævi vires perferre patique | |
| finiti? neque enim caderent avolsa repente, | |
| ex infinito quæ tempore pertolerassent | |
| omnia tormenta ætatis, privata fragore. | |
| Denique jam tuere hoc, circum supraque quod omne | |
| continet amplexu terram: si procreat ex se | |
| omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta, | |
| totum nativum mortali corpore constat. | |
| nam quod cumque alias ex se res auget alitque, | |
| deminui debet, recreari, cum recipit res. | |
| Prætertea si nulla fuit genitalis origo | |
| terrarum et cæli semperque æterna fuere, | |
| cur supera bellum Thebanum et funera Troiæ | |
| non alias alii quoque res cecinere po�tæ? | |
| quo tot facta virum totiens cecidere neque usquam | |
| æternis famæ monimentis insita florent? | |
| verum, ut opinor, habet novitatem summa recensque | |
| naturast mundi neque pridem exordia cepit. | |
| quare etiam quædam nunc artes expoliuntur, | |
| nunc etiam augescunt; nunc addita navigiis sunt | |
| multa, modo organici melicos peperere sonores, | |
| denique natura hæc rerum ratioque repertast | |
| nuper, et hanc primus cum primis ipse repertus | |
| nunc ego sum in patrias qui possim vertere voces. | |
| Quod si forte fuisse ante hac eadem omnia credis, | |
| sed periise hominum torrenti sæcla vapore, | |
| aut cecidisse urbis magno vexamine mundi, | |
| aut ex imbribus adsiduis exisse rapaces | |
| per terras amnes atque oppida coperuisse. | |
| tanto quique magis victus fateare necessest | |
| exitium quoque terrarum cælique futurum; | |
| nam cum res tantis morbis tantisque periclis | |
| temptarentur, ibi si tristior incubuisset | |
| causa, darent late cladem magnasque ruinas. | |
| nec ratione alia mortales esse videmur, | |
| inter nos nisi quod morbis ægrescimus isdem | |
| atque illi quos a vita natura removit. | |
| Prætertea quæ cumque manent æterna necessust | |
| aut, quia sunt solido cum corpore, respuere ictus | |
| nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas | |
| dissociare intus partis, ut materiai | |
| corpora sunt, quorum naturam ostendimus ante, | |
| aut ideo durare ætatem posse per omnem, | |
| plagarum quia sunt expertia, sicut inane est, | |
| quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum, | |
| aut etiam quia nulla loci sit copia circum, | |
| quo quasi res possint discedere dissoluique, | |
| sicut summarum summa est æterna, neque extra | |
| qui locus est quo dissiliant neque corpora sunt quæ | |
| possint incidere et valida dissolvere plaga. | |
| at neque, uti docui, solido cum corpore mundi | |
| naturast, quoniam admixtum'st in rebus inane, | |
| nec tamen est ut inane, neque autem corpora desunt, | |
| ex infinito quæ possint forte coorta | |
| corruere hanc rerum violento turbine summam | |
| aut aliam quamvis cladem inportare pericli, | |
| nec porro natura loci spatiumque profundi | |
| deficit, exspargi quo possint moenia mundi, | |
| aut alia quavis possunt vi pulsa perire. | |
| haut igitur leti præclusa est janua cælo | |
| nec soli terræque neque altis æquoris undis, | |
| sed patet immani et vasto respectat hiatu. | |
| quare etiam nativa necessum'st confiteare | |
| hæc eadem; neque enim, mortali corpore quæ sunt, | |
| ex infinito jam tempore adhuc potuissent | |
| inmensi validas ævi contemnere vires. | |
| Denique tantopere inter se cum maxima mundi | |
| pugnent membra, pio nequaquam concita bello, | |
| nonne vides aliquam longi certaminis ollis | |
| posse dari finem, vel cum sol et vapor omnis | |
| omnibus epotis umoribus exsuperarint? | |
| quod facere intendunt, neque adhuc conata patrantur; | |
| tantum suppeditant amnes ultraque minantur | |
| omnia diluviare ex alto gurgite ponti: | |
| ne quiquam, quoniam verrentes æquora venti | |
| deminuunt radiisque retexens ætherius sol, | |
| et siccare prius confidunt omnia posse | |
| quam liquor incepti possit contingere finem. | |
| tantum spirantes æquo certamine bellum | |
| magnis [inter se] de rebus cernere certant, | |
| cum semel interea fuerit superantior ignis | |
| et semel, ut fama est, umor regnarit in arvis. | |
| ignis enim superavit et ambiens multa perussit, | |
| avia cum Phæthonta rapax vis solis equorum | |
| æthere raptavit toto terrasque per omnis. | |
| at pater omnipotens ira tum percitus acri | |
| magnanimum Phæthonta repenti fulminis ictu | |
| deturbavit equis in terram, Solque cadenti | |
| obvius æternam succepit lampada mundi | |
| disiectosque redegit equos junxitque trementis, | |
| inde suum per iter recreavit cuncta gubernans, | |
| scilicet ut veteres Graium cecinere po�tæ. | |
| quod procul a vera nimis est ratione repulsum. | |
| ignis enim superare potest ubi materiai | |
| ex infinito sunt corpora plura coorta; | |
| inde cadunt vires aliqua ratione revictæ, | |
| aut pereunt res exustæ torrentibus auris. | |
| umor item quondam coepit superare coortus, | |
| ut fama est, hominum vitas quando obruit undis; | |
| inde ubi vis aliqua ratione aversa recessit, | |
| ex infinito fuerat quæ cumque coorta, | |
| constiterunt imbres et flumina vim minuerunt. | |
| Sed quibus ille modis coniectus materiai | |
| fundarit terram et cælum pontique profunda, | |
| solis lunai cursus, ex ordine ponam. | |
| nam certe neque consilio primordia rerum | |
| ordine se suo quæque sagaci mente locarunt | |
| nec quos quæque darent motus pepigere profecto; | |
| sed quia multa modis multis primordia rerum | |
| ex infinito jam tempore percita plagis | |
| ponderibusque suis consuerunt concita ferri | |
| omnimodisque coire atque omnia pertemptare, | |
| quæ cumque inter se possent congressa creare, | |
| propterea fit uti magnum volgata per ævom | |
| omnigenus coetus et motus experiundo | |
| tandem conveniant ea quæ coniecta repente | |
| magnarum rerum fiunt exordia sæpe, | |
| terrai maris et cæli generisque animantum. | |
| Hic neque tum solis rota cerni lumine largo | |
| altivolans poterat nec magni sidera mundi | |
| nec mare nec cælum nec denique terra neque aër | |
| nec similis nostris rebus res ulla videri, | |
| sed nova tempestas quædam molesque coorta. | |
| diffugere inde loci partes coepere paresque | |
| cum paribus jungi res et discludere mundum | |
| membraque dividere et magnas disponere partes | |
| omnigenis e principiis, discordia quorum | |
| intervalla vias conexus pondera plagas | |
| concursus motus turbabat proelia miscens | |
| propter dissimilis formas variasque figuras, | |
| quod non omnia sic poterant coniuncta manere | |
| nec motus inter sese dare convenientis, | |
| hoc est, a terris altum secernere cælum, | |
| et sorsum mare, uti secreto umore pateret, | |
| seorsus item puri secretique ætheris ignes. | |
| Quippe etenim primum terrai corpora quæque, | |
| propterea quod erant gravia et perplexa, coibant | |
| in medio atque imas capiebant omnia sedes; | |
| quæ quanto magis inter se perplexa coibant, | |
| tam magis expressere ea quæ mare sidera solem | |
| lunamque efficerent et magni moenia mundi; | |
| omnia enim magis hæc e levibus atque rutundis | |
| seminibus multoque minoribus sunt elementis | |
| quam tellus. ideo per rara foramina terræ | |
| partibus erumpens primus se sustulit æther | |
| ignifer et multos secum levis abstulit ignis, | |
| non alia longe ratione ac sæpe videmus, | |
| aurea cum primum gemmantis rore per herbas | |
| matutina rubent radiati lumina solis | |
| exhalantque lacus nebulam fluviique perennes | |
| ipsaque ut inter dum tellus fumare videtur; | |
| omnia quæ sursum cum conciliantur, in alto | |
| corpore concreto subtexunt nubila cælum. | |
| sic igitur tum se levis ac diffusilis æther | |
| corpore concreto circum datus undique sæpsit | |
| et late diffusus in omnis undique partis | |
| omnia sic avido complexu cetera sæpsit. | |
| hunc exordia sunt solis lunæque secuta, | |
| interutrasque globi quorum vertuntur in auris; | |
| quæ neque terra sibi adscivit nec maximus æther, | |
| quod neque tam fuerunt gravia ut depressa sederent, | |
| nec levia ut possent per summas labier oras, | |
| et tamen interutrasque ita sunt, ut corpora viva | |
| versent et partes ut mundi totius extent; | |
| quod genus in nobis quædam licet in statione | |
| membra manere, tamen cum sint ea quæ moveantur. | |
| his igitur rebus retractis terra repente, | |
| maxuma qua nunc se ponti plaga cærula tendit, | |
| succidit et salso suffudit gurgite fossas. | |
| inque dies quanto circum magis ætheris æstus | |
| et radii solis cogebant undique terram | |
| verberibus crebris extrema ad limina fartam | |
| in medio ut propulsa suo condensa coiret, | |
| tam magis expressus salsus de corpore sudor | |
| augebat mare manando camposque natantis, | |
| et tanto magis illa foras elapsa volabant | |
| corpora multa vaporis et aëris altaque cæli | |
| densabant procul a terris fulgentia templa. | |
| sidebant campi, crescebant montibus altis | |
| ascensus; neque enim poterant subsidere saxa | |
| nec pariter tantundem omnes succumbere partis. | |
| Sic igitur terræ concreto corpore pondus | |
| constitit atque omnis mundi quasi limus in imum | |
| confluxit gravis et subsedit funditus ut fæx; | |
| inde mare, inde aër, inde æther ignifer ipse | |
| corporibus liquidis sunt omnia pura relicta | |
| et leviora aliis alia, et liquidissimus æther | |
| atque levissimus aërias super influit auras | |
| nec liquidum corpus turbantibus aëris auris | |
| commiscet; sinit hæc violentis omnia verti | |
| turbinibus, sinit incertis turbare procellis, | |
| ipse suos ignis certo fert impete labens. | |
| nam modice fluere atque uno posse æthera nisu | |
| significat Pontos, mare certo quod fluit æstu | |
| unum labendi conservans usque tenorem. | |
| Motibus astrorum nunc quæ sit causa canamus. | |
| principio magnus cæli si vortitur orbis, | |
| ex utraque polum parti premere aëra nobis | |
| dicendum est extraque tenere et claudere utrimque; | |
| inde alium supra fluere atque intendere eodem | |
| quo volvenda micant æterni sidera mundi; | |
| aut alium supter, contra qui subvehat orbem, | |
| ut fluvios versare rotas atque austra videmus. | |
| est etiam quoque uti possit cælum omne manere | |
| in statione, tamen cum lucida signa ferantur, | |
| sive quod inclusi rapidi sunt ætheris æstus | |
| quærentesque viam circum versantur et ignes | |
| passim per cæli volvunt summania templa, | |
| sive aliunde fluens alicunde extrinsecus aër | |
| versat agens ignis, sive ipsi serpere possunt, | |
| quo cujusque cibus vocat atque invitat euntis, | |
| flammea per cælum pascentis corpora passim. | |
| nam quid in hoc mundo sit eorum ponere certum | |
| difficilest; sed quid possit fiatque per omne | |
| in variis mundis varia ratione creatis, | |
| id doceo plurisque sequor disponere causas, | |
| motibus astrorum quæ possint esse per omne; | |
| e quibus una tamen sit et hæc quoque causa necessest, | |
| quæ vegeat motum signis; sed quæ sit earum | |
| præcipere haud quaquamst pedetemptim progredientis. | |
| Terraque ut in media mundi regione quiescat, | |
| evanescere paulatim et decrescere pondus | |
| convenit atque aliam naturam supter habere | |
| ex ineunte ævo coniunctam atque uniter aptam | |
| partibus aëriis mundi, quibus insita vivit. | |
| propterea non est oneri neque deprimit auras, | |
| ut sua cuique homini nullo sunt pondere membra | |
| nec caput est oneri collo nec denique totum | |
| corporis in pedibus pondus sentimus inesse; | |
| at quæ cumque foris veniunt inpostaque nobis | |
| pondera sunt lædunt, permulto sæpe minora. | |
| usque adeo magni refert quid quæque queat res. | |
| sic igitur tellus non est aliena repente | |
| allata atque auris aliunde obiecta alienis, | |
| sed pariter prima concepta ab origine mundi | |
| certaque pars eius, quasi nobis membra videntur. | |
| Prætertea grandi tonitru concussa repente | |
| terra supra quæ se sunt concutit omnia motu; | |
| quod facere haut ulla posset ratione, nisi esset | |
| partibus aëriis mundi cæloque revincta; | |
| nam communibus inter se radicibus hærent | |
| ex ineunte ævo coniuncta atque uniter aucta. | |
| Nonne vides etiam quam magno pondere nobis | |
| sustineat corpus tenuissima vis animai, | |
| propterea quia tam coniuncta atque uniter apta est? | |
| Denique jam saltu pernici tollere corpus | |
| quid potis est nisi vis animæ, quæ membra gubernat? | |
| iamne vides quantum tenuis natura valere | |
| possit, ubi est coniuncta gravi cum corpore, ut aër | |
| coniunctus terris et nobis est animi vis? | |
| Nec nimio solis maior rota nec minor ardor | |
| esse potest, nostris quam sensibus esse videtur. | |
| nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt | |
| adiicere et calidum membris adflare vaporem, | |
| nil magnis intervallis de corpore libant | |
| flammarum, nihil ad speciem est contractior ignis. | |
| proinde, calor quoniam solis lumenque profusum | |
| perveniunt nostros ad sensus et loca fulgent, | |
| forma quoque hinc solis debet filumque videri, | |
| nil adeo ut possis plus aut minus addere vere. | |
| [perveniunt nostros ad sensus et loca fulgent] | |
| lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans, | |
| sive suam proprio jactat de corpore lucem, | |
| quidquid id est, nihilo fertur maiore figura | |
| quam, nostris oculis qua cernimus, esse videtur. | |
| nam prius omnia, quæ longe semota tuemur | |
| aëra per multum, specie confusa videntur | |
| quam minui filum. quapropter luna necesse est, | |
| quandoquidem claram speciem certamque figuram | |
| præbet, ut est oris extremis cumque notata, | |
| quanta quoquest, tanta hinc nobis videatur in alto. | |
| postremo quos cumque vides hinc ætheris ignes, | |
| scire licet perquam pauxillo posse minores | |
| esse vel exigua maioris parte brevique. | |
| quandoquidem quos cumque in terris cernimus [ignes], | |
| dum tremor [et] clarus dum cernitur ardor eorum, | |
| perparvom quiddam inter dum mutare videntur | |
| alteram utram in partem filum, quo longius absunt. | |
| Illud item non est mirandum, qua ratione | |
| tantulus ille queat tantum sol mittere lumen, | |
| quod maria ac terras omnis cælumque rigando | |
| compleat et calido perfundat cuncta vapore. | |
| [quanta quoquest tanta hinc nobis videatur in alto] | |
| nam licet hinc mundi patefactum totius unum | |
| largifluum fontem scatere atque erumpere lumen, | |
| ex omni mundo quia sic elementa vaporis | |
| undique conveniunt et sic coniectus eorum | |
| confluit, ex uno capite hic ut profluat ardor. | |
| nonne vides etiam quam late parvus aquai | |
| prata riget fons inter dum campisque redundet? | |
| est etiam quoque uti non magno solis ab igni | |
| aëra percipiat calidis fervoribus ardor, | |
| opportunus ita est si forte et idoneus aër, | |
| ut queat accendi parvis ardoribus ictus; | |
| quod genus inter dum segetes stipulamque videmus | |
| accidere ex una scintilla incendia passim. | |
| forsitan et rosea sol alte lampade lucens | |
| possideat multum cæcis fervoribus ignem | |
| circum se, nullo qui sit fulgore notatus, | |
| æstifer ut tantum radiorum exaugeat ictum. | |
| Nec ratio solis simplex [et] recta patescit, | |
| quo pacto æstivis e partibus ægocerotis | |
| brumalis adeat flexus atque inde revertens | |
| canceris ut vertat metas ad solstitialis, | |
| lunaque mensibus id spatium videatur obire, | |
| annua sol in quo consumit tempora cursu. | |
| non, inquam, simplex his rebus reddita causast. | |
| nam fieri vel cum primis id posse videtur, | |
| Democriti quod sancta viri sententia ponit, | |
| quanto quæque magis sint terram sidera propter, | |
| tanto posse minus cum cæli turbine ferri; | |
| evanescere enim rapidas illius et acris | |
| imminui supter viris, ideoque relinqui | |
| paulatim solem cum posterioribus signis, | |
| inferior multo quod sit quam fervida signa. | |
| et magis hoc lunam: quanto demissior eius | |
| cursus abest procul a cælo terrisque propinquat, | |
| tanto posse minus cum signis tendere cursum. | |
| flaccidiore etiam quanto jam turbine fertur | |
| inferior quam sol, tanto magis omnia signa | |
| hanc adipiscuntur circum præterque feruntur. | |
| propterea fit ut hæc ad signum quodque reverti | |
| mobilius videatur, ad hanc quia signa revisunt. | |
| fit quoque ut e mundi transversis partibus aër | |
| alternis certo fluere alter tempore possit, | |
| qui queat æstivis solem detrudere signis | |
| brumalis usque ad flexus gelidumque rigorem, | |
| et qui reiciat gelidis a frigoris umbris | |
| æstiferas usque in partis et fervida signa. | |
| et ratione pari lunam stellasque putandum'st, | |
| quæ volvunt magnos in magnis orbibus annos, | |
| aëribus posse alternis e partibus ire. | |
| nonne vides etiam diversis nubila ventis | |
| diversas ire in partis inferna supernis? | |
| qui minus illa queant per magnos ætheris orbis | |
| æstibus inter se diversis sidera ferri? | |
| At nox obruit ingenti caligine terras, | |
| aut ubi de longo cursu sol ultima cæli | |
| impulit atque suos efflavit languidus ignis | |
| concussos itere et labefactos aëre multo, | |
| aut quia sub terras cursum convortere cogit | |
| vis eadem, supra quæ terras pertulit orbem. | |
| Tempore item certo roseam Matuta per oras | |
| ætheris auroram differt et lumina pandit, | |
| aut quia sol idem, sub terras ille revertens, | |
| anticipat cælum radiis accendere temptans, | |
| aut quia conveniunt ignes et semina multa | |
| confluere ardoris consuerunt tempore certo, | |
| quæ faciunt solis nova semper lumina gigni; | |
| quod genus Idæis fama est e montibus altis | |
| dispersos ignis orienti lumine cerni, | |
| inde coire globum quasi in unum et conficere orbem. | |
| nec tamen illud in his rebus mirabile debet | |
| esse, quod hæc ignis tam certo tempore possint | |
| semina confluere et solis reparare nitorem. | |
| multa videmus enim, certo quæ tempore fiunt | |
| omnibus in rebus. florescunt tempore certo | |
| arbusta et certo dimittunt tempore florem. | |
| nec minus in certo dentes cadere imperat ætas | |
| tempore et inpubem molli pubescere veste | |
| et pariter mollem malis demittere barbam. | |
| fulmina postremo nix imbres nubila venti | |
| non nimis incertis fiunt in partibus anni. | |
| namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima | |
| atque ita res mundi cecidere ab origine prima, | |
| conseque quoque jam redeunt ex ordine certo. | |
| Crescere itemque dies licet et tabescere noctes, | |
| et minui luces, cum sumant augmina noctis, | |
| aut quia sol idem sub terras atque superne | |
| imparibus currens amfractibus ætheris oras | |
| partit et in partis non æquas dividit orbem, | |
| et quod ab alterutra detraxit parte, reponit | |
| eius in adversa tanto plus parte relatus, | |
| donec ad id signum cæli pervenit, ubi anni | |
| nodus nocturnas exæquat lucibus umbras; | |
| nam medio cursu flatus aquilonis et austri | |
| distinet æquato cælum discrimine metas | |
| propter signiferi posituram totius orbis, | |
| annua sol in quo concludit tempora serpens, | |
| obliquo terras et cælum lumine lustrans, | |
| ut ratio declarat eorum qui loca cæli | |
| omnia dispositis signis ornata notarunt. | |
| aut quia crassior est certis in partibus aër, | |
| sub terris ideo tremulum jubar hæsitat ignis | |
| nec penetrare potest facile atque emergere ad ortus; | |
| propterea noctes hiberno tempore longæ | |
| cessant, dum veniat radiatum insigne diei. | |
| aut etiam, quia sic alternis partibus anni | |
| tardius et citius consuerunt confluere ignes, | |
| qui faciunt solem certa de surgere parte, | |
| propterea fit uti videantur dicere verum. | |
| Luna potest solis radiis percussa nitere | |
| inque dies magis [id] lumen convertere nobis | |
| ad speciem, quantum solis secedit ab orbi, | |
| donique eum contra pleno bene lumine fulsit | |
| atque oriens obitus eius super edita vidit; | |
| inde minutatim retro quasi condere lumen | |
| debet item, quanto propius jam solis ad ignem | |
| labitur ex alia signorum parte per orbem; | |
| ut faciunt, lunam qui fingunt esse pilai | |
| consimilem cursusque viam sub sole tenere. | |
| est etiam quare proprio cum lumine possit | |
| volvier et varias splendoris reddere formas; | |
| corpus enim licet esse aliud, quod fertur et una | |
| labitur omnimodis occursans officiensque, | |
| nec potis est cerni, quia cassum lumine fertur. | |
| versarique potest, globus ut, si forte, pilai | |
| dimidia ex parti candenti lumine tinctus, | |
| versandoque globum variantis edere formas, | |
| donique eam partem, quæ cumque est ignibus aucta, | |
| ad speciem vertit nobis oculosque patentis; | |
| inde minutatim retro contorquet et aufert | |
| luciferam partem glomeraminis atque pilai; | |
| ut Babylonica Chaldæum doctrina refutans | |
| astrologorum artem contra convincere tendit, | |
| proinde quasi id fieri nequeat quod pugnat uterque | |
| aut minus hoc illo sit cur amplectier ausis. | |
| denique cur nequeat semper nova luna creari | |
| ordine formarum certo certisque figuris | |
| inque dies privos aborisci quæque creata | |
| atque alia illius reparari in parte locoque, | |
| difficilest ratione docere et vincere verbis, | |
| ordine cum [videas] tam certo multa creari. | |
| it Ver et Venus et Veneris prænuntius ante | |
| pennatus graditur, Zephyri vestigia propter | |
| Flora quibus mater præspargens ante viai | |
| cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet. | |
| inde loci sequitur Calor aridus et comes una | |
| pulverulenta Ceres [et] etesia flabra aquilonum. | |
| inde Autumnus adit, graditur simul Euhius Euan. | |
| inde aliæ tempestates ventique secuntur, | |
| altitonans Volturnus et Auster fulmine pollens. | |
| tandem Bruma nives adfert pigrumque rigorem | |
| reddit. Hiemps sequitur crepitans hanc dentibus algu. | |
| quo minus est mirum, si certo tempore luna | |
| gignitur et certo deletur tempore rusus, | |
| cum fieri possint tam certo tempore multa. | |
| Solis item quoque defectus lunæque latebras | |
| pluribus e causis fieri tibi posse putandum'st. | |
| nam cur luna queat terram secludere solis | |
| lumine et a terris altum caput obstruere ei, | |
| obiciens cæcum radiis ardentibus orbem, | |
| tempore eodem aliut facere id non posse putetur | |
| corpus, quod cassum labatur lumine semper? | |
| solque suos etiam dimittere languidus ignis | |
| tempore cur certo nequeat recreareque lumen, | |
| cum loca præteriit flammis infesta per auras, | |
| quæ faciunt ignis interstingui atque perire? | |
| et cur terra queat lunam spoliare vicissim | |
| lumine et oppressum solem super ipsa tenere, | |
| menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras, | |
| tempore eodem aliud nequeat succurrere lunæ | |
| corpus vel supra solis perlabier orbem, | |
| quod radios inter rumpat lumenque profusum? | |
| et tamen ipsa suo si fulget luna nitore, | |
| cur nequeat certa mundi languescere parte, | |
| dum loca luminibus propriis inimica per exit? | |
| [menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras]. | |
| Quod superest, quoniam magni per cærula mundi | |
| qua fieri quicquid posset ratione resolvi, | |
| solis uti varios cursus lunæque meatus | |
| noscere possemus quæ vis et causa cieret, | |
| quove modo [possent] offecto lumine obire | |
| et neque opinantis tenebris obducere terras, | |
| cum quasi conivent et aperto lumine rursum | |
| omnia convisunt clara loca candida luce, | |
| nunc redeo ad mundi novitatem et mollia terræ | |
| arva, novo fetu quid primum in luminis oras | |
| tollere et incertis crerint committere ventis. | |
| Principio genus herbarum viridemque nitorem | |
| terra dedit circum collis camposque per omnis, | |
| florida fulserunt viridanti prata colore, | |
| arboribusque datum'st variis exinde per auras | |
| crescendi magnum inmissis certamen habenis. | |
| ut pluma atque pili primum sætæque creantur | |
| quadripedum membris et corpore pennipotentum, | |
| sic nova tum tellus herbas virgultaque primum | |
| sustulit, inde loci mortalia sæcla creavit | |
| multa modis multis varia ratione coorta. | |
| nam neque de cælo cecidisse animalia possunt, | |
| nec terrestria de salsis exisse lacunis. | |
| linquitur ut merito maternum nomen adepta | |
| terra sit, e terra quoniam sunt cuncta creata. | |
| multaque nunc etiam existunt animalia terris | |
| imbribus et calido solis concreta vapore; | |
| quo minus est mirum, si tum sunt plura coorta | |
| et maiora, nova tellure atque æthere adulta. | |
| principio genus alituum variæque volucres | |
| ova relinquebant exclusæ tempore verno, | |
| folliculos ut nunc teretis æstate cicadæ | |
| lincunt sponte sua victum vitamque petentes. | |
| tum tibi terra dedit primum mortalia sæcla. | |
| multus enim calor atque umor superabat in arvis. | |
| hoc ubi quæque loci regio opportuna dabatur, | |
| crescebant uteri terram radicibus apti; | |
| quos ubi tempore maturo pate fecerat ætas | |
| infantum, fugiens umorem aurasque petessens, | |
| convertebat ibi natura foramina terræ | |
| et sucum venis cogebat fundere apertis | |
| consimilem lactis, sicut nunc femina quæque | |
| cum peperit, dulci repletur lacte, quod omnis | |
| impetus in mammas convertitur ille alimenti. | |
| terra cibum pueris, vestem vapor, herba cubile | |
| præbebat multa et molli lanugine abundans. | |
| at novitas mundi nec frigora dura ciebat | |
| nec nimios æstus nec magnis viribus auras. | |
| omnia enim pariter crescunt et robora sumunt. | |
| Quare etiam atque etiam maternum nomen adepta | |
| terra tenet merito, quoniam genus ipsa creavit | |
| humanum atque animal prope certo tempore fudit | |
| omne quod in magnis bacchatur montibus passim, | |
| aëriasque simul volucres variantibus formis. | |
| sed quia finem aliquam pariendi debet habere, | |
| destitit, ut mulier spatio defessa vetusto. | |
| mutat enim mundi naturam totius ætas | |
| ex alioque alius status excipere omnia debet | |
| nec manet ulla sui similis res: omnia migrant, | |
| omnia commutat natura et vertere cogit. | |
| namque aliud putrescit et ævo debile languet, | |
| porro aliud [suc]crescit et [e] contemptibus exit. | |
| sic igitur mundi naturam totius ætas | |
| mutat, et ex alio terram status excipit alter, | |
| quod potuit nequeat, possit quod non tulit ante. | |
| Multaque tum tellus etiam portenta creare | |
| conatast mira facie membrisque coorta, | |
| androgynem, interutras necutrumque utrimque remotum, | |
| orba pedum partim, manuum viduata vicissim, | |
| muta sine ore etiam, sine voltu cæca reperta, | |
| vinctaque membrorum per totum corpus adhæsu, | |
| nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam | |
| nec vitare malum nec sumere quod volet usus. | |
| cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat, | |
| ne quiquam, quoniam natura absterruit auctum | |
| nec potuere cupitum ætatis tangere florem | |
| nec reperire cibum nec jungi per Veneris res. | |
| multa videmus enim rebus concurrere debere, | |
| ut propagando possint procudere sæcla; | |
| pabula primum ut sint, genitalia deinde per artus | |
| semina qua possint membris manare remissis, | |
| feminaque ut maribus coniungi possit, habere, | |
| mutua qui mutent inter se gaudia uterque. | |
| Multaque tum interiisse animantum sæcla necessest | |
| nec potuisse propagando procudere prolem. | |
| nam quæ cumque vides vesci vitalibus auris, | |
| aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est | |
| ex ineunte ævo genus id tuta reservans. | |
| multaque sunt, nobis ex utilitate sua quæ | |
| commendata manent, tutelæ tradita nostræ. | |
| principio genus acre leonum sævaque sæcla | |
| tutatast virtus, volpes dolus et fuga cervos. | |
| at levisomna canum fido cum pectore corda, | |
| et genus omne quod est veterino semine partum | |
| lanigeræque simul pecudes et bucera sæcla | |
| omnia sunt hominum tutelæ tradita, Memmi; | |
| nam cupide fugere feras pacemque secuta | |
| sunt et larga suo sine pabula parta labore, | |
| quæ damus utilitatis eorum præmia causa. | |
| at quis nil horum tribuit natura, nec ipsa | |
| sponte sua possent ut vivere nec dare nobis | |
| utilitatem aliquam, quare pateremur eorum | |
| præsidio nostro pasci genus esseque tutum, | |
| scilicet hæc aliis prædæ lucroque jacebant | |
| indupedita suis fatalibus omnia vinclis, | |
| donec ad interitum genus id natura redegit. | |
| Sed neque Centauri fuerunt nec tempore in ullo | |
| esse queunt duplici natura et corpore bino | |
| ex alienigenis membris compacta, potestas | |
| hinc illinc partis ut sat par esse potissit. | |
| id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde. | |
| principio circum tribus actis impiger annis | |
| floret equus, puer haut quaquam; nam sæpe etiam nunc | |
| ubera mammarum in somnis lactantia quæret. | |
| post ubi equum validæ vires ætate senecta | |
| membraque deficiunt fugienti languida vita, | |
| tum demum puerili ævo florenta juventas | |
| officit et molli vestit lanugine malas; | |
| ne forte ex homine et veterino semine equorum | |
| confieri credas Centauros posse neque esse, | |
| aut rapidis canibus succinctas semimarinis | |
| corporibus Scyllas et cetera de genere horum, | |
| inter se quorum discordia membra videmus; | |
| quæ neque florescunt pariter nec robora sumunt | |
| corporibus neque proiciunt ætate senecta | |
| nec simili Venere ardescunt nec moribus unis | |
| conveniunt neque sunt eadem jucunda per artus. | |
| quippe videre licet pinguescere sæpe cicuta | |
| barbigeras pecudes, homini quæ est acre venenum. | |
| flamma quidem [vero] cum corpora fulva leonum | |
| tam soleat torrere atque urere quam genus omne | |
| visceris in terris quod cumque et sanguinis extet, | |
| qui fieri potuit, triplici cum corpore ut una, | |
| prima leo, postrema draco, media ipsa, Chimæra | |
| ore foras acrem flaret de corpore flammam? | |
| quare etiam tellure nova cæloque recenti | |
| talia qui fingit potuisse animalia gigni, | |
| nixus in hoc uno novitatis nomine inani, | |
| multa licet simili ratione effutiat ore, | |
| aurea tum dicat per terras flumina vulgo | |
| fluxisse et gemmis florere arbusta su�sse | |
| aut hominem tanto membrorum esse impete natum, | |
| trans maria alta pedum nisus ut ponere posset | |
| et manibus totum circum se vertere cælum. | |
| nam quod multa fuere in terris semina rerum, | |
| tempore quo primum tellus animalia fudit, | |
| nil tamen est signi mixtas potuisse creari | |
| inter se pecudes compactaque membra animantum, | |
| propterea quia quæ de terris nunc quoque abundant | |
| herbarum genera ac fruges arbustaque læta | |
| non tamen inter se possunt complexa creari, | |
| sed res quæque suo ritu procedit et omnes | |
| foedere naturæ certo discrimina servant. | |
| Et genus humanum multo fuit illud in arvis | |
| durius, ut decuit, tellus quod dura creasset, | |
| et maioribus et solidis magis ossibus intus | |
| fundatum, validis aptum per viscera nervis, | |
| nec facile ex æstu nec frigore quod caperetur | |
| nec novitate cibi nec labi corporis ulla. | |
| multaque per cælum solis volventia lustra | |
| volgivago vitam tractabant more ferarum. | |
| nec robustus erat curvi moderator aratri | |
| quisquam, nec scibat ferro molirier arva | |
| nec nova defodere in terram virgulta neque altis | |
| arboribus veteres decidere falcibus ramos. | |
| quod sol atque imbres dederant, quod terra crearat | |
| sponte sua, satis id placabat pectora donum. | |
| glandiferas inter curabant corpora quercus | |
| plerumque; et quæ nunc hiberno tempore cernis | |
| arbita puniceo fieri matura colore, | |
| plurima tum tellus etiam maiora ferebat. | |
| multaque prætertea novitas tum florida mundi | |
| pabula dura tulit, miseris mortalibus ampla. | |
| at sedare sitim fluvii fontesque vocabant, | |
| ut nunc montibus e magnis decursus aquai | |
| claricitat late sitientia sæcla ferarum. | |
| denique nota vagis silvestria templa tenebant | |
| nympharum, quibus e scibant umore fluenta | |
| lubrica proluvie larga lavere umida saxa, | |
| umida saxa, super viridi stillantia musco, | |
| et partim plano scatere atque erumpere campo. | |
| necdum res igni scibant tractare neque uti | |
| pellibus et spoliis corpus vestire ferarum, | |
| sed nemora atque cavos montis silvasque colebant | |
| et frutices inter condebant squalida membra | |
| verbera ventorum vitare imbrisque coacti. | |
| nec commune bonum poterant spectare neque ullis | |
| moribus inter se scibant nec legibus uti. | |
| quod cuique obtulerat prædæ fortuna, ferebat | |
| sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus. | |
| et Venus in silvis jungebat corpora amantum; | |
| conciliabat enim vel mutua quamque cupido | |
| vel violenta viri vis atque inpensa libido | |
| vel pretium, glandes atque arbita vel pira lecta. | |
| et manuum mira freti virtute pedumque | |
| consectabantur silvestria sæcla ferarum | |
| missilibus saxis et magno pondere clavæ. | |
| multaque vincebant, vitabant pauca latebris; | |
| sætigerisque pares subus silvestria membra | |
| nuda dabant terræ nocturno tempore capti, | |
| circum se foliis ac frondibus involventes. | |
| nec plangore diem magno solemque per agros | |
| quærebant pavidi palantes noctis in umbris, | |
| sed taciti respectabant somnoque sepulti, | |
| dum rosea face sol inferret lumina cælo. | |
| a parvis quod enim consuerant cernere semper | |
| alterno tenebras et lucem tempore gigni, | |
| non erat ut fieri posset mirarier umquam | |
| nec diffidere, ne terras æterna teneret | |
| nox in perpetuum detracto lumine solis. | |
| sed magis illud erat curæ, quod sæcla ferarum | |
| infestam miseris faciebant sæpe quietem. | |
| eiectique domo fugiebant saxea tecta | |
| spumigeri suis adventu validique leonis | |
| atque intempesta cedebant nocte paventes | |
| hospitibus sævis instrata cubilia fronde. | |
| Nec nimio tum plus quam nunc mortalia sæcla | |
| dulcia linquebant lamentis lumina vitæ. | |
| unus enim tum quisque magis deprensus eorum | |
| pabula viva feris præbebat, dentibus haustus, | |
| et nemora ac montis gemitu silvasque replebat | |
| viva videns vivo sepeliri viscera busto. | |
| at quos effugium servarat corpore adeso, | |
| posterius tremulas super ulcera tetra tenentes | |
| palmas horriferis accibant vocibus Orcum, | |
| donique eos vita privarant vermina sæva | |
| expertis opis, ignaros quid volnera vellent. | |
| at non multa virum sub signis milia ducta | |
| una dies dabat exitio nec turbida ponti | |
| æquora lidebant navis ad saxa virosque. | |
| nam temere in cassum frustra mare sæpe coortum | |
| sævibat leviterque minas ponebat inanis, | |
| nec poterat quemquam placidi pellacia ponti | |
| subdola pellicere in fraudem ridentibus undis. | |
| improba navigii ratio tum cæca jacebat. | |
| tum penuria deinde cibi languentia leto | |
| membra dabat, contra nunc rerum copia mersat. | |
| illi inprudentes ipsi sibi sæpe venenum | |
| vergebant, nunc dant [aliis] sollertius ipsi. | |
| Inde casas postquam ac pellis ignemque pararunt | |
| et mulier coniuncta viro concessit in unum | |
| * * * | |
| cognita sunt, prolemque ex se videre creatam, | |
| tum genus humanum primum mollescere coepit. | |
| ignis enim curavit, ut alsia corpora frigus | |
| non ita jam possent cæli sub tegmine ferre, | |
| et Venus inminuit viris puerique parentum | |
| blanditiis facile ingenium fregere superbum. | |
| tunc et amicitiem coeperunt jungere aventes | |
| finitimi inter se nec lædere nec violari, | |
| et pueros commendarunt muliebreque sæclum, | |
| vocibus et gestu cum balbe significarent | |
| imbecillorum esse æquum misererier omnis. | |
| nec tamen omnimodis poterat concordia gigni, | |
| sed bona magnaque pars servabat foedera caste; | |
| aut genus humanum jam tum foret omne peremptum | |
| nec potuisset adhuc perducere sæcla propago. | |
| At varios linguæ sonitus natura subegit | |
| mittere et utilitas expressit nomina rerum, | |
| non alia longe ratione atque ipsa videtur | |
| protrahere ad gestum pueros infantia linguæ, | |
| cum facit ut digito quæ sint præsentia monstrent. | |
| sentit enim vim quisque suam quod possit abuti. | |
| cornua nata prius vitulo quam frontibus extent, | |
| illis iratus petit atque infestus inurget. | |
| at catuli pantherarum scymnique leonum | |
| unguibus ac pedibus jam tum morsuque repugnant, | |
| vix etiam cum sunt dentes unguesque creati. | |
| alituum porro genus alis omne videmus | |
| fidere et a pennis tremulum petere auxiliatum. | |
| proinde putare aliquem tum nomina distribuisse | |
| rebus et inde homines didicisse vocabula prima, | |
| desiperest. nam cur hic posset cuncta notare | |
| vocibus et varios sonitus emittere linguæ, | |
| tempore eodem alii facere id non quisse putentur? | |
| prætertea si non alii quoque vocibus usi | |
| inter se fuerant, unde insita notities est | |
| utilitatis et unde data est huic prima potestas, | |
| quid vellet facere ut sciret animoque videret? | |
| cogere item pluris unus victosque domare | |
| non poterat, rerum ut perdiscere nomina vellent. | |
| nec ratione docere ulla suadereque surdis, | |
| quid sit opus facto, facilest; neque enim paterentur | |
| nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris | |
| vocis inauditos sonitus obtundere frustra. | |
| postremo quid in hac mirabile tantoperest re, | |
| si genus humanum, cui vox et lingua vigeret, | |
| pro vario sensu varia res voce notaret? | |
| cum pecudes mutæ, cum denique sæcla ferarum | |
| dissimilis soleant voces variasque ciere, | |
| cum metus aut dolor est et cum jam gaudia gliscunt. | |
| quippe [et]enim licet id rebus cognoscere apertis. | |
| inritata canum cum primum magna Molossum | |
| mollia ricta fremunt duros nudantia dentes, | |
| longe alio sonitu rabies [re]stricta minatur, | |
| et cum jam latrant et vocibus omnia complent; | |
| at catulos blande cum lingua lambere temptant | |
| aut ubi eos lactant, pedibus morsuque potentes | |
| suspensis teneros imitantur dentibus haustus, | |
| longe alio pacto gannitu vocis adulant, | |
| et cum deserti baubantur in ædibus, aut cum | |
| plorantis fugiunt summisso corpore plagas. | |
| denique non hinnitus item differre videtur, | |
| inter equas ubi equus florenti ætate juvencus | |
| pinnigeri sævit calcaribus ictus Amoris | |
| et fremitum patulis sub naribus edit ad arma, | |
| et cum sic alias concussis artibus hinnit? | |
| postremo genus alituum variæque volucres, | |
| accipitres atque ossifragæ mergique marinis | |
| fluctibus in salso victum vitamque petentes, | |
| longe alias alio jaciunt in tempore voces, | |
| et quom de victu certant prædaque repugnant. | |
| et partim mutant cum tempestatibus una | |
| raucisonos cantus, cornicum ut sæcla vetusta | |
| corvorumque gregis ubi aquam dicuntur et imbris | |
| poscere et inter dum ventos aurasque vocare. | |
| ergo si varii sensus animalia cogunt, | |
| muta tamen cum sint, varias emittere voces, | |
| quanto mortalis magis æquum'st tum potuisse | |
| dissimilis alia atque alia res voce notare! | |
| Illud in his rebus tacitus ne forte requiras, | |
| fulmen detulit in terram mortalibus ignem | |
| primitus, inde omnis flammarum diditur ardor; | |
| multa videmus enim cælestibus insita flammis | |
| fulgere, cum cæli donavit plaga vaporis. | |
| et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans | |
| æstuat in ramos incumbens arboris arbor, | |
| exprimitur validis extritus viribus ignis, | |
| emicat inter dum flammai fervidus ardor, | |
| mutua dum inter se rami stirpesque teruntur. | |
| quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem. | |
| inde cibum quoquere ac flammæ mollire vapore | |
| sol docuit, quoniam mitescere multa videbant | |
| verberibus radiorum atque æstu victa per agros. | |
| Inque dies magis hi victum vitamque priorem | |
| commutare novis monstrabant rebus et igni, | |
| ingenio qui præstabant et corde vigebant. | |
| condere coeperunt urbis arcemque locare | |
| præsidium reges ipsi sibi perfugiumque, | |
| et pecudes et agros divisere atque dedere | |
| pro facie cujusque et viribus ingenioque; | |
| nam facies multum valuit viresque vigebant. | |
| posterius res inventast aurumque repertum, | |
| quod facile et validis et pulchris dempsit honorem; | |
| divitioris enim sectam plerumque secuntur | |
| quam lubet et fortes et pulchro corpore creti. | |
| quod siquis vera vitam ratione gubernet, | |
| divitiæ grandes homini sunt vivere parce | |
| æquo animo; neque enim est umquam penuria parvi. | |
| at claros homines voluerunt se atque potentes, | |
| ut fundamento stabili fortuna maneret | |
| et placidam possent opulenti degere vitam, | |
| ne quiquam, quoniam ad summum succedere honorem | |
| certantes iter infestum fecere viai, | |
| et tamen e summo, quasi fulmen, deicit ictos | |
| invidia inter dum contemptim in Tartara tætra; | |
| invidia quoniam ceu fulmine summa vaporant | |
| plerumque et quæ sunt aliis magis edita cumque; | |
| ut satius multo jam sit parere quietum | |
| quam regere imperio res velle et regna tenere. | |
| proinde sine in cassum defessi sanguine sudent, | |
| angustum per iter luctantes ambitionis; | |
| quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque | |
| res ex auditis potius quam sensibus ipsis, | |
| nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante. | |
| Ergo regibus occisis subversa jacebat | |
| pristina maiestas soliorum et sceptra superba, | |
| et capitis summi præclarum insigne cruentum | |
| sub pedibus vulgi magnum lugebat honorem; | |
| nam cupide conculcatur nimis ante metutum. | |
| res itaque ad summam fæcem turbasque redibat, | |
| imperium sibi cum ac summatum quisque petebat. | |
| inde magistratum partim docuere creare | |
| iuraque constituere, ut vellent legibus uti. | |
| nam genus humanum, defessum vi colere ævom, | |
| ex inimicitiis languebat; quo magis ipsum | |
| sponte sua cecidit sub leges artaque jura. | |
| acrius ex ira quod enim se quisque parabat | |
| ulcisci quam nunc concessum'st legibus æquis, | |
| hanc ob rem est homines pertæsum vi colere ævom. | |
| inde metus maculat poenarum præmia vitæ. | |
| circumretit enim vis atque iniuria quemque | |
| atque unde exortast, ad eum plerumque revertit, | |
| nec facilest placidam ac pacatam degere vitam | |
| qui violat factis communia foedera pacis. | |
| etsi fallit enim divom genus humanumque, | |
| perpetuo tamen id fore clam diffidere debet; | |
| quippe ubi se multi per somnia sæpe loquentes | |
| aut morbo delirantes protraxe ferantur | |
| et celata [mala] in medium et peccata dedisse. | |
| Nunc quæ causa deum per magnas numina gentis | |
| pervulgarit et ararum compleverit urbis | |
| suscipiendaque curarit sollemnia sacra, | |
| quæ nunc in magnis florent sacra rebus locisque, | |
| unde etiam nunc est mortalibus insitus horror, | |
| qui delubra deum nova toto suscitat orbi | |
| terrarum et festis cogit celebrare diebus, | |
| non ita difficilest rationem reddere verbis. | |
| quippe etenim jam tum divom mortalia sæcla | |
| egregias animo facies vigilante videbant | |
| et magis in somnis mirando corporis auctu. | |
| his igitur sensum tribuebant propterea quod | |
| membra movere videbantur vocesque superbas | |
| mittere pro facie præclara et viribus amplis. | |
| æternamque dabant vitam, quia semper eorum | |
| subpeditabatur facies et forma manebat, | |
| et tamen omnino quod tantis viribus auctos | |
| non temere ulla vi convinci posse putabant. | |
| fortunisque ideo longe præstare putabant, | |
| quod mortis timor haut quemquam vexaret eorum, | |
| et simul in somnis quia multa et mira videbant | |
| efficere et nullum capere ipsos inde laborem. | |
| prætertea cæli rationes ordine certo | |
| et varia annorum cernebant tempora verti | |
| nec poterant quibus id fieret cognoscere causis. | |
| ergo perfugium sibi habebant omnia divis | |
| tradere et illorum nutu facere omnia flecti. | |
| in cæloque deum sedes et templa locarunt, | |
| per cælum volvi quia nox et luna videtur, | |
| luna dies et nox et noctis signa severa | |
| noctivagæque faces cæli flammæque volantes, | |
| nubila sol imbres nix venti fulmina grando | |
| et rapidi fremitus et murmura magna minarum. | |
| O genus infelix humanum, talia divis | |
| cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas! | |
| quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis | |
| volnera, quas lacrimas peperere minoribus nostris! | |
| nec pietas ullast velatum sæpe videri | |
| vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras | |
| nec procumbere humi prostratum et pandere palmas | |
| ante deum delubra nec aras sanguine multo | |
| spargere quadrupedum nec votis nectere vota, | |
| sed mage pacata posse omnia mente tueri. | |
| nam cum suspicimus magni cælestia mundi | |
| templa super stellisque micantibus æthera fixum, | |
| et venit in mentem solis lunæque viarum, | |
| tunc aliis oppressa malis in pectora cura | |
| illa quoque expergefactum caput erigere infit, | |
| ne quæ forte deum nobis inmensa potestas | |
| sit, vario motu quæ candida sidera verset; | |
| temptat enim dubiam mentem rationis egestas, | |
| ecquæ nam fuerit mundi genitalis origo, | |
| et simul ecquæ sit finis, quoad moenia mundi | |
| et taciti motus hunc possint ferre laborem, | |
| an divinitus æterna donata salute | |
| perpetuo possint ævi labentia tractu | |
| inmensi validas ævi contemnere viris. | |
| prætertea cui non animus formidine divum | |
| contrahitur, cui non correpunt membra pavore, | |
| fulminis horribili cum plaga torrida tellus | |
| contremit et magnum percurrunt murmura cælum? | |
| non populi gentesque tremunt, regesque superbi | |
| corripiunt divum percussi membra timore, | |
| ne quod ob admissum foede dictumve superbe | |
| poenarum grave sit solvendi tempus adauctum? | |
| summa etiam cum vis violenti per mare venti | |
| induperatorem classis super æquora verrit | |
| cum validis pariter legionibus atque elephantis, | |
| non divom pacem votis adit ac prece quæsit | |
| ventorum pavidus paces animasque secundas? | |
| ne quiquam, quoniam violento turbine sæpe | |
| correptus nihilo fertur minus ad vada leti. | |
| usque adeo res humanas vis abdita quædam | |
| opterit et pulchros fascis sævasque secures | |
| proculcare ac ludibrio sibi habere videtur. | |
| denique sub pedibus tellus cum tota vacillat | |
| concussæque cadunt urbes dubiæque minantur, | |
| quid mirum si se temnunt mortalia sæcla | |
| atque potestatis magnas mirasque relinquunt | |
| in rebus viris divum, quæ cuncta gubernent? | |
| Quod super est, æ[s at]que aurum ferrumque repertum'st | |
| et simul argenti pondus plumbique potestas, | |
| ignis ubi ingentis silvas ardore cremarat | |
| montibus in magnis, seu cælo fulmine misso, | |
| sive quod inter se bellum silvestre gerentes | |
| hostibus intulerant ignem formidinis ergo, | |
| sive quod inducti terræ bonitate volebant | |
| pandere agros pinguis et pascua reddere rura, | |
| sive feras interficere et ditescere præda; | |
| nam fovea atque igni prius est venarier ortum | |
| quam sæpire plagis saltum canibusque ciere. | |
| quicquid id est, qua cumque e causa flammeus ardor | |
| horribili sonitu silvas exederat altis | |
| a radicibus et terram percoxerat igni, | |
| manabat venis ferventibus in loca terræ | |
| concava conveniens argenti rivus et auri, | |
| æris item et plumbi. quæ cum concreta videbant | |
| posterius claro in terra splendere colore, | |
| tollebant nitido capti levique lepore, | |
| et simili formata videbant esse figura | |
| atque lacunarum fuerant vestigia cuique. | |
| tum penetrabat eos posse hæc liquefacta calore | |
| quamlibet in formam et faciem decurrere rerum, | |
| et prorsum quamvis in acuta ac tenvia posse | |
| mucronum duci fastigia procudendo, | |
| ut sibi tela parent silvasque ut cædere possint | |
| materiemque dolare et levia radere tigna | |
| et terebrare etiam ac pertundere perque forare. | |
| nec minus argento facere hæc auroque parabant | |
| quam validi primum violentis viribus æris, | |
| ne quiquam, quoniam cedebat victa potestas | |
| nec poterant pariter durum sufferre laborem. | |
| nam fuit in pretio magis æs aurumque jacebat | |
| propter inutilitatem hebeti mucrone retusum; | |
| nunc jacet æs, aurum in summum successit honorem. | |
| sic volvenda ætas commutat tempora rerum. | |
| quod fuit in pretio, fit nullo denique honore; | |
| porro aliud succedit et [e] contemptibus exit | |
| inque dies magis adpetitur floretque repertum | |
| laudibus et miro est mortalis inter honore. | |
| Nunc tibi quo pacto ferri natura reperta | |
| sit facilest ipsi per te cognoscere, Memmi. | |
| arma antiqua manus ungues dentesque fuerunt | |
| et lapides et item silvarum fragmina rami | |
| et flamma atque ignes, post quam sunt cognita primum. | |
| posterius ferri vis est ærisque reperta. | |
| et prior æris erat quam ferri cognitus usus, | |
| quo facilis magis est natura et copia maior. | |
| ære solum terræ tractabant, æreque belli | |
| miscebant fluctus et vulnera vasta serebant | |
| et pecus atque agros adimebant; nam facile ollis | |
| omnia cedebant armatis nuda et inerma. | |
| inde minutatim processit ferreus ensis | |
| versaque in obprobrium species est falcis ahenæ, | |
| et ferro coepere solum proscindere terræ | |
| exæquataque sunt creperi certamina belli. | |
| et prius est armatum in equi conscendere costas | |
| et moderarier hunc frenis dextraque vigere | |
| quam biiugo curru belli temptare pericla. | |
| et biiugo prius est quam bis coniungere binos | |
| et quam falciferos armatum escendere currus. | |
| inde boves Lucas turrito corpore, tetras, | |
| anguimanus, belli docuerunt volnera Poeni | |
| sufferre et magnas Martis turbare catervas. | |
| sic alid ex alio peperit discordia tristis, | |
| horribile humanis quod gentibus esset in armis, | |
| inque dies belli terroribus addidit augmen. | |
| Temptarunt etiam tauros in moenere belli | |
| expertique sues sævos sunt mittere in hostis. | |
| et validos partim præ se misere leones | |
| cum doctoribus armatis sævisque magistris, | |
| qui moderarier his possent vinclisque tenere, | |
| ne quiquam, quoniam permixta cæde calentes | |
| turbabant sævi nullo discrimine turmas, | |
| terrificas capitum quatientis undique cristas, | |
| nec poterant equites fremitu perterrita equorum | |
| pectora mulcere et frenis convertere in hostis. | |
| inritata leæ jaciebant corpora saltu | |
| undique et adversum venientibus ora patebant | |
| et nec opinantis a tergo deripiebant | |
| deplexæque dabant in terram volnere victos, | |
| morsibus adfixæ validis atque unguibus uncis. | |
| iactabantque suos tauri pedibusque terebant | |
| et latera ac ventres hauribant supter equorum | |
| cornibus et terram minitanti mente ruebant. | |
| et validis socios cædebant dentibus apri | |
| tela infracta suo tinguentes sanguine sævi | |
| [in se fracta suo tinguentes sanguine tela,] | |
| permixtasque dabant equitum peditumque ruinas. | |
| nam transversa feros exibant dentis adactus | |
| iumenta aut pedibus ventos erecta petebant, | |
| ne quiquam, quoniam ab nervis succisa videres | |
| concidere atque gravi terram consternere casu. | |
| si quos ante domi domitos satis esse putabant, | |
| effervescere cernebant in rebus agundis | |
| volneribus clamore fuga terrore tumultu, | |
| nec poterant ullam partem redducere eorum; | |
| diffugiebat enim varium genus omne ferarum, | |
| ut nunc sæpe boves Lucæ ferro male mactæ | |
| diffugiunt, fera facta suis cum multa dedere. | |
| Sed facere id non tam vincendi spe voluerunt; | |
| quam dare quod gemerent hostes, ipsique perire, | |
| qui numero diffidebant armisque vacabant, | |
| si fuit ut facerent. sed vix adducor ut ante | |
| non quierint animo præsentire atque videre, | |
| quam commune malum fieret foedumque, futurum. | |
| et magis id possis factum contendere in omni | |
| in variis mundis varia ratione creatis, | |
| quam certo atque uno terrarum quolibet orbi. | |
| Nexilis ante fuit vestis quam textile tegmen. | |
| textile post ferrum'st, quia ferro tela paratur, | |
| nec ratione alia possunt tam levia gigni | |
| insilia ac fusi, radii, scapique sonantes. | |
| et facere ante viros lanam natura co�git | |
| quam muliebre genus; nam longe præstat in arte | |
| et sollertius est multo genus omne virile; | |
| agricolæ donec vitio vertere severi, | |
| ut muliebribus id manibus concedere vellent | |
| atque ipsi pariter durum sufferre laborem | |
| atque opere in duro durarent membra manusque. | |
| At specimen sationis et insitionis origo | |
| ipsa fuit rerum primum natura creatrix, | |
| arboribus quoniam bacæ glandesque caducæ | |
| tempestiva dabant pullorum examina supter; | |
| unde etiam libitum'st stirpis committere ramis | |
| et nova defodere in terram virgulta per agros. | |
| inde aliam atque aliam culturam dulcis agelli | |
| temptabant fructusque feros mansuescere terra | |
| cernebant indulgendo blandeque colendo. | |
| inque dies magis in montem succedere silvas | |
| cogebant infraque locum concedere cultis, | |
| prata lacus rivos segetes vinetaque læta | |
| collibus et campis ut haberent, atque olearum | |
| cærula distinguens inter plaga currere posset | |
| per tumulos et convallis camposque profusa; | |
| ut nunc esse vides vario distincta lepore | |
| omnia, quæ pomis intersita dulcibus ornant | |
| arbustisque tenent felicibus opsita circum. | |
| At liquidas avium voces imitarier ore | |
| ante fuit multo quam levia carmina cantu | |
| concelebrare homines possent aurisque juvare. | |
| et zephyri cava per calamorum sibila primum | |
| agrestis docuere cavas inflare cicutas. | |
| inde minutatim dulcis didicere querellas, | |
| tibia quas fundit digitis pulsata canentum, | |
| avia per nemora ac silvas saltusque reperta, | |
| per loca pastorum deserta atque otia dia. | |
| [sic unum quicquid paulatim protrahit ætas | |
| in medium ratioque in luminis eruit oras.] | |
| hæc animos ollis mulcebant atque juvabant | |
| cum satiate cibi; nam tum sunt omnia cordi. | |
| sæpe itaque inter se prostrati in gramine molli | |
| propter aquæ rivom sub ramis arboris altæ. | |
| non magnis opibus jucunde corpora habebant, | |
| præsertim cum tempestas ridebat et anni | |
| tempora pingebant viridantis floribus herbas. | |
| tum joca, tum sermo, tum dulces esse cachinni | |
| consuerant; agrestis enim tum musa vigebat. | |
| tum caput atque umeros plexis redimire coronis | |
| floribus et foliis lascivia læta movebat, | |
| atque extra numerum procedere membra moventes | |
| duriter et duro terram pede pellere matrem; | |
| unde oriebantur risus dulcesque cachinni, | |
| omnia quod nova tum magis hæc et mira vigebant. | |
| et vigilantibus hinc aderant solacia somno | |
| ducere multimodis voces et flectere cantus | |
| et supera calamos unco percurrere labro; | |
| unde etiam vigiles nunc hæc accepta tuentur. | |
| et numerum servare genus didicere, neque hilo | |
| maiore interea capiunt dulcedine fructum | |
| quam silvestre genus capiebat terrigenarum. | |
| nam quod adest præsto, nisi quid cognovimus ante | |
| suavius, in primis placet et pollere videtur, | |
| posteriorque fere melior res illa reperta | |
| perdit et immutat sensus ad pristina quæque. | |
| sic odium coepit glandis, sic illa relicta | |
| strata cubilia sunt herbis et frondibus aucta. | |
| pellis item cecidit vestis contempta ferina; | |
| quam reor invidia tali tunc esse repertam, | |
| ut letum insidiis qui gessit primus obiret, | |
| et tamen inter eos distractam sanguine multo | |
| disperiise neque in fructum convertere quisse. | |
| tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura curis | |
| exercent hominum vitam belloque fatigant; | |
| quo magis in nobis, ut opinor, culpa resedit. | |
| frigus enim nudos sine pellibus excruciabat | |
| terrigenas; at nos nil lædit veste carere | |
| purpurea atque auro signisque ingentibus apta, | |
| dum plebeia tamen sit, quæ defendere possit. | |
| Ergo hominum genus in cassum frustraque laborat | |
| semper et [in] curis consumit inanibus ævom, | |
| ni mirum quia non cognovit quæ sit habendi | |
| finis et omnino quoad crescat vera voluptas; | |
| idque minutatim vitam provexit in altum | |
| et belli magnos commovit funditus æstus. | |
| at vigiles mundi magnum versatile templum | |
| sol et luna suo lustrantes lumine circum | |
| perdocuere homines annorum tempora verti | |
| et certa ratione geri rem atque ordine certo. | |
| Jam validis sæpti degebant turribus ævom, | |
| et divisa colebatur discretaque tellus, | |
| tum mare velivolis florebat navibus ponti, | |
| auxilia ac socios jam pacto foedere habebant, | |
| carminibus cum res gestas coepere po�tæ | |
| tradere; nec multo prius sunt elementa reperta. | |
| propterea quid sit prius actum respicere ætas | |
| nostra nequit, nisi qua ratio vestigia monstrat. | |
| Navigia atque agri culturas moenia leges | |
| arma vias vestes [et] cetera de genere horum, | |
| præmia, delicias quoque vitæ funditus omnis, | |
| carmina, picturas et dædala signa polita | |
| usus et impigræ simul experientia mentis | |
| paulatim docuit pedetemptim progredientis. | |
| sic unum quicquid paulatim protrahit ætas | |
| in medium ratioque in luminis erigit oras; | |
| namque alid ex alio clarescere corde videbant, | |
| artibus ad summum donec venere cacumen. | |
Liber Sextus
| | Primæ frugiparos fetus mortalibus ægris | |
| dididerunt quondam præclaro nomine Athenæ | |
| et recreaverunt vitam legesque rogarunt | |
| et primæ dederunt solacia dulcia vitæ, | |
| cum genuere virum tali cum corde repertum, | |
| omnia veridico qui quondam ex ore profudit; | |
| cujus et extincti propter divina reperta | |
| divolgata vetus jam ad cælum gloria fertur. | |
| nam cum vidit hic ad victum quæ flagitat usus | |
| omnia jam ferme mortalibus esse parata | |
| et, pro quam possent, vitam consistere tutam, | |
| divitiis homines et honore et laude potentis | |
| affluere atque bona gnatorum excellere fama, | |
| nec minus esse domi cuiquam tamen anxia cordi, | |
| atque animi ingratis vitam vexare sine ulla | |
| pausa atque infestis cogi sævire querellis, | |
| intellegit ibi vitium vas efficere ipsum | |
| omniaque illius vitio corrumpier intus, | |
| quæ conlata foris et commoda cumque venirent; | |
| partim quod fluxum pertusumque esse videbat, | |
| ut nulla posset ratione explerier umquam, | |
| partim quod tætro quasi conspurcare sapore | |
| omnia cernebat, quæ cumque receperat, intus. | |
| veridicis igitur purgavit pectora dictis | |
| et finem statuit cuppedinis atque timoris | |
| exposuitque bonum summum, quo tendimus omnes, | |
| quid foret, atque viam monstravit, tramite parvo | |
| qua possemus ad id recto contendere cursu, | |
| quidve mali foret in rebus mortalibus passim, | |
| quod fieret naturali varieque volaret | |
| seu casu seu vi, quod sic natura parasset, | |
| et quibus e portis occurri cuique deceret, | |
| et genus humanum frustra plerumque probavit | |
| volvere curarum tristis in pectore fluctus. | |
| nam vel uti pueri trepidant atque omnia cæcis | |
| in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus | |
| inter dum, nihilo quæ sunt metuenda magis quam | |
| quæ pueri in tenebris pavitant finguntque futura. | |
| hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest | |
| non radii solis nec lucida tela diei | |
| discutiant, sed naturæ species ratioque. | |
| quo magis inceptum pergam pertexere dictis. | |
| Et quoniam docui mundi mortalia templa | |
| esse [et] nativo consistere corpore cælum, | |
| et quæ cumque in eo fiunt fierique necessest | |
| pleraque dissolui, qui restant percipe porro, | |
| quandoquidem semel insignem conscendere currum | |
| * * * | |
| tu mihi supremæ præscripta ad candida callis | |
| currenti spatium præmonstra, callida musa | |
| Calliope, requies hominum divomque voluptas, | |
| te duce ut insigni capiam cum laude coronam. | |
| * * * | |
| ventorum existant, placentur [ut] omnia rursum | |
| * * * | |
| quæ fuerint, sint placato conversa furore. | |
| cetera quæ fieri in terris cæloque tuentur | |
| mortales, pavidis cum pendent mentibus sæpe | |
| et faciunt animos humilis formidine divom | |
| depressosque premunt ad terram propterea quod | |
| ignorantia causarum conferre deorum | |
| cogit ad imperium res et concedere regnum. | |
| [quorum operum causas nulla ratione videre | |
| possunt ac fieri divino numine rentur.] | |
| nam bene qui didicere deos securum agere ævom, | |
| si tamen interea mirantur qua ratione | |
| quæque geri possint, præsertim rebus in illis | |
| quæ supera caput ætheriis cernuntur in oris, | |
| rursus in antiquas referuntur religionis | |
| et dominos acris adsciscunt, omnia posse | |
| quos miseri credunt, ignari quid queat esse, | |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | |
| qua nam sit ratione atque alte terminus hærens; | |
| quo magis errantes cæca ratione feruntur. | |
| quæ nisi respuis ex animo longeque remittis | |
| dis indigna putare alienaque pacis eorum, | |
| delibata deum per te tibi numina sancta | |
| sæpe oberunt; non quo violari summa deum vis | |
| possit, ut ex ira poenas petere inbibat acris, | |
| sed quia tute tibi placida cum pace quietos | |
| constitues magnos irarum volvere fluctus, | |
| nec delubra deum placido cum pectore adibis, | |
| nec de corpore quæ sancto simulacra feruntur | |
| in mentes hominum divinæ nuntia formæ, | |
| suscipere hæc animi tranquilla pace valebis. | |
| inde videre licet qualis jam vita sequatur. | |
| quam quidem ut a nobis ratio verissima longe | |
| reiciat, quamquam sunt a me multa profecta, | |
| multa tamen restant et sunt ornanda politis | |
| versibus; est ratio cælisque tenenda, | |
| sunt tempestates et fulmina clara canenda, | |
| quid faciant et qua de causa cumque ferantur; | |
| ne trepides cæli divisis partibus amens, | |
| unde volans ignis pervenerit aut in utram se | |
| verterit hinc partim, quo pacto per loca sæpta | |
| insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se. | |
| [quorum operum causas nulla ratione videre | |
| possunt ac fieri divino numine rentur.] | |
| Principio tonitru quatiuntur cærula cæli | |
| propterea quia concurrunt sublime volantes | |
| ætheriæ nubes contra pugnantibus ventis. | |
| nec fit enim sonitus cæli de parte serena, | |
| verum ubi cumque magis denso sunt agmine nubes, | |
| tam magis hinc magno fremitus fit murmure sæpe. | |
| prætertea neque tam condenso corpore nubes | |
| esse queunt quam sunt lapides ac ligna, neque autem | |
| tam tenues quam sunt nebulæ fumique volantes; | |
| nam cadere aut bruto deberent pondere pressæ | |
| ut lapides, aut ut fumus constare nequirent | |
| nec cohibere nives gelidas et grandinis imbris. | |
| Dant etiam sonitum patuli super æquora mundi, | |
| carbasus ut quondam magnis intenta theatris | |
| dat crepitum malos inter jactata trabesque, | |
| inter dum perscissa furit petulantibus auris | |
| et fragilis [sonitus] chartarum commeditatur; | |
| id quoque enim genus in tonitru cognoscere possis, | |
| aut ubi suspensam vestem chartasque volantis | |
| verberibus venti versant planguntque per auras. | |
| fit quoque enim inter dum [ut] non tam concurrere nubes | |
| frontibus adversis possint quam de latere ire | |
| diverso motu radentes corpora tractim, | |
| aridus unde auris terget sonus ille diuque | |
| ducitur, exierunt donec regionibus artis. | |
| Hoc etiam pacto tonitru concussa videntur | |
| omnia sæpe gravi tremere et divolsa repente | |
| maxima dissiluisse capacis moenia mundi, | |
| cum subito validi venti conlecta procella | |
| nubibus intorsit sese conclusaque ibidem | |
| turbine versanti magis ac magis undique nubem | |
| cogit uti fiat spisso cava corpore circum, | |
| post ubi conminuit vis eius et impetus acer, | |
| tum perterricrepo sonitu dat scissa fragorem. | |
| nec mirum, cum plena animæ vensicula parva | |
| sæpe haud dat parvum sonitum displosa repente. | |
| Est etiam ratio, cum venti nubila perflant, | |
| ut sonitus faciant; etenim ramosa videmus | |
| nubila sæpe modis multis atque aspera ferri; | |
| scilicet ut, crebram silvam cum flamina cauri | |
| perflant, dant sonitum frondes ramique fragorem. | |
| Fit quoque ut inter dum validi vis incita venti | |
| perscindat nubem perfringens impete recto; | |
| nam quid possit ibi flatus manifesta docet res, | |
| hic, ubi lenior est, in terra cum tamen alta | |
| arbusta evolvens radicibus haurit ab imis. | |
| sunt etiam fluctus per nubila, qui quasi murmur | |
| dant in frangendo graviter; quod item fit in altis | |
| fluminibus magnoque mari, cum frangitur æstus. | |
| Fit quoque, ubi e nubi in nubem vis incidit ardens | |
| fulminis; hæc multo si forte umore recepit | |
| ignem, continuo magno clamore trucidat; | |
| ut calidis candens ferrum e fornacibus olim | |
| stridit, ubi in gelidum propter demersimus imbrem. | |
| Aridior porro si nubes accipit ignem, | |
| uritur ingenti sonitu succensa repente, | |
| lauricomos ut si per montis flamma vagetur | |
| turbine ventorum comburens impete magno; | |
| nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus | |
| terribili sonitu flamma crepitante crematur. | |
| Denique sæpe geli multus fragor atque ruina | |
| grandinis in magnis sonitum dat nubibus alte; | |
| ventus enim cum confercit, franguntur in artum | |
| concreti montes nimborum et grandine mixti. | |
| Fulgit item, nubes ignis cum semina multa | |
| excussere suo concursu, ceu lapidem si | |
| percutiat lapis aut ferrum; nam tum quoque lumen | |
| exilit et claras scintillas dissipat ignis. | |
| sed tonitrum fit uti post auribus accipiamus, | |
| fulgere quam cernant oculi, quia semper ad auris | |
| tardius adveniunt quam visum quæ moveant res. | |
| id licet hinc etiam cognoscere: cædere si quem | |
| ancipiti videas ferro procul arboris auctum, | |
| ante fit ut cernas ictum quam plaga per auris | |
| det sonitum; sic fulgorem quoque cernimus ante | |
| quam tonitrum accipimus, pariter qui mittitur igni | |
| e simili causa, concursu natus eodem. | |
| Hoc etiam pacto volucri loca lumine tingunt | |
| nubes et tremulo tempestas impete fulgit. | |
| ventus ubi invasit nubem et versatus ibidem | |
| fecit ut ante cavam docui spissescere nubem, | |
| mobilitate sua fervescit; ut omnia motu | |
| percalefacta vides ardescere, plumbea vero | |
| glans etiam longo cursu volvenda liquescit. | |
| ergo fervidus hic nubem cum perscidit atram, | |
| dissipat ardoris quasi per vim expressa repente | |
| semina, quæ faciunt nictantia fulgura flammæ; | |
| inde sonus sequitur, qui tardius adlicit auris | |
| quam quæ perveniunt oculorum ad lumina nostra. | |
| scilicet hoc densis fit nubibus et simul alte | |
| extructis aliis alias super impete miro. | |
| ne tibi sit frudi quod nos inferne videmus | |
| quam sint lata magis quam sursum extructa quid extent. | |
| contemplator enim, cum montibus adsimulata | |
| nubila portabunt venti transversa per auras, | |
| aut ubi per magnos montis cumulata videbis | |
| insuper esse aliis alia atque urguere superna | |
| in statione locata sepultis undique ventis; | |
| tum poteris magnas moles cognoscere eorum | |
| speluncasque vel ut saxis pendentibus structas | |
| cernere, quas venti cum tempestate coorta | |
| conplerunt, magno indignantur murmure clausi | |
| nubibus in caveisque ferarum more minantur, | |
| nunc hinc nunc illinc fremitus per nubila mittunt, | |
| quærentesque viam circum versantur et ignis | |
| semina convolvunt [e] nubibus atque ita cogunt | |
| multa rotantque cavis flammam fornacibus intus, | |
| donec divolsa fulserunt nube corusci. | |
| Hac etiam fit uti de causa mobilis ille | |
| devolet in terram liquidi color aureus ignis, | |
| semina quod nubes ipsas permulta necessust | |
| ignis habere; etenim cum sunt umore sine ullo, | |
| flammeus [est] plerumque colos et splendidus ollis. | |
| quippe etenim solis de lumine multa necessest | |
| concipere, ut merito rubeant ignesque profundant. | |
| hasce igitur cum ventus agens contrusit in unum | |
| compressitque locum cogens, expressa profundunt | |
| semina, quæ faciunt flammæ fulgere colores. | |
| Fulgit item, cum rarescunt quoque nubila cæli; | |
| nam cum ventus eas leviter diducit euntis | |
| dissoluitque, cadant ingratius illa necessest | |
| semina quæ faciunt fulgorem. tum sine tætro | |
| terrore atque sonis fulgit nulloque tumultu. | |
| Quod superest, [quali] natura prædita constent | |
| fulmina, declarant ictus et inusta vaporis | |
| signa notæque gravis halantis sulpuris auras; | |
| ignis enim sunt hæc non venti signa neque imbris. | |
| prætertea sæpe accendunt quoque tecta domorum | |
| et celeri flamma dominantur in ædibus ipsis. | |
| hunc tibi subtilem cum primis ignibus ignem | |
| constituit natura minutis mobilibusque | |
| corporibus, cui nil omnino obsistere possit. | |
| transit enim validum fulmen per sæpta domorum | |
| clamor ut ac voces, transit per saxa, per æra | |
| et liquidum puncto facit æs in tempore et aurum. | |
| curat item vasis integris vina repente | |
| diffugiant, quia ni mirum facile omnia circum | |
| conlaxat rareque facit lateramina vasis | |
| adveniens calor eius et insinuatus in ipsum | |
| mobiliter soluens differt primordia vini. | |
| quod solis vapor ætatem non posse videtur | |
| efficere usque adeo pollens fervore corusco. | |
| tanto mobilior vis et dominantior hæc est. | |
| Nunc ea quo pacto gignantur et impete tanto | |
| fiant ut possint ictu discludere turris, | |
| disturbare domos, avellere tigna trabesque | |
| et monimenta virum commoliri atque ciere, | |
| exanimare homines, pecudes prosternere passim, | |
| cetera de genere hoc qua vi facere omnia possint, | |
| expediam neque [te] in promissis plura morabor. | |
| Fulmina gignier e crassis alteque putandum'st | |
| nubibus extructis; nam cælo nulla sereno | |
| nec leviter densis mittuntur nubibus umquam. | |
| nam dubio procul hoc fieri manifesta docet res; | |
| quod tunc per totum concrescunt æ�ra nubes, | |
| undique uti tenebras omnis Acherunta reamur | |
| liquisse et magnas cæli complesse cavernas, | |
| �usque adeo tetra nimborum nocte coorta | |
| inpendent atræ formidinis ora superne,� | |
| cum commoliri tempestas fulmina coeptat. | |
| prætertea persæpe niger quoque per mare nimbus, | |
| ut picis e cælo demissum flumen, in undas | |
| sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram | |
| fulminibus gravidam tempestatem atque procellis, | |
| ignibus ac ventis cum primis ipse repletus, | |
| in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant. | |
| sic igitur supera nostrum caput esse putandum'st | |
| tempestatem altam; neque enim caligine tanta | |
| obruerent terras, nisi inædificata superne | |
| multa forent multis exempto nubila sole; | |
| nec tanto possent venientes opprimere imbri, | |
| flumina abundare ut facerent camposque natare, | |
| si non extructis foret alte nubibus æther. | |
| hic igitur ventis atque ignibus omnia plena | |
| sunt; ideo passim fremitus et fulgura fiunt. | |
| quippe etenim supra docui permulta vaporis | |
| semina habere cavas nubes et multa necessest | |
| concipere ex solis radiis ardoreque eorum. | |
| hoc ubi ventus eas idem qui cogit in unum | |
| forte locum quemvis, expressit multa vaporis | |
| semina seque simul cum eo commiscuit igni, | |
| insinuatus ibi vortex versatur in arto | |
| et calidis acuit fulmen fornacibus intus; | |
| nam duplici ratione accenditur: ipse sua cum | |
| mobilitate calescit et e contagibus ignis. | |
| inde ubi percaluit venti vis [et] gravis ignis | |
| impetus incessit, maturum tum quasi fulmen | |
| perscindit subito nubem ferturque coruscis | |
| omnia luminibus lustrans loca percitus ardor. | |
| quem gravis insequitur sonitus, displosa repente | |
| opprimere ut cæli videantur templa superne. | |
| inde tremor terras graviter pertemptat et altum | |
| murmura percurrunt cælum; nam tota fere tum | |
| tempestas concussa tremit fremitusque moventur. | |
| quo de concussu sequitur gravis imber et uber, | |
| omnis uti videatur in imbrem vertier æther | |
| atque ita præcipitans ad diluviem revocare; | |
| tantus discidio nubis ventique procella | |
| mittitur, ardenti sonitus cum provolat ictu. | |
| Est etiam cum vis extrinsecus incita venti | |
| incidit in validam maturo culmine nubem; | |
| quam cum perscidit, extemplo cadit igneus ille | |
| vertex, quem patrio vocitamus nomine fulmen. | |
| hoc fit idem in partis alias, quo cumque tulit vis. | |
| Fit quoque ut inter dum venti vis missa sine igni | |
| igniscat tamen in spatio longoque meatu, | |
| dum venit amittens in cursu corpora quædam | |
| grandia, quæ nequeunt pariter penetrare per auras, | |
| atque alia ex ipso conradens æ�re portat | |
| parvola, quæ faciunt ignem commixta volando; | |
| non alia longe ratione ac plumbea sæpe | |
| fervida fit glans in cursu, cum multa rigoris | |
| corpora dimittens ignem concepit in auris. | |
| Fit quoque ut ipsius plagæ vis excitet ignem, | |
| frigida cum venti pepulit vis missa sine igni, | |
| ni mirum quia, cum vehementi perculit ictu, | |
| confluere ex ipso possunt elementa vaporis | |
| et simul ex illa quæ tum res excipit ictum; | |
| ut, lapidem ferro cum cædimus, evolat ignis, | |
| nec, quod frigida vis ferrist, hoc setius illi | |
| semina concurrunt calidi fulgoris ad ictum. | |
| sic igitur quoque res accendi fulmine debet, | |
| opportuna fuit si forte et idonea flammis. | |
| nec temere omnino plane vis frigida venti | |
| esse potest, ea quæ tanta vi missa supernest, | |
| quin, prius in cursu si non accenditur igni, | |
| at tepefacta tamen veniat commixta calore. | |
| Mobilitas autem fit fulminis et gravis ictus | |
| et celeri ferme percurrunt fulmina lapsu, | |
| nubibus ipsa quod omnino prius incita se vis | |
| colligit et magnum conamen sumit eundi, | |
| inde ubi non potuit nubes capere inpetis auctum, | |
| exprimitur vis atque ideo volat impete miro, | |
| ut validis quæ de tormentis missa feruntur. | |
| Adde quod e parvis et levibus est elementis, | |
| nec facilest tali naturæ obsistere quicquam; | |
| inter enim fugit ac penetrat per rara viarum, | |
| non igitur multis offensibus in remorando | |
| hæsitat, hanc ob rem celeri volat impete labens. | |
| Deinde, quod omnino natura pondera deorsum | |
| omnia nituntur, cum plagast addita vero, | |
| mobilitas duplicatur et impetus ille gravescit, | |
| ut vehementius et citius quæ cumque morantur | |
| obvia discutiat plagis itinerque sequatur. | |
| Denique quod longo venit impete, sumere debet | |
| mobilitatem etiam atque etiam, quæ crescit eundo | |
| et validas auget viris et roborat ictum; | |
| nam facit ut quæ sint illius semina cumque | |
| e regione locum quasi in unum cuncta ferantur, | |
| omnia coniciens in eum volventia cursum. | |
| Forsitan ex ipso veniens trahat æ�re quædam | |
| corpora, quæ plagis incendunt mobilitatem. | |
| incolumisque venit per res atque integra transit | |
| multa, foraminibus liquidus quia transviat ignis. | |
| multaque perfringit, cum corpora fulminis ipsa | |
| corporibus rerum inciderunt, qua texta tenentur. | |
| dissoluit porro facile æs aurumque repente | |
| conferve facit, e parvis quia facta minute | |
| corporibus vis est et levibus ex elementis, | |
| quæ facile insinuantur et insinuata repente | |
| dissoluont nodos omnis et vincla relaxant. | |
| Autumnoque magis stellis fulgentibus alta | |
| concutitur cæli domus undique totaque tellus, | |
| et cum tempora se veris florentia pandunt. | |
| frigore enim desunt ignes ventique calore | |
| deficiunt neque sunt tam denso corpore nubes. | |
| interutrasque igitur cum cæli tempora constant, | |
| tum variæ causæ concurrunt fulminis omnes. | |
| nam fretus ipse anni permiscet frigus [ad] æstum. | |
| quorum utrumque opus est fabricanda ad fulmina nubi, | |
| ut discordia [sit] rerum magnoque tumultu | |
| ignibus et ventis furibundus fluctuet æ�r. | |
| | |
| | |
| ut discordia [sit] rerum magnoque tumultu | |
| ignibus et ventis furibundus fluctuet æ�r. | |
| prima caloris enim pars est postrema rigoris; | |
| tempus id est vernum; quare pugnare necessest | |
| dissimilis [res] inter se turbareque mixtas. | |
| et calor extremus primo cum frigore mixtus | |
| volvitur, autumni quod fertur nomine tempus, | |
| hic quoque confligunt hiemes æstatibus acres. | |
| propterea [freta] sunt hæc anni nominitanda, | |
| nec mirum'st, in eo si tempore plurima fiunt | |
| fulmina tempestasque cietur turbida cælo, | |
| ancipiti quoniam bello turbatur utrimque, | |
| hinc flammis, illinc ventis umoreque mixto. | |
| Hoc est igniferi naturam fulminis ipsam | |
| perspicere et qua vi faciat rem quamque videre, | |
| non Tyrrhena retro volventem carmina frustra | |
| indicia occultæ divum perquirere mentis, | |
| unde volans ignis pervenerit aut in utram se | |
| verterit hinc partim, quo pacto per loca sæpta | |
| insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se, | |
| quidve nocere queat de cælo fulminis ictus. | |
| quod si Juppiter atque alii fulgentia divi | |
| terrifico quatiunt sonitu cælestia templa | |
| et jaciunt ignem quo cuiquest cumque voluntas, | |
| cur quibus incautum scelus aversabile cumquest | |
| non faciunt icti flammas ut fulguris halent | |
| pectore perfixo, documen mortalibus acre, | |
| et potius nulla sibi turpi conscius in re | |
| volvitur in flammis innoxius inque peditur | |
| turbine cælesti subito correptus et igni? | |
| cur etiam loca sola petunt frustraque laborant? | |
| an tum bracchia consuescunt firmantque lacertos? | |
| in terraque patris cur telum perpetiuntur | |
| optundi? cur ipse sinit neque parcit in hostis? | |
| denique cur numquam cælo jacit undique puro | |
| Iuppiter in terras fulmen sonitusque profundit? | |
| an simul ac nubes successere, ipse in eas tum | |
| descendit, prope ut hinc teli determinet ictus? | |
| in mare qua porro mittit ratione? quid undas | |
| arguit et liquidam molem camposque natantis? | |
| prætertea si vult caveamus fulminis ictum, | |
| cur dubitat facere ut possimus cernere missum? | |
| si nec opinantis autem volt opprimere igni, | |
| cur tonat ex illa parte, ut vitare queamus, | |
| cur tenebras ante et fremitus et murmura concit? | |
| et simul in multas partis qui credere possis | |
| mittere? an hoc ausis numquam contendere factum, | |
| ut fierent ictus uno sub tempore plures? | |
| at sæpest numero factum fierique necessest, | |
| ut pluere in multis regionibus et cadere imbris, | |
| fulmina sic uno fieri sub tempore multa. | |
| postremo cur sancta deum delubra suasque | |
| discutit infesto præclaras fulmine sedes | |
| et bene facta deum frangit simulacra suisque | |
| demit imaginibus violento volnere honorem? | |
| altaque cur plerumque petit loca plurimaque eius | |
| montibus in summis vestigia cernimus ignis? | |
| Quod super est, facilest ex his cognoscere rebus, | |
| presteras Graii quos ab re nominitarunt, | |
| in mare qua missi veniant ratione superne. | |
| nam fit ut inter dum tam quam demissa columna | |
| in mare de cælo descendat, quam freta circum | |
| fervescunt graviter spirantibus incita flabris, | |
| et quæ cumque in eo tum sint deprensa tumultu | |
| navigia in summum veniant vexata periclum. | |
| hoc fit ubi inter dum non quit vis incita venti | |
| rumpere quam coepit nubem, sed deprimit, ut sit | |
| in mare de cælo tam quam demissa columna, | |
| paulatim, quasi quid pugno bracchique superne | |
| coniectu trudatur et extendatur in undas; | |
| quam cum discidit, hinc prorumpitur in mare venti | |
| vis et fervorem mirum concinnat in undis; | |
| versabundus enim turbo descendit et illam | |
| deducit pariter lento cum corpore nubem; | |
| quam simul ac gravidam detrusit ad æquora ponti, | |
| ille in aquam subito totum se inmittit et omne | |
| excitat ingenti sonitu mare fervere cogens. | |
| Fit quoque ut involvat venti se nubibus ipse | |
| vertex conradens ex æ�re semina nubis | |
| et quasi demissum cælo prestera imitetur; | |
| hic ubi se in terras demisit dissoluitque, | |
| turbinis immanem vim provomit atque procellæ. | |
| sed quia fit raro omnino montisque necessest | |
| officere in terris, apparet crebrius idem | |
| prospectu maris in magno cæloque patenti. | |
| Nubila concrescunt, ubi corpora multa volando | |
| hoc super in cæli spatio coiere repente | |
| asperiora, modis quæ possint indupedita | |
| exiguis tamen inter se compressa teneri. | |
| hæc faciunt primum parvas consistere nubes; | |
| inde ea comprendunt inter se conque gregantur | |
| et coniungendo crescunt ventisque feruntur | |
| usque adeo donec tempestas sæva coortast. | |
| Fit quoque uti montis vicina cacumina cælo | |
| quam sint quoque magis, tanto magis edita fument | |
| adsidue fulvæ nubis caligine crassa | |
| propterea quia, cum consistunt nubila primum, | |
| ante videre oculi quam possint tenvia, venti | |
| portantes cogunt ad summa cacumina montis; | |
| hic demum fit uti turba maiore coorta | |
| et condensa queant apparere et simul ipso | |
| vertice de montis videantur surgere in æthram. | |
| nam loca declarat sursum ventosa patere | |
| res ipsa et sensus, montis cum ascendimus altos. | |
| Prætertea permulta mari quoque tollere toto | |
| corpora naturam declarant litore vestis | |
| suspensæ, cum concipiunt umoris adhæsum. | |
| quo magis ad nubis augendas multa videntur | |
| posse quoque e salso consurgere momine ponti; | |
| nam ratio consanguineast umoribus omnis. | |
| Prætertea fluviis ex omnibus et simul ipsa | |
| surgere de terra nebulas æstumque videmus, | |
| quæ vel ut halitus hinc ita sursum expressa feruntur | |
| suffunduntque sua cælum caligine et altas | |
| sufficiunt nubis paulatim conveniundo; | |
| urget enim quoque signiferi super ætheris æstus | |
| et quasi densendo subtexit cærula nimbis. | |
| Fit quoque ut hunc veniant in cælum extrinsecus illa | |
| corpora quæ faciunt nubis nimbosque volantis; | |
| innumerabilem enim numerum summamque profundi | |
| esse infinitam docui, quantaque volarent | |
| corpora mobilitate ostendi quamque repente | |
| immemorabile [per] spatium transire solerent. | |
| haut igitur mirum'st, si parvo tempore sæpe | |
| tam magnis ventis tempestas atque tenebræ | |
| coperiant maria ac terras inpensa superne, | |
| undique quandoquidem per caulas ætheris omnis | |
| et quasi per magni circum spiracula mundi | |
| exitus introitusque elementis redditus extat. | |
| Nunc age, quo pacto pluvius concrescat in altis | |
| nubibus umor et in terras demissus ut imber | |
| decidat, expediam. primum jam semina aquai | |
| multa simul vincam consurgere nubibus ipsis | |
| omnibus ex rebus pariterque ita crescere utrumque | |
| et nubis et aquam, quæ cumque in nubibus extat, | |
| ut pariter nobis corpus cum sanguine crescit, | |
| sudor item atque umor qui cumque est denique membris. | |
| concipiunt etiam multum quoque sæpe marinum | |
| umorem, vel uti pendentia vellera lanæ, | |
| cum supera magnum mare venti nubila portant. | |
| consimili ratione ex omnibus amnibus umor | |
| tollitur in nubis. quo cum bene semina aquarum | |
| multa modis multis convenere undique adaucta, | |
| confertæ nubes umorem mittere certant | |
| dupliciter; nam vis venti contrudit et ipsa | |
| copia nimborum turba maiore coacta | |
| urget et e supero premit ac facit effluere imbris. | |
| prætertea cum rarescunt quoque nubila ventis | |
| aut dissolvuntur solis super icta calore, | |
| mittunt umorem pluvium stillantque, quasi igni | |
| cera super calido tabescens multa liquescat. | |
| sed vehemens imber fit, ubi vehementer utraque | |
| nubila vi cumulata premuntur et impete venti. | |
| at retinere diu pluviæ longumque morari | |
| consuerunt, ubi multa cientur semina aquarum | |
| atque aliis aliæ nubes nimbique rigantes | |
| insuper atque omni vulgo de parte feruntur, | |
| terraque cum fumans umorem tota redhalat. | |
| hic ubi sol radiis tempestatem inter opacam | |
| adversa fulsit nimborum aspargine contra, | |
| tum color in nigris existit nubibus arqui. | |
| Cetera quæ sursum crescunt sursumque creantur, | |
| et quæ concrescunt in nubibus, omnia, prorsum | |
| omnia, nix venti grando gelidæque pruinæ | |
| et vis magna geli, magnum duramen aquarum, | |
| et mora quæ fluvios passim refrenat aventis, | |
| perfacilest tamen hæc reperire animoque videre, | |
| omnia quo pacto fiant quareve creentur, | |
| cum bene cognoris elementis reddita quæ sint. | |
| Nunc age, quæ ratio terrai motibus extet | |
| percipe. et in primis terram fac ut esse rearis | |
| supter item ut supera ventosis undique plenam | |
| speluncis multosque lacus multasque lucunas | |
| in gremio gerere et rupes deruptaque saxa; | |
| multaque sub tergo terrai flumina tecta | |
| volvere vi fluctus summersos [cæ]ca putandum'st; | |
| undique enim similem esse sui res postulat ipsa. | |
| his igitur rebus subiunctis suppositisque | |
| terra superne tremit magnis concussa ruinis, | |
| subter ubi ingentis speluncas subruit ætas; | |
| quippe cadunt toti montes magnoque repente | |
| concussu late disserpunt inde tremores. | |
| et merito, quoniam plaustris concussa tremescunt | |
| tecta viam propter non magno pondere tota, | |
| nec minus exultant, si quidvis cumque viai | |
| ferratos utrimque rotarum succutit orbes. | |
| Fit quoque, ubi in magnas aquæ vastasque lucunas | |
| gleba vetustate e terra provolvitur ingens, | |
| ut jactetur aquæ fluctu quoque terra vacillans; | |
| ut vas inter [aquas] non quit constare, nisi umor | |
| destitit in dubio fluctu jactarier intus. | |
| Prætertea ventus cum per loca subcava terræ | |
| collectus parte ex una procumbit et urget | |
| obnixus magnis speluncas viribus altas, | |
| incumbit tellus quo venti prona premit vis. | |
| tum supera terram quæ sunt extructa domorum | |
| ad cælumque magis quanto sunt edita quæque, | |
| inclinata minent in eandem prodita partem | |
| protractæque trabes inpendent ire paratæ. | |
| et metuunt magni naturam credere mundi | |
| exitiale aliquod tempus clademque manere, | |
| cum videant tantam terrarum incumbere molem! | |
| quod nisi respirent venti, [vis] nulla refrenet | |
| res neque ab exitio possit reprehendere euntis; | |
| nunc quia respirant alternis inque gravescunt | |
| et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi, | |
| sæpius hanc ob rem minitatur terra ruinas | |
| quam facit; inclinatur enim retroque recellit | |
| et recipit prolapsa suas in pondere sedes. | |
| hac igitur ratione vacillant omnia tecta, | |
| summa magis mediis, media imis, ima perhilum. | |
| Est hæc eiusdem quoque magni causa tremoris. | |
| ventus ubi atque animæ subito vis maxima quædam | |
| aut extrinsecus aut ipsa tellure coorta | |
| in loca se cava terrai coniecit ibique | |
| speluncas inter magnas fremit ante tumultu | |
| versabunda portatur, post incita cum vis | |
| exagitata foras erumpitur et simul altam | |
| diffindens terram magnum concinnat hiatum. | |
| in Syria Sidone quod accidit et fuit ægi | |
| in Peloponneso, quas exitus hic animai | |
| disturbat urbes et terræ motus obortus. | |
| multaque prætertea ceciderunt moenia magnis | |
| motibus in terris et multæ per mare pessum | |
| subsedere suis pariter cum civibus urbes. | |
| quod nisi prorumpit, tamen impetus ipse animai | |
| et fera vis venti per crebra foramina terræ | |
| dispertitur ut horror et incutit inde tremorem; | |
| frigus uti nostros penitus cum venit in artus, | |
| concutit invitos cogens tremere atque movere. | |
| ancipiti trepidant igitur terrore per urbis, | |
| tecta superne timent, metuunt inferne cavernas | |
| terrai ne dissoluat natura repente, | |
| neu distracta suum late dispandat hiatum | |
| idque suis confusa velit complere ruinis. | |
| proinde licet quamvis cælum terramque reantur | |
| incorrupta fore æternæ mandata saluti: | |
| et tamen inter dum præsens vis ipsa pericli | |
| subdit et hunc stimulum quadam de parte timoris, | |
| ne pedibus raptim tellus subtracta feratur | |
| in barathrum rerumque sequatur prodita summa | |
| funditus et fiat mundi confusa ruina. | |
| * * * | |
| Principio mare mirantur non reddere maius | |
| naturam, quo sit tantus decursus aquarum, | |
| omnia quo veniant ex omni flumina parte. | |
| adde vagos imbris tempestatesque volantes, | |
| omnia quæ maria ac terras sparguntque rigantque; | |
| adde suos fontis; tamen ad maris omnia summam | |
| guttai vix instar erunt unius adaugmen; | |
| quo minus est mirum mare non augescere magnum. | |
| Prætertea magnam sol partem detrahit æstu. | |
| quippe videmus enim vestis umore madentis | |
| exsiccare suis radiis ardentibus solem; | |
| at pelage multa et late substrata videmus. | |
| proinde licet quamvis ex uno quoque loco sol | |
| umoris parvam delibet ab æquore partem, | |
| largiter in tanto spatio tamen auferet undis. | |
| Tum porro venti quoque magnam tollere partem | |
| umoris possunt verrentes æquora, ventis | |
| una nocte vias quoniam persæpe videmus | |
| siccari mollisque luti concrescere crustas. | |
| Prætertea docui multum quoque tollere nubes | |
| umorem magno conceptum ex æquore ponti | |
| et passim toto terrarum spargere in orbi, | |
| cum pluit in terris et venti nubila portant. | |
| Postremo quoniam raro cum corpore tellus | |
| est et coniunctast oras maris undique cingens, | |
| debet, ut in mare de terris venit umor aquai, | |
| in terras itidem manare ex æquore salso; | |
| percolatur enim virus retroque remanat | |
| materies umoris et ad caput amnibus omnis | |
| confluit, inde super terras redit agmine dulci | |
| qua via secta semel liquido pede detulit undas. | |
| Nunc ratio quæ sit, per fauces montis ut ætnæ | |
| expirent ignes inter dum turbine tanto, | |
| expediam; neque enim mediocri clade coorta | |
| flammæ tempestas Siculum dominata per agros | |
| finitimis ad se convertit gentibus ora, | |
| fumida cum cæli scintillare omnia templa | |
| cernentes pavida complebant pectora cura, | |
| quid moliretur rerum natura novarum. | |
| Hisce tibi in rebus latest alteque videndum | |
| et longe cunctas in partis dispiciendum, | |
| ut reminiscaris summam rerum esse profundam | |
| et videas cælum summai totius unum | |
| quam sit parvula pars et quam multesima constet | |
| nec tota pars, homo terrai quota totius unus. | |
| quod bene propositum si plane contueare | |
| ac videas plane, mirari multa relinquas. | |
| numquis enim nostrum miratur, siquis in artus | |
| accepit calido febrim fervore coortam | |
| aut alium quemvis morbi per membra dolorem? | |
| opturgescit enim subito pes, arripit acer | |
| sæpe dolor dentes, oculos invadit in ipsos, | |
| existit sacer ignis et urit corpore serpens | |
| quam cumque arripuit partem repitque per artus, | |
| ni mirum quia sunt multarum semina rerum | |
| et satis hæc tellus morbi cælumque mali fert, | |
| unde queat vis immensi procrescere morbi. | |
| sic igitur toti cælo terræque putandum'st | |
| ex infinito satis omnia suppeditare, | |
| unde repente queat tellus concussa moveri | |
| perque mare ac terras rapidus percurrere turbo, | |
| ignis abundare ætnæus, flammescere cælum; | |
| id quoque enim fit et ardescunt cælestia templa | |
| et tempestates pluviæ graviore coortu | |
| sunt, ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum. | |
| "At nimis est ingens incendi turbidus ardor." | |
| scilicet et fluvius qui visus maximus ei, | |
| qui non ante aliquem maiorem vidit, et ingens | |
| arbor homoque videtur et omnia de genere omni | |
| maxima quæ vidit quisque, hæc ingentia fingit, | |
| cum tamen omnia cum cælo terraque marique | |
| nil sint ad summam summai totius omnem. | |
| Nunc tamen illa modis quibus inritata repente | |
| flamma foras vastis ætnæ fornacibus efflet, | |
| expediam. primum totius subcava montis | |
| est natura fere silicum suffulta cavernis. | |
| omnibus est porro in speluncis ventus et æ�r. | |
| ventus enim fit, ubi est agitando percitus æ�r. | |
| hic ubi percaluit cale fecitque omnia circum | |
| saxa furens, qua contingit, terramque et ab ollis | |
| excussit calidum flammis velocibus ignem, | |
| tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte. | |
| fert itaque ardorem longe longeque favillam | |
| differt et crassa volvit caligine fumum | |
| extruditque simul mirando pondere saxa; | |
| ne dubites quin hæc animai turbida sit vis. | |
| prætertea magna ex parti mare montis ad eius | |
| radices frangit fluctus æstumque resolvit. | |
| ex hoc usque mari speluncæ montis ad altas | |
| perveniunt subter fauces. hac ire fatendum'st | |
| * * * | |
| et penetrare mari penitus res cogit aperto | |
| atque efflare foras ideoque extollere flammam | |
| saxaque subiectare et arenæ tollere nimbos. | |
| in summo sunt vertice enim crateres, ut ipsi | |
| nominitant, nos quod fauces perhibemus et ora. | |
| Sunt aliquot quoque res quarum unam dicere causam | |
| non satis est, verum pluris, unde una tamen sit; | |
| corpus ut exanimum siquod procul ipse jacere | |
| conspicias hominis, fit ut omnis dicere causas | |
| conveniat leti, dicatur ut illius una; | |
| nam [ne]que eum ferro nec frigore vincere possis | |
| interiisse neque a morbo neque forte veneno, | |
| verum aliquid genere esse ex hoc quod contigit ei | |
| scimus. item in multis hoc rebus dicere habemus. | |
| Nilus in æstatem crescit campisque redundat | |
| unicus in terris, ægypti totius amnis. | |
| is rigat ægyptum medium per sæpe calorem, | |
| aut quia sunt æstate aquilones ostia contra, | |
| anni tempore eo, qui etesiæ esse feruntur, | |
| et contra fluvium flantes remorantur et undas | |
| cogentes sursus replent coguntque manere. | |
| nam dubio procul hæc adverso flabra feruntur | |
| flumine, quæ gelidis ab stellis axis aguntur; | |
| ille ex æstifera parti venit amnis ab austro | |
| inter nigra virum percocto sæcla colore | |
| exoriens penitus media ab regione diei. | |
| est quoque uti possit magnus congestus harenæ | |
| fluctibus adversis oppilare ostia contra, | |
| cum mare permotum ventis ruit intus harenam; | |
| quo fit uti pacto liber minus exitus amnis | |
| et proclivis item fiat minus impetus undis. | |
| fit quoque uti pluviæ forsan magis ad caput ei | |
| tempore eo fiant, quo etesia flabra aquilonum | |
| nubila coniciunt in eas tunc omnia partis. | |
| scilicet, ad mediam regionem eiecta diei | |
| cum convenerunt, ibi ad altos denique montis | |
| contrusæ nubes coguntur vique premuntur. | |
| forsitan æthiopum penitus de montibus altis | |
| crescat, ubi in campos albas descendere ningues | |
| tabificis subigit radiis sol omnia lustrans. | |
| Nunc age, Averna tibi quæ sint loca cumque lacusque, | |
| expediam, quali natura prædita constent. | |
| principio, quod Averna vocantur nomine, id ab re | |
| inpositum'st, quia sunt avibus contraria cunctis, | |
| e regione ea quod loca cum venere volantes, | |
| remigii oblitæ pennarum vela remittunt | |
| præcipitesque cadunt molli cervice profusæ | |
| in terram, si forte ita fert natura locorum, | |
| aut in aquam, si forte lacus substratus Averni. | |
| is locus est Cumas aput, acri sulpure montis | |
| oppleti calidis ubi fumant fontibus aucti. | |
| est et Athenæis in moenibus, arcis in ipso | |
| vertice, Palladis ad templum Tritonidis almæ, | |
| quo numquam pennis appellunt corpora raucæ | |
| cornices, non cum fumant altaria donis; | |
| usque adeo fugitant non iras Palladis acris | |
| pervigili causa, Graium ut cecinere poe�tæ, | |
| sed natura loci opus efficit ipsa suapte. | |
| in Syria quoque fertur item locus esse videri, | |
| quadripedes quoque quo simul ac vestigia primum | |
| intulerint, graviter vis cogat concidere ipsa, | |
| manibus ut si sint divis mactata repente. | |
| omnia quæ naturali ratione geruntur, | |
| et quibus e fiant causis apparet origo; | |
| ianua ne pote eis Orci regionibus esse | |
| credatur, post hinc animas Acheruntis in oras | |
| ducere forte deos manis inferne reamur, | |
| naribus alipedes ut cervi sæpe putantur | |
| ducere de latebris serpentia sæcla ferarum. | |
| quod procul a vera quam sit ratione repulsum | |
| percipe; nam de re nunc ipsa dicere conor. | |
| Principio hoc dico, quod dixi sæpe quoque ante, | |
| in terra cujusque modi rerum esse figuras; | |
| multa, cibo quæ sunt, vitalia multaque, morbos | |
| incutere et mortem quæ possint adcelerare. | |
| et magis esse aliis alias animantibus aptas | |
| res ad vitai rationem ostendimus ante | |
| propter dissimilem naturam dissimilisque | |
| texturas inter sese primasque figuras. | |
| multa meant inimica per auris, multa per ipsas | |
| insinuant naris infesta atque aspera tactu, | |
| nec sunt multa parum tactu vitanda neque autem | |
| aspectu fugienda saporeque tristia quæ sint. | |
| Deinde videre licet quam multæ sint homini res | |
| acriter infesto sensu spurcæque gravisque; | |
| arboribus primum certis gravis umbra tributa | |
| usque adeo, capitis faciant ut sæpe dolores, | |
| siquis eas subter jacuit prostratus in herbis. | |
| est etiam magnis Heliconis montibus arbos | |
| floris odore hominem tætro consueta necare. | |
| scilicet hæc ideo terris ex omnia surgunt, | |
| multa modis multis multarum semina rerum | |
| quod permixta gerit tellus discretaque tradit. | |
| nocturnumque recens extinctum lumen ubi acri | |
| nidore offendit nares, consopit ibidem, | |
| concidere et spumas qui morbo mittere suevit. | |
| castoreoque gravi mulier sopita recumbit, | |
| et manibus nitidum teneris opus effluit ei, | |
| tempore eo si odoratast quo menstrua solvit. | |
| multaque prætertea languentia membra per artus | |
| solvunt atque animam labefactant sedibus intus. | |
| denique si calidis etiam cunctere lavabris | |
| plenior et lueris, solio ferventis aquai | |
| quam facile in medio fit uti des sæpe ruinas! | |
| carbonumque gravis vis atque odor insinuatur | |
| quam facile in cerebrum, nisi aqua præcepimus ante! | |
| at cum membra domans percepit fervida febris, | |
| tum fit odor vini plagæ mactabilis instar. | |
| nonne vides etiam terra quoque sulpur in ipsa | |
| gignier et tætro concrescere odore bitumen, | |
| denique ubi argenti venas aurique secuntur, | |
| terrai penitus scrutantes abdita ferro, | |
| qualis expiret Scaptensula subter odores? | |
| quidve mali fit ut exalent aurata metalla! | |
| quas hominum reddunt facies qualisque colores! | |
| nonne vides audisve perire in tempore parvo | |
| quam soleant et quam vitai copia desit, | |
| quos opere in tali cohibet vis magna necessis? | |
| hos igitur tellus omnis exæstuat æstus | |
| expiratque foras in apertum promptaque cæli. | |
| Sic et Averna loca alitibus summittere debent | |
| mortiferam vim. de terra quæ surgit in auras, | |
| ut spatium cæli quadam de parte venenet; | |
| quo simul ac primum pennis delata sit ales, | |
| impediatur ibi cæco correpta veneno, | |
| ut cadat e regione loci, qua derigit æstus. | |
| quo cum conruit, hic eadem vis illius æstus | |
| reliquias vitæ membris ex omnibus aufert. | |
| quippe etenim primo quasi quendam conciet æstum; | |
| posterius fit uti. cum jam cecidere veneni | |
| in fontis ipsos, ibi sit quoque vita vomenda, | |
| propterea quod magna mali fit copia circum. | |
| Fit quoque ut inter dum vis hæc atque æstus Averni | |
| æ�ra, qui inter avis cumquest terramque locatus. | |
| discutiat, prope uti locus hic linquatur inanis. | |
| cujus ubi e regione loci venere volantis, | |
| claudicat extemplo pinnarum nisus inanis | |
| et conamen utrimque alarum proditur omne. | |
| hic ubi nixari nequeunt insistereque alis, | |
| scilicet in terram delabi pondere cogit | |
| natura, et vacuum prope jam per inane jacentes | |
| dispergunt animas per caulas corporis omnis. | |
| * * * | |
| frigidior porro in puteis æstate fit umor, | |
| arescit quia terra calore et semina si qua | |
| forte vaporis habet proprie, dimittit in auras. | |
| quo magis est igitur tellus effeta calore, | |
| fit quoque frigidior qui in terrast abditus umor. | |
| frigore cum premitur porro omnis terra coitque | |
| et quasi concrescit, fit scilicet ut coeundo | |
| exprimat in puteos si quem gerit ipsa calorem. | |
| Esse apud Hammonis fanum fons luce diurna | |
| frigidus et calidus nocturno tempore fertur. | |
| hunc homines fontem nimis admirantur et acri | |
| sole putant subter terras fervescere partim, | |
| nox ubi terribili terras caligine texit. | |
| quod nimis a verast longe ratione remotum. | |
| quippe ubi sol nudum contractans corpus aquai | |
| non quierit calidum supera de reddere parte, | |
| cum superum lumen tanto fervore fruatur, | |
| qui queat hic supter tam crasso corpore terram | |
| perquoquere umorem et calido focilare vapore? | |
| præsertim cum vix possit per sæpta domorum | |
| insinuare suum radiis ardentibus æstum. | |
| quæ ratiost igitur? ni mirum terra magis quod | |
| rara tenet circum fontem quam cetera tellus | |
| multaque sunt ignis prope semina corpus aquai. | |
| hoc ubi roriferis terram nox obruit undis, | |
| extemplo penitus frigescit terra coitque. | |
| hac ratione fit ut, tam quam compressa manu sit, | |
| exprimat in fontem quæ semina cumque habet ignis, | |
| quæ calidum faciunt laticis tactum atque vaporem. | |
| inde ubi sol radiis terram dimovit obortus | |
| et rare fecit calido miscente vapore, | |
| rursus in antiquas redeunt primordia sedes | |
| ignis et in terram cedit calor omnis aquai. | |
| frigidus hanc ob rem fit fons in luce diurna. | |
| prætertea solis radiis jactatur aquai | |
| umor et in lucem tremulo rarescit ab æstu; | |
| propterea fit uti quæ semina cumque habet ignis | |
| dimittat; quasi sæpe gelum, quod continet in se, | |
| mittit et exsolvit glaciem nodosque relaxat. | |
| Frigidus est etiam fons, supra quem sita sæpe | |
| stuppa jacit flammam concepto protinus igni, | |
| tædaque consimili ratione accensa per undas | |
| conlucet, quo cumque natans impellitur auris. | |
| ni mirum quia sunt in aqua permulta vaporis | |
| semina de terraque necessest funditus ipsa | |
| ignis corpora per totum consurgere fontem | |
| et simul exspirare foras exireque in auras, | |
| non ita multa tamen, calidus queat ut fieri fons; | |
| prætertea dispersa foras erumpere cogit | |
| vis per aquam subito sursumque ea conciliari. | |
| quod genus endo marist Aradi fons, dulcis aquai | |
| qui scatit et salsas circum se dimovet undas; | |
| et multis aliis præbet regionibus æquor | |
| utilitatem opportunam sitientibus nautis, | |
| quod dulcis inter salsas intervomit undas. | |
| sic igitur per eum possunt erumpere fontem | |
| et scatere illa foras; in stuppam semina quæ cum | |
| conveniunt aut in tædai corpore adhærent, | |
| ardescunt facile extemplo, quia multa quoque in se | |
| semina habent ignis stuppæ tædæque tenentes. | |
| nonne vides etiam, nocturna ad lumina linum | |
| nuper ubi extinctum admoveas, accendier ante | |
| quam tetigit flammam, tædamque pari ratione? | |
| multaque prætertea prius ipso tacta vapore | |
| eminus ardescunt quam comminus imbuat ignis. | |
| hoc igitur fieri quoque in illo fonte putandum'st. | |
| Quod super est, agere incipiam quo foedere fiat | |
| naturæ, lapis hic ut ferrum ducere possit, | |
| quem Magneta vocant patrio de nomine Grai, | |
| Magnetum quia sit patriis in finibus ortus. | |
| hunc homines lapidem mirantur; quippe catenam | |
| sæpe ex anellis reddit pendentibus ex se. | |
| quinque etenim licet inter dum pluresque videre | |
| ordine demisso levibus jactarier auris, | |
| unus ubi ex uno dependet supter adhærens | |
| ex alioque alius lapidis vim vinclaque noscit; | |
| usque adeo permananter vis pervalet eius. | |
| Hoc genus in rebus firmandum'st multa prius quam | |
| ipsius rei rationem reddere possis, | |
| et nimium longis ambagibus est adeundum; | |
| quo magis attentas auris animumque reposco. | |
| Principio omnibus ab rebus, quas cumque videmus, | |
| perpetuo fluere ac mitti spargique necessest | |
| corpora quæ feriant oculos visumque lacessant. | |
| perpetuoque fluunt certis ab rebus odores; | |
| frigus ut [a] fluviis, calor a sole, æstus ab undis | |
| æquoris, exesor moerorum, litora propter; | |
| nec varii cessant sonitus manare per auras; | |
| denique in os salsi venit umor sæpe saporis, | |
| cum mare versamur propter, dilutaque contra | |
| cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror. | |
| usque adeo omnibus ab rebus res quæque fluenter | |
| fertur et in cunctas dimittitur undique partis | |
| nec mora nec requies interdatur ulla fluendi, | |
| perpetuo quoniam sentimus et omnia semper | |
| cernere odorari licet et sentire sonare. | |
| Nunc omnis repetam quam raro corpore sint res | |
| commemorare; quod in primo quoque carmine claret. | |
| quippe etenim, quamquam multas hoc pertinet ad res | |
| noscere, cum primis hanc ad rem protinus ipsam, | |
| qua de disserere adgredior, firmare necessest | |
| nil esse in promptu nisi mixtum corpus inani. | |
| principio fit ut in speluncis saxa superna | |
| sudent umore et guttis manantibus stillent. | |
| manat item nobis e toto corpore sudor, | |
| crescit barba pilique per omnia membra, per artus. | |
| diditur in venas cibus omnis, auget alitque | |
| corporis extremas quoque partis unguiculosque. | |
| frigus item transire per æs calidumque vaporem | |
| sentimus, sentimus item transire per aurum | |
| atque per argentum, cum pocula plena tenemus. | |
| denique per dissæpta domorum saxea voces | |
| pervolitant, permanat odor frigusque vaposque | |
| ignis, qui ferri quoque vim penetrare sue�vit, | |
| denique qua circum cæli lorica coe�rcet, | |
| morbida visque simul, cum extrinsecus insinuatur; | |
| et tempestate in terra cæloque coorta | |
| in cælum terrasque remotæ jure facessunt; | |
| quandoquidem nihil est nisi raro corpore nexum. | |
| Huc accedit uti non omnia, quæ jaciuntur | |
| corpora cumque ab rebus, eodem prædita sensu | |
| atque eodem pacto rebus sint omnibus apta. | |
| principio terram sol excoquit et facit are, | |
| at glaciem dissolvit et altis montibus altas | |
| extructas[que] nives radiis tabescere cogit; | |
| denique cera lique fit in eius posta vapore. | |
| ignis item liquidum facit æs aurumque resolvit, | |
| at coria et carnem trahit et conducit in unum. | |
| umor aquæ porro ferrum condurat ab igni, | |
| at coria et carnem mollit durata calore. | |
| barbigeras oleaster eo juvat usque capellas, | |
| effluat ambrosias quasi vero et nectare tinctus; | |
| qua nihil est homini quod amarius fronde ac[ida] extet. | |
| denique amaracinum fugitat sus et timet omne | |
| unguentum; nam sætigeris subus acre venenum'st; | |
| quod nos inter dum tam quam recreare videtur. | |
| at contra nobis cænum tæterrima cum sit | |
| spurcities, eadem subus hæc jucunda videtur, | |
| insatiabiliter toti ut volvantur ibidem. | |
| Hoc etiam super est, ipsa quam dicere de re | |
| adgredior, quod dicendum prius esse videtur. | |
| multa foramina cum variis sint reddita rebus, | |
| dissimili inter se natura prædita debent | |
| esse et habere suam naturam quæque viasque. | |
| quippe etenim varii sensus animantibus insunt, | |
| quorum quisque suam proprie rem percipit in se; | |
| nam penetrare alio sonitus alioque saporem | |
| cernimus e sucis, alio nidoris odores. | |
| [scilicet id fieri cogit natura viarum | |
| multimodis varians, ut paulo ostendimus ante.] | |
| prætertea manare aliud per saxa videtur, | |
| atque aliud lignis, aliud transire per aurum, | |
| argentoque foras aliud vitroque meare; | |
| nam fluere hac species, illac calor ire videtur, | |
| atque aliis aliud citius transmittere eadem. | |
| scilicet id fieri cogit natura viarum | |
| multimodis varians, ut paulo ostendimus ante, | |
| propter dissimilem naturam textaque rerum. | |
| Qua propter, bene ubi hæc confirmata atque locata | |
| omnia constiterint nobis præposta parata, | |
| quod super est, facile hinc ratio reddetur et omnis | |
| causa pate fiet, quæ ferri pelliciat vim. | |
| Principio fluere e lapide hoc permulta necessest | |
| semina sive æstum, qui discutit æ�ra plagis, | |
| inter qui lapidem ferrumque est cumque locatus. | |
| hoc ubi inanitur spatium multusque vace fit | |
| in medio locus, extemplo primordia ferri | |
| in vacuum prolapsa cadunt coniuncta, fit utque | |
| anulus ipse sequatur eatque ita corpore toto. | |
| nec res ulla magis primoribus ex elementis | |
| indupedita suis arte conexa cohæret | |
| quam validi ferri natura et frigidus horror. | |
| quo minus est mirum, quod dicitur esse alienum, | |
| corpora si nequeunt e ferro plura coorta | |
| in vacuum ferri, quin anulus ipse sequatur; | |
| quod facit et sequitur, donec pervenit ad ipsum | |
| iam lapidem cæcisque in eo compagibus hæsit. | |
| hoc fit idem cunctas in partis; unde vace fit | |
| cumque locus, sive e transverso sive superne, | |
| corpora continuo in vacuum vicina feruntur; | |
| quippe agitantur enim plagis aliunde nec ipsa | |
| sponte sua sursum possunt consurgere in auras. | |
| huc accedit item, quare queat id magis esse, | |
| hæc quoque res adiumento motuque juvatur, | |
| quod, simul a fronte est anelli rarior æ�r | |
| factus inanitusque locus magis ac vacuatus, | |
| continuo fit uti qui post est cumque locatus | |
| æ�r a tergo quasi provehat atque propellat. | |
| semper enim circum positus res verberat æ�r; | |
| sed tali fit uti propellat tempore ferrum, | |
| parte quod ex una spatium vacat et capit in se. | |
| hic, tibi quem memoro, per crebra foramina ferri | |
| parvas ad partis subtiliter insinuatus | |
| trudit et inpellit, quasi navem velaque ventus. | |
| denique res omnes debent in corpore habere | |
| æ�ra, quandoquidem raro sunt corpore et æ�r | |
| omnibus est rebus circum datus adpositusque. | |
| hic igitur, penitus qui in ferrost abditus æ�r, | |
| sollicito motu semper jactatur eoque | |
| verberat anellum dubio procul et ciet intus, | |
| scilicet illo eodem fertur, quo præcipitavit | |
| iam semel et partem in vacuam conamina sumpsit. | |
| Fit quoque ut a lapide hoc ferri natura recedat | |
| inter dum, fugere atque sequi consueta vicissim. | |
| exultare etiam Samothracia ferrea vidi | |
| et ramenta simul ferri furere intus ahenis | |
| in scaphiis, lapis hic Magnes cum subditus esset; | |
| usque adeo fugere a saxo gestire videtur. | |
| ære interposito discordia tanta creatur | |
| propterea quia ni mirum prius æstus ubi æris | |
| præcepit ferrique vias possedit apertas, | |
| posterior lapidis venit æstus et omnia plena | |
| invenit in ferro neque habet qua tranet ut ante; | |
| cogitur offensare igitur pulsareque fluctu | |
| ferrea texta suo; quo pacto respuit ab se | |
| atque per æs agitat, sine eo quod sæpe resorbet. | |
| Illud in his rebus mirari mitte, quod æstus | |
| non valet e lapide hoc alias impellere item res. | |
| pondere enim fretæ partim stant, quod genus aurum; | |
| at partim raro quia sunt cum corpore, ut æstus | |
| pervolet intactus, nequeunt inpellier usquam, | |
| lignea materies in quo genere esse videtur. | |
| interutrasque igitur ferri natura locata | |
| æris ubi accepit quædam corpuscula, tum fit, | |
| inpellant ut eo Magnesia flumine saxa. | |
| nec tamen hæc ita sunt aliarum rerum aliena, | |
| ut mihi multa parum genere ex hoc suppeditentur, | |
| quæ memorare queam inter se singlariter apta. | |
| saxa vides primum sola colescere calce. | |
| glutine materies taurino jungitur una, | |
| ut vitio venæ tabularum sæpius hiscant | |
| quam laxare queant compages taurea vincla. | |
| vitigeni latices aquai fontibus audent | |
| misceri, cum pix nequeat gravis et leve olivom. | |
| purpureusque colos conchyli jungitur uno | |
| corpore cum lanæ, dirimi qui non queat usquam, | |
| non si Neptuni fluctu renovare operam des, | |
| non mare si totum velit eluere omnibus undis. | |
| denique res auro non aurum copulat una, | |
| ærique [æs] plumbo fit uti jungatur ab albo? | |
| cetera jam quam multa licet reperire! quid ergo? | |
| nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam | |
| nec me tam multam hic operam consumere par est, | |
| sed breviter paucis præstat comprendere multa. | |
| quorum ita texturæ ceciderunt mutua contra, | |
| ut cava conveniant plenis hæc illius illa | |
| hujusque inter se, junctura hæc optima constat. | |
| est etiam, quasi ut anellis hamisque plicata | |
| inter se quædam possint coplata teneri; | |
| quod magis in lapide hoc fieri ferroque videtur. | |
| Nunc ratio quæ sit morbis aut unde repente | |
| mortiferam possit cladem conflare coorta | |
| morbida vis hominum generi pecudumque catervis, | |
| expediam, primum multarum semina rerum | |
| esse supra docui quæ sint vitalia nobis, | |
| et contra quæ sint morbo mortique necessest | |
| multa volare; ea cum casu sunt forte coorta | |
| et perturbarunt cælum, fit morbidus æ�r. | |
| atque ea vis omnis morborum pestilitasque | |
| aut extrinsecus ut nubes nebulæque superne | |
| per cælum veniunt aut ipsa sæpe coorta | |
| de terra surgunt, ubi putorem umida nactast | |
| intempestivis pluviisque et solibus icta. | |
| nonne vides etiam cæli novitate et aquarum | |
| temptari procul a patria qui cumque domoque | |
| adveniunt ideo quia longe discrepitant res? | |
| nam quid Brittannis cælum differre putamus, | |
| et quod in ægypto est, qua mundi claudicat axis, | |
| quidve quod in Ponto est differre et Gadibus atque | |
| usque ad nigra virum percocto sæcla colore? | |
| quæ cum quattuor inter se diversa videmus | |
| quattuor a ventis et cæli partibus esse, | |
| tum color et facies hominum distare videntur | |
| largiter et morbi generatim sæcla tenere. | |
| est elephas morbus qui propter flumina Nili | |
| gignitur ægypto in media neque prætertea usquam. | |
| Atthide temptantur gressus oculique in Achæis | |
| finibus. inde aliis alius locus est inimicus | |
| partibus ac membris; varius concinnat id æ�r. | |
| proinde ubi se cælum, quod nobis forte alienum, | |
| commovet atque æ�r inimicus serpere coepit, | |
| ut nebula ac nubes paulatim repit et omne | |
| qua graditur conturbat et immutare coactat, | |
| fit quoque ut, in nostrum cum venit denique cælum, | |
| corrumpat reddatque sui simile atque alienum. | |
| hæc igitur subito clades nova pestilitasque | |
| aut in aquas cadit aut fruges persidit in ipsas | |
| aut alios hominum pastus pecudumque cibatus, | |
| aut etiam suspensa manet vis æ�re in ipso | |
| et, cum spirantes mixtas hinc ducimus auras, | |
| illa quoque in corpus pariter sorbere necessest. | |
| consimili ratione venit bubus quoque sæpe | |
| pestilitas et jam pigris balantibus ægror. | |
| nec refert utrum nos in loca deveniamus | |
| nobis adversa et cæli mutemus amictum, | |
| an cælum nobis ultro natura corumptum | |
| deferat aut aliquid quo non consuevimus uti, | |
| quod nos adventu possit temptare recenti. | |
| Hæc ratio quondam morborum et mortifer æstus | |
| finibus in Cecropis funestos reddidit agros | |
| vastavitque vias, exhausit civibus urbem. | |
| nam penitus veniens ægypti finibus ortus, | |
| æ�ra permensus multum camposque natantis, | |
| incubuit tandem populo Pandionis omni. | |
| inde catervatim morbo mortique dabantur. | |
| principio caput incensum fervore gerebant | |
| et duplicis oculos suffusa luce rubentes. | |
| sudabant etiam fauces intrinsecus atræ | |
| sanguine et ulceribus vocis via sæpta coibat | |
| atque animi interpres manabat lingua cruore | |
| debilitata malis, motu gravis, aspera tactu. | |
| inde ubi per fauces pectus complerat et ipsum | |
| morbida vis in cor mæstum confluxerat ægris, | |
| omnia tum vero vitai claustra lababant. | |
| spiritus ore foras tætrum volvebat odorem, | |
| rancida quo perolent proiecta cadavera ritu. | |
| atque animi prorsum [tum] vires totius, omne | |
| languebat corpus leti jam limine in ipso. | |
| intolerabilibusque malis erat anxius angor | |
| adsidue comes et gemitu commixta querella, | |
| singultusque frequens noctem per sæpe diemque | |
| corripere adsidue nervos et membra coactans | |
| dissoluebat eos, defessos ante, fatigans. | |
| nec nimio cuiquam posses ardore tueri | |
| corporis in summo summam fervescere partem, | |
| sed potius tepidum manibus proponere tactum | |
| et simul ulceribus quasi inustis omne rubere | |
| corpus, ut est per membra sacer dum diditur ignis. | |
| intima pars hominum vero flagrabat ad ossa, | |
| flagrabat stomacho flamma ut fornacibus intus. | |
| nil adeo posses cuiquam leve tenveque membris | |
| vertere in utilitatem, at ventum et frigora semper. | |
| in fluvios partim gelidos ardentia morbo | |
| membra dabant nudum jacientes corpus in undas. | |
| multi præcipites nymphis putealibus alte | |
| inciderunt ipso venientes ore patente: | |
| insedabiliter sitis arida corpora mersans | |
| æquabat multum parvis umoribus imbrem. | |
| nec requies erat ulla mali: defessa jacebant | |
| corpora. mussabat tacito medicina timore, | |
| quippe patentia cum totiens ardentia morbis | |
| lumina versarent oculorum expertia somno. | |
| multaque prætertea mortis tum signa dabantur: | |
| perturbata animi mens in mærore metuque, | |
| triste supercilium, furiosus voltus et acer, | |
| sollicitæ porro plenæque sonoribus aures, | |
| creber spiritus aut ingens raroque coortus, | |
| sudorisque madens per collum splendidus umor, | |
| tenvia sputa minuta, croci contacta colore | |
| salsaque per fauces rauca vix edita tussi. | |
| in manibus vero nervi trahere et tremere artus | |
| a pedibusque minutatim succedere frigus | |
| non dubitabat. item ad supremum denique tempus | |
| conpressæ nares, nasi primoris acumen | |
| tenve, cavati oculi, cava tempora, frigida pellis | |
| duraque in ore, jacens rictu, frons tenta manebat. | |
| nec nimio rigida post artus morte jacebant. | |
| octavoque fere candenti lumine solis | |
| aut etiam nona reddebant lampade vitam. | |
| quorum siquis, ut est, vitarat funera leti, | |
| ulceribus tætris et nigra proluvie alvi | |
| posterius tamen hunc tabes letumque manebat, | |
| aut etiam multus capitis cum sæpe dolore | |
| corruptus sanguis expletis naribus ibat. | |
| huc hominis totæ vires corpusque fluebat. | |
| profluvium porro qui tætri sanguinis acre | |
| exierat, tamen in nervos huic morbus et artus | |
| ibat et in partis genitalis corporis ipsas. | |
| et graviter partim metuentes limina leti | |
| vivebant ferro privati parte virili, | |
| et manibus sine non nulli pedibusque manebant | |
| in vita tamen et perdebant lumina partim. | |
| usque adeo mortis metus iis incesserat acer. | |
| atque etiam quosdam cepere oblivia rerum | |
| cunctarum, neque se possent cognoscere ut ipsi. | |
| multaque humi cum inhumata jacerent corpora supra | |
| corporibus, tamen alituum genus atque ferarum | |
| aut procul absiliebat, ut acrem exiret odorem, | |
| aut, ubi gustarat, languebat morte propinqua. | |
| nec tamen omnino temere illis solibus ulla | |
| comparebat avis, nec tristia sæcla ferarum | |
| exibant silvis. languebant pleraque morbo | |
| et moriebantur. cum primis fida canum vis | |
| strata viis animam ponebat in omnibus ægre; | |
| extorquebat enim vitam vis morbida membris. | |
| incomitata rapi certabant funera vasta | |
| nec ratio remedii communis certa dabatur; | |
| nam quod ali dederat vitalis æ�ris auras | |
| volvere in ore licere et cæli templa tueri, | |
| hoc aliis erat exitio letumque parabat. | |
| Illud in his rebus miserandum magnopere unum | |
| ærumnabile erat, quod ubi se quisque videbat | |
| implicitum morbo, morti damnatus ut esset, | |
| deficiens animo mæsto cum corde jacebat, | |
| funera respectans animam amittebat ibidem. | |
| quippe etenim nullo cessabant tempore apisci | |
| ex aliis alios avidi contagia morbi, | |
| lanigeras tam quam pecudes et bucera sæcla, | |
| idque vel in primis cumulabat funere funus | |
| nam qui cumque suos fugitabant visere ad ægros, | |
| vitai nimium cupidos mortisque timentis | |
| poenibat paulo post turpi morte malaque, | |
| desertos, opis expertis, incuria mactans. | |
| qui fuerant autem præsto, contagibus ibant | |
| atque labore, pudor quem tum cogebat obire | |
| blandaque lassorum vox mixta voce querellæ. | |
| optimus hoc leti genus ergo quisque subibat. | |
| Prætertea jam pastor et armentarius omnis | |
| et robustus item curvi moderator aratri | |
| languebat, penitusque casa contrusa jacebant | |
| corpora paupertate et morbo dedita morti. | |
| exanimis pueris super exanimata parentum | |
| corpora non numquam posses retroque videre | |
| matribus et patribus natos super edere vitam. | |
| nec minimam partem ex agris mæror is in urbem | |
| confluxit, languens quem contulit agricolarum | |
| copia conveniens ex omni morbida parte. | |
| omnia conplebant loca tectaque quo magis æstu, | |
| confertos ita acervatim mors accumulabat. | |
| multa siti prostrata viam per proque voluta | |
| corpora silanos ad aquarum strata jacebant | |
| interclusa anima nimia ab dulcedine aquarum, | |
| multaque per populi passim loca prompta viasque | |
| languida semanimo cum corpore membra videres | |
| horrida pædore et pannis cooperta perire, | |
| corporis inluvie, pelli super ossibus una, | |
| ulceribus tætris prope jam sordeque sepulta. | |
| omnia denique sancta deum delubra replerat | |
| corporibus mors exanimis onerataque passim | |
| cuncta cadaveribus cælestum templa manebant, | |
| hospitibus loca quæ complerant ædituentes. | |
| nec jam religio divom nec numina magni | |
| pendebantur enim: præsens dolor exsuperabat. | |
| nec mos ille sepulturæ remanebat in urbe, | |
| quo prius hic populus semper consuerat humari; | |
| perturbatus enim totus trepidabat et unus | |
| quisque suum pro re [cognatum] mæstus humabat. | |
| multaque [res] subita et paupertas horrida suasit; | |
| namque suos consanguineos aliena rogorum | |
| insuper extructa ingenti clamore locabant | |
| subdebantque faces, multo cum sanguine sæpe | |
| rixantes, potius quam corpora desererentur, | |
| inque aliis alium populum sepelire suorum | |
| certantes; lacrimis lassi luctuque redibant; | |
| inde bonam partem in lectum mærore dabantur; | |
| nec poterat quisquam reperiri, quem neque morbus | |
| nec mors nec luctus temptaret tempore tali. | |